هر کسی نمی‌تواند زیر سر خود یک دیتاسنتر داشته باشد

نقشه شبکه فیبر نوری روی دیوار اتاقش جا خوش کرده است. متوجه نگاه‌های کنجکاو ما می‌شود و به مسیرهای پرنور متعددی که از دریای عمان و خلیج فارس عبور کرده‌اند اشاره می‌کند. بعد از شرح جزئیات مختصری از آن با افسوس می‌گوید: «این مسیرها می‌توانست از خاک ایران گذر کند.» بهزاد اکبری در کارنامه خود طراحی بسیاری از پروژه‌های مهم زیرساختی کشور را به ثبت رسانده است. با نگاهی به این کارنامه به خوبی می‌توان تسلط او بر وضعیت زیرساختی کشور را درک کرد. طراحی شبکه IP/MPLS و مرکز داده شرکت ارتباطات سیار، طراحی شبکه IP/MPLS کشور، مرکز داده باغ موزه دفاع مقدس و مرکز داده پشتیبان مجلس شورای اسلامی تنها بخش‌هایی از سوابق او هستند. اکبری که عضو هیات علمی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تربیت مدرس است همزمان با آمدن آذری جهرمی به مدیریت شرکت ارتباطات زیرساخت، به عضویت هیات مدیره این شرکت نیز درآمد. با او درباره وضعیت دیتاسنترها و انتقال اطلاعات به ایران گفت‌وگویی انجام دادیم که در زیر می‌خوانید:

از اواسط دهه ۸۰ بحث دیتاسنترها و انتقال اطلاعات به کشور خیلی جدی شد و صحبت از پروژه‌ای به نام شارع ۲ بود…

بله، پروژه شارع ۲ در مخابرات ایران شروع شده بود.

مخابرات ایران یا سازمان فناوری اطلاعات؟

آن زمان هنوز سازمان فناوری اطلاعات وجود نداشت. شرکت مخابرات ایران بود و شرکت دیتا به عنوان زیرمجموعه آن فعالیت می‌کرد. پروژه شارع ۲ و کل شبکه دیتای کشور دست شرکت دیتا بود.

آیا هنوز پروژه شارع ۲ فعال است؟

شارع ۲ مطابق نیازهای آن زمان طراحی شده بود. یک دیتاسنتر کوچک بود.

ظرفیت آن چقدر بود؟

دقیق به خاطر ندارم، اما فکر می‌کنم در حدود ۱۵ تا ۲۰ رک بود. خیلی خیلی کوچک بود. البته آن زمان کل نیاز کشور برای هاستینگ وب بیش از آن هم نبود.

قرار بود همه سایت‌های دولتی اطلاعات خود را روی آن قرار دهند.

بله، اما شارع ۲ ظرفیت زیادی نداشت. بعدها تغییر و تحولات دیگری صورت گرفت. مسیر دیتاسنترها و هاستینگ با آمدن خدمات ابری به سمت دیگری رفت.

به نظر می‌رسد ما در بحث دیتاسنتر به استاندارد جهانی نرسیده‌ایم. اغلب دیتاسنترهای داخل کشور بین 70 تا 200، 300 رک ظرفیت دارند.

بله همه دیتاسنترهای ما کوچک هستند، چون این بازار هنوز کوچک است. ما برای بزرگ کردن این بازار پتانسیل‌های زیادی داریم. موانعی بر سر راه این بازار وجود دارد که اگر برداشته شوند به رشد خیلی خوبی می‌رسیم. آنچه درون دیتاسنترها استقرار پیدا می‌کند دیتاست. بخش زیادی از این دیتا و اپلیکیشن‌ها هنوز در کشور فعال نشده‌اند. یکی از مهم‌ترین این سرویس‌ها خدمات ابری هستند. ما هنوز سرویس مشابه دراپ‌باکس در داخل کشور نداریم. به دلایل اقتصادی و زیرساختی چنین سرویس‌هایی شکل نگرفته است. تلاش زیادی کردیم تا در شبکه ملی اطلاعات این سرویس‌ها را پیاده‌سازی کنیم. اقداماتی هم صورت گرفت. در دنیا بحث تحول دیجیتالی مطرح شده است و در قلب آن‌ خدمات ابری عمومی قرار دارد. اگر بخواهیم در کشور شاهد تحول باشیم و از سرویس‌هایی همچون اینترنت اشیا بهره ببریم، چاره‌ای جز حرکت به سمت دیتاسنترهای بزرگ، خدمات ابری و دیتاسنترهای ابری نداریم.

اینکه خدمات ابری چندان در ایران مورد استقبال قرار نگرفته‌اند می‌تواند به پایداری شبکه اینترنت مربوط باشد که در دسترس بودن اطلاعات برای کاربران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

این نگرانی قبلاً در کشور وجود داشت. حالا با توجه به توسعه‌ای که در نسل‌های سه و چهار موبایل و همچنین بخش ای‌دی‌اس‌ال کشور وجود دارد کاربران می‌توانند از هر جایی به اطلاعات خود دسترسی پیدا کنند. بنابراین از این منظر مشکلی نداریم. تعداد بسیار زیادی از کاربران در حال استفاده از خدمات ابری هستند. کمتر دانشجویی را می‌بینید که از دراپ‌باکس استفاده نکند. اما برای اطلاعات مهم یا شخصی نمی‌تواند از آن استفاده کند و برای نگهداری از آنها هزینه زیادی می‌پردازد. این وضعیت علل مختلفی دارد، بخشی از آن می‌تواند فرهنگی باشد، اما بخش عمده آن مربوط به گران بودن پهنای باند است. انتقال حجم بالای اطلاعات هارد شما به فضای ابری هزینه زیادی خواهد داشت. کاربر نهایی باید به ازای هر گیگابایت سه هزار تومان بپردازد و این اصلاً به‌صرفه نیست. این یک چالش اساسی و عامل بازدارنده برای شکل‌گیری بسیاری از سرویس‌ها و حتی اپلیکیشن‌ها در کشور است. هرچند یکی از استراتژی‌های وزارت ارتباطات در شبکه ملی اطلاعات کاهش این هزینه‌ها بوده است.

شبکه ملی اطلاعات کجا میزبانی می‌شود؟

بخشی از شبکه ملی اطلاعات دیتاسنترهای دولتی، سازمانی و عمومی هستند. اما برای داشتن سرویس‌های ابری، ویدئویی و اینترنت اشیا و به ‌طور کلی تحول در این حوزه به دیتاسنترهایی با ظرفیت بسیار بالا نیاز داریم. برای میزبانی اطلاعات سرویس‌های آنلاین سازمان‌ها فضای خوبی وجود دارد. دیتاسنترهای عمومی شاید در ازای ارائه خدمات هزینه بیشتری بخواهند. دیتاسنترهای سازمان فناوری اطلاعات هم وجود دارند. این سازمان ۲۰ دیتاسنتر در ۲۰ استان کشور دارد که در تهران به تعداد آنها اضافه شده است.

ظرفیت آنها چقدر است؟

دیتاسنترهای سازمان فناوری اطلاعات در مجموع ۳۰۰ رک هستند.

یکی از مشکلات کاربران گران بودن دیتاسنترهای داخلی نسبت به خارجی‌هاست.

قبلاً دیتاسنترهای داخلی گران بودند، اما حالا سرویس‌های آنها تقریباً رقابتی شده‌اند و وضعیت بهتری دارند. هرچند پهنای باند اینترنت در ایران گران است و از این نظر اختلاف زیادی با دنیا دارد، اما با آمدن شبکه ملی اطلاعات و راه‌اندازی مراکز تبادل ترافیک اوضاع تغییر کرد. اتصال به این مراکز هفت‌گانه برای دیتاسنترها رایگان است. بنابراین برای میزبانی چنین سرویس‌هایی بحث هزینه دیگر مطرح نیست و به همین دلیل حجم زیادی از اینها در داخل کشور میزبانی می‌شوند. علاوه بر این سرویس دیگری را داخل شبکه ملی اطلاعات راه‌اندازی کرده‌ایم تحت عنوان آی‌پی ترانزیت. تعرفه آن ۱۰ درصد اینترنت است و در ۳۰ استان ارائه می‌شود. دیتاسنتری در استان گیلان که به IXP‌ها هم دسترسی ندارد می‌تواند سرویس آی‌پی ترانزیت را از ما دریافت کند و از طریق آن سرویس‌های خود را به کاربران نهایی برساند.

آی‌پی ترانزیت فقط روی شبکه زیرساخت قرار می‌گیرد یا روی شبکه مخابرات ایران؟

تمامی اپراتورها به زیرساخت متصل‌اند و ما این سرویس را به آنها تحویل می‌دهیم؛ یعنی برای دیتاسنتر ابری وجود دارد که همه به آن متصل شده‌اند. علاوه بر مطرح نبودن هزینه پهنای باند، هزینه برق نیز در ایران ارزان‌تر از خارج است. دلیل اصلی شکل نگرفتن اقتصاد دیتاسنترها مقیاس آنهاست. اقتصادی کردن یک دیتاسنتر با ۶۰ رک کار سختی است؛ هزینه‌های سرمایه‌ای آن به شدت بالاست، بازگشت سرمایه آن نیز زمان‌بر خواهد بود.

اما هنوز برخی معتقدند هزینه برق بالاست.

هزینه برق ‌‌بالاست چون سایر هزینه‌ها هم بالا هستند. باید هزینه آن را با آنچه در اروپا وجود دارد مقایسه کنید. طبق مصوبه سازمان تنظیم مقررات، در ظرفیت کولوکیشنی که ما در زیرساخت ایجاد کرده‌ایم به ازای هر رک هشت میلیون تومان می‌گیریم. اما در اروپا به ازای هر رک ۱۲۰۰ یورو می‌دهند؛ یعنی هرچند هزینه‌های عملیاتی، نیروی انسانی و برق آنها بالاست، اما از ما ارزان‌تر سرویس می‌دهند. بنابراین دیتاسنترهای داخل کشور باید هزینه‌های سرمایه‌ای را پایین بیاورند. دیتاسنترهای بزرگ هم نه در قلب تهران بلکه باید در جایی شکل بگیرند که هزینه زمین آن ارزان‌تر باشد. اغلب دیتاسنترهای تهران در قلب این شهر هستند به غیر از بخشی از دیتاسنتر پارس‌آنلاین که در پارک پردیس واقع است.

به غیر از تلگرام، CDNهای کدام شرکت‌های خارجی حوزه محتوا در ایران وجود دارد؟

به غیر از تلگرام مورد دیگری نیست. چون تامین‌کنندگان بزرگ محتوا هستند که ارزش CDN کردن دارند. آن دسته از تامین‌کنندگان بزرگ محتوا و همچنین CDNهای
بزرگ که آمریکایی هستند در ایران حضور ندارند. اما این جزئی از سیاست‌های ماست که در کشور نقاطی را ایجاد کنیم تا CDNهای خارجی در آنها میزبانی شوند. چیزی شبیه منطقه آزاد برای اینترنت در برنامه خود در نظر داریم. اینکه تلگرام حاضر شد به ایران بیاید به دلیل جذابیت بازار ایران برای آنها بوده است. برای تهیه‌کنندگان محتوا تجربه کاربران اهمیت دارد. تا جایی که می‌توانند باید محتوا را به کاربران خود نزدیک کنند. اگر این اتفاق بیفتد خودشان می‌آیند.وظیفه‌ زیرساخت در موضوع دیتاسنترها چیست؟

شرکت زیرساخت در راستای ماموریت خود، فعال‌کننده این حوزه خواهد بود. یکی از چالش‌های دیتاسنترها بحث هزینه ارتباطات است. یکی از اهداف ما کاهش هزینه ارتباطات داخلی در بخش زیرساخت است تا اقتصاد دیتاسنتر شکل بگیرد. به تبع آن هزینه ارتباطات در لایه پایین‌تر یعنی در بخش مخابرات استانی نیز باید کاهش یابد. شرکت زیرساخت اعلام کرده نمی‌خواهد متولی دیتاسنتر باشد. پیش از آمدن آقای جهرمی در سمت مدیرعاملی، پروژه‌ای مطرح بود که خود زیرساخت دیتاسنتر ایجاد کند، اما آقای جهرمی تصمیم گرفت آن طرح را کنار بگذارد و اساساً شرکت زیرساخت وارد رقابت با بخش خصوصی نشود. چون بخش خصوصی این کار را با هزینه کمتر و کیفیت بهتر انجام می‌دهد. حتی شرکت زیرساخت اعلام کرد حاضر است منابع خود را در اختیار بخش خصوصی بگذارد تا آنها دیتاسنتر تشکیل دهند. این منابع شامل زمین سایت‌های مخابراتی، تامین امکانات زیرساختی و ارتباطات آن است.

آیا این امکانات را رایگان در اختیار آنها خواهد گذشت؟

بله، حتی حاضر است این کار را رایگان انجام دهد. چون هر چه این بخش بزرگ‌تر شود به نفع شرکت زیرساخت خواهد بود. دیتای این دیتاسنترها بالاخره باید از شبکه زیرساخت عبور کند.

اگر هزینه ارتباطات را کاهش دهید کاربر نهایی تا چه حد منتفع خواهد شد؟

این بخشی از هزینه‌هاست. الآن چالش ما در بخش زیرساختی نیست. در همه جای دنیا سرویس‌ها در حال داخلی (بومی) شدن هستند. جست‌وجو در وب با این هزینه‌ها برای شما مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما سرویس‌های مبتنی بر تقاضا که نیازمند پهنای باند زیادی هستند برای کاربران مقرون به‌صرفه نیستند و باید به صورت داخلی شکل بگیرند. سرویس‌های خارجی هم باید در داخل کشور میزبانی شوند تا این هزینه‌ها کاهش یابد. البته فقط بحث هزینه‌ مطرح نیست. سرویس‌های جدید از نظر کیفیت تجربه کاربری باید نزدیک‌تر باشند. مثلاً برای بازی تاخیر باید خیلی کم باشد. متوسط تاخیر در کل کشور به طور متوسط زیر ۲۰ میلی‌ثانیه برای رفت و برگشت است. تاخیر یک‌طرفه آن ۱۰ میلی‌ثانیه است. اگر این سرور در اروپا باشد، میزان تاخیر به ۱۰۰ میلی‌ثانیه و اگر در آمریکا باشد به ۲۰۰ میلی‌ثانیه خواهد رسید.

در حال حاضر مهم‌ترین مشکل دیتاسنترها چیست؟

مهم‌ترین مشکل دیتاسنترهای موجود بالا بودن هزینه‌های سرمایه‌ای آنهاست. بازگشت سرمایه آنها هم زمان‌بر است.

آیا ایجاد یک دیتاسنتر بزرگ در ایران برای یک شرکت بزرگ از نظر اقتصادی به‌صرفه است؟

الآن این کار اقتصادی است و برای آن مشتری وجود دارد.

این شرکت چه زمانی می‌تواند برای برگشت سرمایه خود امیدوار باشد؟

به نظر من در کمتر از پنج سال بازگشت سرمایه خواهد داشت.‌ مدام سرویس‌هایی در حال شکل‌گیری هستند که تدوام کسب‌وکار برای آنها مهم است. بانک‌ها، اسنپ و دیجی‌کالا این‌گونه هستند. آنها نیاز به دیتاسنترهای استاندارد، بزرگ و مطمئن دارند. دسترسی بالای دیتاسنتر برای آنها مهم است