کوپن‌ها در سال ۱۴۰۲ برگشتند

کوپن‌ در شکل قدیمی خود، آخرین بار پیش از اجرای یارانه نقدی و در سال ۱۳۸۹ اجرا شد. ۱۰ سال بعد و در زمان دولت اول حسن روحانی، شایعاتی مبنی بر بازگشت آن به گوش رسید. در آن زمان کمیسیون تلفیق مجلس طرح بازگشت دوباره کوپن‌ را این بار در قالب کوپن الکترونیکی تصویب کرد اما وزارت صمت این طرح را اجرا نکرد و مدعی شد کالای اساسی به اندازه کافی در کشور وجود دارد.

نمایندگان مجلس یازدهم برای جبران افزایش هزینه کالاهای خوراکی، بار دیگر پیشنهاد استفاده از کالابرگ الکترونیکی را دادند. دولت وقت در ابتدا مخالفت کرد اما با اصرار نمایندگان، ملزم به اجرای آن شد که تا پایان دولت دوم روحانی عملا این اتفاق نیفتاد و به دولت سیزدهم رسید.

دولت ابراهیم رئیسی در ابتدای سال ۱۴۰۱ تصمیم گرفت سیاست اصلاح یارانه کالاهای اساسی را با عنوان «جراحی اقتصادی» اجرا کند. در این طرح دولت ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی را حذف کرد و تامین کالاهای اساسی بر اساس قیمت سال ۱۴۰۰ را شرط حذف آن دانست. در این راستا اجرای طرح «کالابرگ الکترونیکی» الزامی شد.

در این طرح قرار شد دولت مابه‌التفاوت قیمت‌های جدید اقلام اساسی را با قیمت‌های سال ۱۴۰۰ آنها، به صورت اعتبار خرید به حساب سرپرستان خانوار واریز کند و آنها این اختلاف قیمت را با استفاده از این اعتبار پرداخت کنند.

محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس وقت در دفاع از کالابرگ الکترونیکی گفته بود: «برای اینکه آنچه قبلا در ارائه یارانه و افزایش قیمت‌ها اتفاق افتاد تکرار نشود، می‌گوییم یارانه نقدی به مردم ندهیم، لذا اصرار مجلس بر حوزه کالابرگ الکترونیکی است.»

کالابرگ بالاخره اجرا شد

مرحله اول کالابرگ الکترونیکی در ۱۳ خرداد سال گذشته اجرا شد. در اولین گام اجرای این طرح، میزان یارانه سه دهک اول درآمدی، به شرط خریدن ۷۰ درصد مبلغ یارانه‌شان از میان ۱۱ قلم کالای اساسی اعلام شده، ۲۰ درصد افزایش پیدا می‌کرد. این سه دهک شامل خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی بودند. ۱۱ قلم کالای اساسی آن هم شیر کم‌چرب بطری، پنیر، گوشت سفید (مرغ)، تخم مرغ، روغن مایع، ماکارونی، برنج ایرانی، لبنیات، قند و شکر، حبوبات و گوشت منجمد گوساله بودند.

در مرحله دوم که شروع آن ۳۱ تیر ماه بود، شرایط استفاده از کالابرگ بیشتر مشخص شد و سرپرست‌های خانوار برای استفاده از اعتبار، باید نصف یارانه ۴۰۰ هزار تومانی خود را خرید می‌کردند.

اول شهریور و در مرحله سوم، مجلس تصویب کرد که یارانه تشویقی سه دهک اول، به پنج دهک افزایش پیدا کند و اگر کسی ۲۰۰ هزار تومان از یارانه خود را برای خرید اعتباری از سبد غذایی اختصاص داد، ۱۲۰ هزار تومان به اعتبار او اضافه شود.

دهک‌های شش و هفت هم کمی بعد و از مهر ماه به مشمولان کالابرگ الکترونیکی اضافه شدند و جمعیت تحت پوشش این طر ح در سطح کشور از ۴۱ میلیون به ۶۱ میلیون نفر افزایش پیدا کرد. در این مرحله به گفته معاون رفاه و امور اقتصادی وزارت تعاون، ۸۰ درصد مردم مشمول استفاده از کالابرگ الکترونیکی می‌شدند.

علاوه بر این، تعداد اقلام کالابرگ الکترونیکی برای خانوارهایی که کودک ۶ ماه تا ۶ سال دارند، از ۱۱ به ۱۶ افزایش پیدا کرد و میوه و سبزیجات هم به آنها اضافه شد.

در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۲، کالابرگ وارد مرحله جدیدی تحت عنوان «فجرانه» شد و اعتبار خرید مردم از ۱۲۰ هزار تومان به ۲۲۰ هزار تومان افزایش پیدا کرد. این ۲۲۰ هزار تومان در واقع همان مابه‌التفاوت قیمت کالاهای اساسی با وزن اعلام شده نسبت به زمان اجرای سیاست جراحی اقتصادی بود. یعنی اگر در اسفند سال ۱۴۰۲ برای خرید ۱۱ قلم کالای اساسی نیاز به پرداخت ۷۴۳ هزار تومان بود، در شهریور ۱۴۰۰، ۵۲۳ هزار تومان بوده است.

فجرانه تا اردیبهشت امسال ادامه دارد و در این طرح، ۱۸ام هر ماه مبلغ ۲۲۰ هزار تومان به ازای هر نفر به حساب سرپرست خانوار واریز می‌شود.

یکی دیگر از تغییرات آخرین مرحله کالابرگ حذف شرط خرید نصف یارانه است و افراد می‌توانند هر زمان به محصول مورد نظر خود احتیاج داشتند آن را خریداری کنند و مابه‌التفاوت آن را با کالابرگ بپردازند.

در این مرحله همچنین امکان انتقال اعتبار کالاهای مختلف به هم حذف شده و دیگر کسی نمی‌تواند به عنوان مثال با اعتبار تخم مرغ خود، روغن مایع خریداری کند.

طبق آخرین آمار سید صولت مرتضوی، وزیر تعاون، کار و رفاع اجتماعی، استقبال از طرح کالابرگ الکترونیکی را بیش از ۱۷ میلیون خانوار ارزیابی کرده است.

اطلاع‌رسانی از کالابرگ هنوز هم کافی نیست

یکی از بارزترین ویژگی‌های مراحل مختلف اجرای کالابرگ الکترونیکی، عدم اطلاع‌رسانی کافی از آن بود. در روزهای اول اجرای کالابرگ، بررسی‌های میدانی نشان می‌داد خیلی از فروشگاه‌ها از اینکه اسمشان در اپلیکیشن «شما» به عنوان فروشگاه متصل به طرح آورده شده است، اطلاع ندارند.

فروشگاه‌ها مدعی بودند با به‌روزرسانی نرم‌افزار کارتخوان خود به شبکه ملی اعتبار اضافه شده‌اند و جزئیات این طرح را نمی‌دانند.

تشکیل صف‌های طولانی روبه‌روی فروشگاه‌ها در مرحله فجرانه هم حاکی از آن است که بسیاری از شهروندان به صورت دقیق نمی‌دانند تا چه زمانی می‌توانند از اعتبار مضاعف خود استفاده کنند و این سردرگمی باعث شده روبه‌روی فروشگاه‌هایی که از کالابرگ پشتیبانی می‌کنند، صف تشکیل دهند.

پیش‌تر محسن نیک‌نفس، مدیر محتوایی کالابرگ به پیوست گفته بود که آموزش اجرای آن به همه فروشگاه‌ها زمان‌بر است. با وجود اینکه اطلاع‌رسانی درباره کلیت طرح پیشرفت داشته اما به نظر می‌رسد در مورد جزئیات مراحل جدید آن کافی نبوده است.