معرفی چهره‌های تاثیرگذار (۹): مردیث ویتاکر، رییس امن‌ترین پیام‌رسان

در این جستار با یکی از این مدیران آشنا می‌شویم، شخصی که سیزده سال در گوگل کار کرده است و در انتها به علت رهبری اعتراضات علیه گوگل مجبور به ترک این شرکت شده است. نزد دنبال‌کنندگان اخبار تکنولوژی مردیث ویتاکر (Meredith Whittaker) با افشای تهدید‌های هوش مصنوعی و دفاع از حریم خصوصی شناخته می‌شود.

سیزده سال در کار گوگل

اطلاعات خاصی در دوران کودکی و نوجوانی مردیث در اینترنت موجود نیست. او مدرک لیسانس خود را در رشتۀ فن خطابه در دانشگاه برکلی دریافت کرد (می‌شود حدس زد توانایی او در رهبری اعتراضات مدیون رشتۀ اوست و گرایش سیاسی چپ‌گرای او وام‌دار دانشگاهی است که در آن درس خوانده است).
او سال ۲۰۰۶ عضو گوگل شد و گروه تحقیقاتی‌ای را تأسیس کرد که مسئول تحقیق به همراه دانشگاه‌ها در حوزه‌های حساسی مثل حریم خصوصی، بی‌طرفی شبکه و آثار اجتماعی تکنولوژی بود. او به طور خاص روی هوش مصنوعی مطالعه می‌کرد و آثار احتمالی آن روی مردم را می‌سنجید. برای بسیاری از ما مخاطرات هوش مصنوعی در یکی دو سال اخیر برجسته است، اما مردیث ویتاکر از سال ۲۰۱۳ نگران آن شده بود.

در آن زمان‌ایده‌ای در گوگل مطرح شده بود که یک سیستم یادگیری ماشینی ساخته شود که نسل‌کشی‌های آینده را پیش‌بینی کند. او در آن زمان جرقه‌ای در ذهنش ایجاد شد  که آیا درست است که از سیستم‌های هوشمند چنین استفاده‌هایی بشود؟ چطور می‌شود مفهوم نسل‌کشی را به آن سیستم‌ها آموخت و چه خطراتی برای زندگی انسان‌ها به وجود می‌آید؟ سال بعد گوگل شرکت دیپ‌مایند را خرید و تحقیقات در زمینۀ شکست دادن انسان‌ها در بوردگیم‌های مختلف آغاز شد.

دیپ‌مایند دنبال استفادۀ از هوش مصنوعی برای سرگرمی و حل مشکلات زندگی انسان‌ها بود، بنابراین می‌شد به آن‌امیدوار بود. اما چند اتفاق که در سال‌ها بعد واقع شد، کاسۀ صبر را مردیث را لبریز کرد.

در سال ۲۰۱۴‌ اتهامات زیادی علیه‌اندی رابین، خالق اندروید، ایجاد شد که نشان می‌داد که یکی از زیردستانش را مورد آزار جنسی قرار داده است. مدیران گوگل بعد از انتشار این خبر او را به طور رسمی اخراج نکردند، بلکه از او درخواست کردند خودش استعفا دهد. بعد از استعفای رابین به او ۹۰ میلیون دلار به خاطر زحماتش در گوگل اهدا شد. سهل‌گیری گوگل دربارۀ این موضوع بسیاری از زنان شرکت را خشمگین کرد.

در سال ۲۰۱۵ با معرفی سرویس گوگل فوتوز یک رسوایی دیگر برای گوگل ایجاد شد. این سرویس که در در مِی ۲۰۱۵ توسط گوگل منتشر شده بود، یکی از امکاناتش این بود عکس‌های گالری را دسته‌بندی کند. مثلاً تمام عکس‌های گربه‌ای که در گالری تلفن‌تان دارید کنار هم جمع‌آوری می‌کند. اتفاقی که افتاد این بود که به علت دقت ناکافی سازندگان این سرویس، تصویر افراد سیاه‌پوست و گوریل‌ها در یک دسته قرار می‌گرفت. این باعث موجی از اعتراضات شد و رسانه‌ها این اشتباه این سرویس را نشانه‌ای نژادپرستی پنهان در گوگل دانستند. گوگل به طور رسمی عذرخواهی کرد.

در اواخر سال ۲۰۱۷ مردیث متوجه شد که گوگل در حال همکاری وزارت دفاع آمریکا برای ساختن سلاح‌های مبتنی بر هوش مصنوعی است. اینجا بود که مردیث جرقۀ اعتراضات را روشن کرد.

او به همکارانش می‌گفت که گوگل ملاحضات اخلاقی کنار گذاشته است و برای کسب سود در حوزه‌های وارد می‌شود که نباید بشود. این خبر مصادف شد با شنیدن داستان برخی دیگر از همکاران که مورد آزار جنسی قرار گرفته بودند و بعد از جنبش می‌تو جرات پیدا کرده بودند.

به این ترتیب در سال ۲۰۱۸ گوگل بزرگ‌ترین اعتراضات را در تاریخ بیست سالۀ خود دید. در اول نوامبر ۲۰۱۸ بیست هزار نفر از چهل ادارۀ گوگل از محل کار خود بیرون آمدند و علیه واکنش مدیران گوگل به جرائم جنسی و فرهنگ حاکم بر شرکت اعتراض کردند. مردیث یکی از رهبران اصلی این اعتراضات بود.

در انتها برخی از خواسته‌های معترضان توسط گوگل برآورده شد، اما رهبران این اعتراضات به طور علنی فهمیدند که گوگل نسبت به آن‌ها بدبین شده است و پروژه‌های مهم را به آن‌ها نمی‌دهد. در نتیجه فهمیدند که آینده‌ای در این شرکت ندارند. مردیث در سال ۲۰۱۹ از گوگل جدا شد.

ریاست سیگنال

مردیث ویتاکر در سال ۲۰۲۲ رئیس سیگنال شد. اما پیش از پرداختن به این موضوع، اشاره به چند فعالیت مردیث پیش از پیوستن به سیگنال خالص از لطف نیست.

مردیث در سال ۲۰۱۷ مؤسسه‌ای تحقیقاتی به نام AI Now تأسیس کرد تا به طور مستقل اثر هوش مصنوعی بر جامعه را مورد مطالعه قرار دهد. این مؤسسه با کمک دانشگاه نیویورک تأسیس شد. گزارش‌های این مؤسسه مورد رجوع سیاست‌گذاران حوزۀ هوش مصنوعی بوده است. باور مردیث این است که زیرساخت‌های توسعۀ هوش مصنوعی در اختیار تعداد انگشت‌شماری از شرکت‌های آمریکایی و چینی است و این به ضرر عموم مردم است.

شرکت‌های چینی با هدف کمک به دولت برای گسترش نظارت بر شهروندان (با ابزار‌های مثل Social Credit System) و شرکت‌های آمریکایی هم با هدفی مشابه به انضمام به حداکثر رساندن سود، رفاه عمومی را کنار نهاده‌اند و در راستای گسترش رفاه برای قدرتمندان و ثروتمندان هستند. راه حل ویتاکر بسیج کردن عموم مردم و اصناف علیه این شرکت‌های بزرگ برای پاسخگو کردن آنهاست. او اعتراضات صنف نویسندگان آمریکا در سال ۲۰۲۳ را حرکتی رهایی‌بخشد می‌داند.

البته تحقیقات او با این انتقادات مواجه شده است که تنها وجوه منفی هوش مصنوعی را مورد بررسی قرار می‌دهد و فایده‌هایی که به زندگی روزمره وارد می‌کند را نادیده می‌گیرد. با این تحقیقات او به قدری تأثیرگذار بود که در سال ۲۰۲۳ توسط مجلۀ تایم به عنوان یکی از ۱۰۰ انسان تأثیرگذار در هوش مصنوعی نام برده شد.
مردیث از اواخر سال  ۲۰۲۱ تا پیش از رسیدن به سمت مدیریت سیگنال، مشاور رسمی کمیتۀ تجارت فدرال آمریکا در حوزۀ هوش مصنوعی بود. او همچنین پیش از آن به کاخ سفید، پارلمان اروپا و کمیتۀ ارتبطات فدرال هم مشاوره داده بود.
و اما سیگنال. داستان این پلتفرم روایت به هم پیوستن چند کارکن ناراضی بزرگ‌ترین شرکت‌های دنیاست.
مکسی مارلینسپایک، متخصص در حوزۀ امنیت سایبری بود. او در سال ۲۰۱۰ پلتفرم پیام‌رسان تست‌سیکیور را با قابلیت رمزگذاری سرتاسر عرضه کرد. قابلیت این پلتفرم این بود که تنها فرستنده و گیرنده توان دیدن پیام‌های ارسال‌شده داشتند و لاغیر. یعنی نه خود پلتفرم و نه دولت توانایی دسترسی به پیام‌ها را به هیچ عنوان نداشتند.

این پلفترم در سال ۲۰۱۱ توسط توییتر خریداری شد، اما مکسی در به زودی فهمید که تمام امکانات پلتفرمش قرار نیست در توییتر استفاده شود و یک راه باریک برای دسترسی به اطلاعات شخصی کاربر برای مواقع ضروری باز گذاشته می‌شود. او تا سال ۲۰۱۶ با گوگل، واتساپ و فیسبوک هم همکاری کرده بود اما به نتیجۀ مطلوب نرسیده بود.
شخص دیگری که باید با آن آشنا شویم، بریان اکتون است. او با کمک‌یان کوم در سال ۲۰۰۹ واتساپ را بنیان نهاده بود. اکتون و کوم هم دغدغه‌های مکسی را داشتند (علی‌الخصوص کوم که در اوکراین به دنیا آمده بود و در دوران حکومت شوروی ترس از فقدان حریم خصوصی را زندگی کرده بود). آن‌ها هم در واتساپ هم قابلیت رمزگذاری سرتاسر را توسعه داده بودند و اعتماد مخاطبان را جلب کرده بودند.

محبوبیت واتساپ به قدری زیاد شده بود که مارک زاکربرگ را راضی کرد برای خرید این پلفترم رقم ۱۹ میلیارد دلار را پیشنهاد دهد. خرید در سال ۲۰۱۴ نهایی شد و اکنون اکتون و کوم باید تحت مدیریت زاکربرگ فعالیت می‌کردند. در اوایل مشکلی برای فعالیت نبود، اما زمانی که در سال ۲۰۱۷ زاکربرگ برای اضافه کردن تبلیغات به واستاپ تصمیم گرفت از داده‌های شخصی مخاطبان استفاده کند، اکتون از شرکت جدا شد (چندی بعد کوم هم همین کار را کرد).

مواجهه بریان اکتون و مکسی مارلینسپایک در سال ۲۰۱۸، باعث ایجاد بنیاد سیگنال شد. این بنیاد، یک شرکت غیرانتفاعی است با سرمایۀ شخصی برایان اکنون تأسیس شده و محصول آن سیگنال، تنها پلفترم پیام‌رسانی در آمریکا است که متعلق به این شرکت غیرانتفاعی است و درآمدش وابسته به دهش کاربران است. در پلفترم سیگنال، تمام اطلاعات کابران رمزگذاری سرتاسر شده است. پلتفرم جز شمارۀ تلفن کاربران، هیچ اطلاعات دیگری از آن‌ها ندارد.

برای فهمیدن اهمیت این موضوع، باید گفت بقیۀ پیام‌رسان‌ها به اطلاعاتی مثل مخاطبان، زمان آنلاین بودن، لوکیشن و مواردی از این دسترسی دارند. امنیت این پلتفرم به قدری است ادوارد اسنودن هم آن را تأیید کرده است.

در سال ۲۰۲۱، واتساپ اعلام کرد اطلاعات واتساپ با فیسبوک برای افزایش کیفیت خدمات مبادله می‌شود. فیسبوک سابقۀ خوبی در حفاظت از حریم خصوصی ندارد، به همین دلیل سیاست جدید واتساپ مردم را عصبانی کرد. در این زمان، ایلان ماسک یک توییت ساده زد: «از سیگنال استفاده کنید». جک دورسی مدیرعامل توییتر هم گفتۀ ماسک را ری‌توییت کرد. در ۴ روز آینده سیگنال ۱.۳ میلیون بار دانلود شد. چندی بعد این خبر پخش شد که خود زاکربرگ هم از سیگنال استفاده می‌کند و به واتساپ اعتماد کافی ندارد (که البته نظر نادرستی بود و استفادۀ او از سیگنال ربطی به استفاده یا عدم استفادۀ او از واتساپ ندارد).

تا سال ۲۰۲۲ برایان اکتون مدیرعامل سیگنال بود. در این سال سمت جدیدی به عنوان رئیس سیگنال طراحی شد که مربوط به پیشبرد استراتژی‌های شرکت است. کسی بهتر از مردیث ویتاکر برای این سمت وجود نداشت.

ویتاگر از زمان آغاز ریاستش تلاش زیادی برای گسترش این پیام‌رسان به اقصا نقاط جهان کرده است، اما این را هم به صراحت اعلام کرده است که اگر دولتی بخواهد دسترسی به اطلاعات شخصی کاربران داشته باشد سیگنال در آن کشور فعالیت نخواهد کرد. در حال حاضر بیش از ۴۰ میلیون نفر از سیگنال استفاده می‌کنند که در برابر رقبای پیام‌رسان عدد بسیار پایینی است، اما مدیران سیگنال‌امید به رشد این پلفترم در آینده دارند.

جمع‌بندی

یک جامعۀ سالم به سازندگان و تخریب‌کنندگان توامان نیازمند است. اگر ابزار جدیدی وارد زندگی انسان‌ها می‌شود، مدیون نوآورانی است که روز و شب تلاش کرده‌اند تا ارزشی برای بقیه و سودی برای خود خلق کنند. اما شناسایی ایرادات این ابزار و شکل دادن به آگاهی و کنش جمعی مردم مدیون معترضان و متعرضان این نوآوری‌هاست (گرچه این را هم باید گفت گم کردن حد مجاز و منطقی تخریب گاهی در فرایند بهبود ابزار خلل وارد می‌کند).

در این جستار با فعالیت‌های فردی آشنا شدیم که بیشتر جزء دستۀ تخریب‌کنندگان و هشداردهندگان بوده است، هرچند این باعث نشده است که خود در ساختن ابزار‌های مطلوب نقش ایفا نکند. قطع به یقین هشدار‌های افرادی مثل ویتاکر در آگاه شدن نوآوران و مردم به کاستی‌های شرایط مؤثر است. چنانکه مرتضی مردی‌ها در کتاب دفاع از عقلانیت گفته است لیبرالیسم در مواردی در بُعد اقتصادی توسط سوسیالیسم بر حذر شده و بر سر عقل آمده است (ص ۲۶).