رای‌گیری الکترونیکی چیست و کشورهای مختلف چه تجربه‌ای از آن دارند

به گزارش پیوست، سرعت بالا و دسترس‌پذیری از عمده‌ترین مزایای رای‌گیری الکترونیکی است اما مسائل مروبط به امنیت آراء و حفاظت از سلامت آنها مهم‌ترین چالش این شیوه از رای‌گیری به حساب می‌آید.

رای‌گیری الکترونیکی شیوه جدید اخذ رای است. رشد و توسعه فناوری تغییرات قابل توجهی را در یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اقدامات مدنی ایجاد کرده است. در بسیاری از کشورها سبک غالب، اخذ رای به صورت الکترونیکی است و در برخی دیگر عوامل مختلف مانع از به‎کارگیری این روش می‌شود.

رای‌گیری الکترونیکی، شکل جدید مشارکت

رای‌گیری الکترونیکی روند انتخابات را به طرز قابل توجهی تحت تاثیر قرار داده است. دیگر شهروندان به جای اینکه در برگه‌های کاغذی مشخصات کاندید یا کاندیدهای مورد نظر خود را وارد کنند با انتخاب گزینه و فشردن یک دکمه بر آینده کشور خود تاثیر می‌گذارند.

رای‌گیری الکترونیکی، مفهوم استفاده از فناوری برای ساده‌سازی فرآیند انتخابات است که با تعامل رای دهنده با یک ماشین رای‌گیری الکترونیکی امن یا یک پلتفرم آنلاین شروع می‌شود. دیجیتالی شدن این امر، باعث دسترس‌پذیری بیشتر رای‌گیری و اشتیاق عموم جامعه به‌ویژه نسل جوان به حضور در انتخابات شده است. 

ثبت و ذخیره آراء به صورت الکترونیکی بدون دخالت عامل انسانی، احتمال خطا در شمارش را کاهش داده و علاوه‌بر این مزیت ارائه نتایج در مدت زمان کوتاه، اغلب چند ساعت را فراهم می‌کند.

با این حال، فرآیند اخد رای به شیوه الکترونیکی بدون چالش نیست و نگرانی‌های امنیتی آن گسترده است. اطمینان از یکپارچگی فرآیند انتخابات، سلامت آرا و ارائه نتیجه درست از اصلی‌ترین چالش‌های رای‌گیری الکترونیکی است.

اطمینان از یکپارچگی فرآیند انتخابات، سلامت آراء و ارائه نتیجه درست از اصلی‌ترین چالش‌های رای‌گیری الکترونیکی است. تکامل و تطابق رای‌گیری الکترونیکی با پیشرفت‌های روز دنیا به مرور زمان و همگام با توسعه فناوری ادامه خواهد یافت و تبدیل به راهی فراگیرتر، دقیق‌تر و دسترس‌پذیرتر برای شنیده شدن صدا و ثبت نظر در سطح کلانی مانند کشور خواهد شد.

مزایا و معایب رای‌گیری الکترونیکی

رای‌گیری الکترونیکی که در حال تبدیل شدن به سبک غالب رای‌گیری است مزایا و معایب متعددی دارد.است. در این بخش به این دو جنبه رای‌گیری الکترونیکی می‌پردازیم.

مزایا:

دسترسی آسان: ساز و کار رای‌گیری الکترونیکی به گونه‌ای است که باعث می‌شود عموم جامعه و حتی افرادی که دارای معلولیت هستند و سبک پیشین رای‌گیری برایشان دشوار بود راحت‌تر در انتخابات مشارکت کنند.

کاربری مورد پسند: دیجیتالی شدن رای‌گیری، مدت زمان فرآیند و ساعت انتظار را کاهش داده و موجب شده تا شرکت‌کنندگان در زمان کم و با سرعت زیاد موفق به ثبت رای شوند.

دقت بالا: امکان اشتباه در شمارش آراء در این شکل از رای‌گیری بسیار کم است و همچنین احتمال تقلب نیز به طور کلی در این سبک کاهش می‌یابد.

سرعت زیاد: به علت دخالت نداشتن عوامل انسانی و ماشینی بودن روند شمارش آراء، نتایج با درصد خطای پایین و در کوتاه‌ترین زمان اعلام می‌شود.

معایب:

خطرات امنیتی: تضمین یکپارچگی سیستم‌های رای‌گیری الکترونیکی چالشی است که نگرانی‌های مربوط به هک و دستکاری اطلاعات را بیشتر می‌کند.

شکاف دیجیتالی: همه افراد یک کشور به صورت یکسان و برابر به اینترنت، اولین عنوان مورد نیاز برای برگزاری چنین انتخاباتی دسترسی ندارند. در برخی از مناطق به خصوص مناطق محروم و کم‌برخوردار زیرساخت‌های لازم برای اخذ رای الکترونیکی فراهم نیست.

اعتماد: تعدادی از شهروندان در مورد امنیت و حریم خصوصی سیستم‌های رای‌گیری الکترونیکی تردید دارند زیرا نگرانند که رای آنها شمرده نشود یا تخلفی در این رابطه صورت بگیرد.

به‌طور کلی رای‌گیری به این شیوه شامل پیامدهای مثبت و منفی است و باید توجه داشت که این فناوری نیازمند زمان زیادی برای کارآمدی و مطلوب واقع شدن در میان مردم و دولت‌ها است.

فرآیند رای‌گیری الکترونیکی

فرآیند رای‌گیری الکترونیکی بسته به فناوری و سیستم خاصی که از آن استفاده می‌شود، متفاوت است. همچنین قوانین و مقررات هر کشوری شرایط اخذ رای را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بنابراین تصور برگزاری انتخابات الکترونیکی به صورت یکسان در نقاط مختلف جهان ناممکن است.

اما به طور کل یک‌سری از مراحل و الزامات در همه قوانین موجود است. برای اینکه یک شهروند بتواند رای دهد در ابتدا باید به عنوان شهروند رسمی شناخته شده باشد. در برخی از کشورها، شهروندان قبل از رای ملزم به ثبت‌نام در حوزه‌های قضایی هستند اما در کشورهای دیگر نیاز به طی کردن این مرحله نیست و فقط ثبت رسمی مشخصات فردی به عنوان شهروند آن کشور ضرورت دارد.

احراز هویت با اسکن اثر انگشت و اطلاعات هویتی و بیومتریک و تطابق شناسه منحصر به فرد رای دهنده با اطلاعاتی که از لحاظ قانونی معتبر است انجام می‌شود. این برگه‌ها معمولا شامل اسامی نامزدها و گزینه‌های مربوط به سمت و عنوان رای و همچنین موارد مختلف است.

رای دهندگان با کلیک روی نام نامزد یا انتخاب مورد نظر، تصمیم خود را به صورت الکترونیکی نهایی می‌کنند. پس از تایید انتخاب، برای اطمینان از محرمانه بودن و امنیت بالای رای‌های ثبت شده، آنها رمزگذاری می‌شود. سپس برگه رای رمزگذای شده به سرور مرکزی انتخابات منتقل می‌شود. سرور مرکزی انتخابات تمام آرای رمزگذاری شده را جمع‌آوری کرده و روند شمارش آنها در سیستم آغاز می‌شود. هنگامی که همه آرا جمع‌آوری و تایید شد، مقامات انتخابات، نتایج را بیشتر مواقع به صورت لحظه‌ای یا اندکی پس از پایان دوره رای‌گیری اعلام می‌کنند.

این نتایج معمولاً به صورت آنلاین برای مشاهده عمومی و شفافیت در دسترس قرار می‌گیرد. بسیاری از سیستم‌های رای‌گیری الکترونیکی شامل مکانیسم‌هایی برای ممیزی و تایید نتایج است. این فرآیند ممکن است شامل مقایسه سوابق دیجیتالی با نسخه‌های کاغذی باشد یا انجام ممیزی‌های پس از انتخابات.

برخی از سیستم‌های رای‌گیری الکترونیکی نیز پس از ثبت رای، رسیدی را به عنوان تاییدیه در اختیار رای دهندگان قرار می‌دهد که می‌توان از این رسید برای صحت رای استفاده کرد. لازم به ذکر است که در طول فرآیند انتخابات، اقدامات امنیتی سختگیرانه‌ای برای محافظت از آراء در برابر هک، تقلب و نقض داده‌ها وجود دارد. سیستم‌های پشتیبانی و نظارت به صورت پیوسته در حال بررسی روند رای‌گیری است.

همانطور که پیشتر اشاره شد، کشورها و مناطق مختلف ممکن است در سیستم‌های رای‌گیری الکترونیکی تغییراتی را با در نظر داشتن ملاحظاتی اعمال کنند. این سیستم اخذ رای می‌تواند یک پلتفرم آنلاین باشد یا ماشین‌های رای‌گیری الکترونیکی(EVM). اما موضوعی که مهم است شرکت در انتخاباتی ایمن، راحت و شفاف برای شهروندان در عین حفظ یکپارچگی روند رای‌گیری است.

ماشین‌های رای‌گیری الکترونیکی

ماشین‌های رای‌گیری الکترونیکی (EVM) دستگاه‌های تخصصی‌ای هستند که در انتخابات مورد استفاده قرار می‌گیرند تا رای ‌دهندگان بتوانند به صورت الکترونیکی رای خود را به صندوق بیندازند.

این ماشین‌ها معمولاً متشکل از یک رابط امن با گزینه‌های نامزدهای موجود یا موضوعات مورد نظر است که به رای‌ دهندگان اجازه می‌دهد با فشار دادن یک دکمه یا لمس صفحه، اولویت‌های خود را انتخاب کنند.

این ماشین‌ها برای ثبت و ذخیره دقیق آراء طراحی شده‌اند و جایگزینی کارآمدتر و مقاوم در برابر دستکاری برگه‌های رای کاغذی سنتی محسوب می‌شود.

نگاهی به تجربه کشورهای برگزار کننده رای‌گیری الکترونیکی

مواردی که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم متوجه کشورهایی است که از رای‌گیری الکترونیکی در انتخابات استفاده می‌کنند. داده‌ها و نمودارها بر اساس ICTs International IDEA در پایگاه داده انتخابات است. پایگاه داده، اطلاعات بسیار دقیقی را در سطح کشورهای مختلف در مورد استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در انتخابات به همراه نظرات و منابع ارائه می‌دهد.

طبق این تصویر، در حال حاضر ۱۹ درصد کشورها( ۳۴ کشور از ۱۷۸ کشور موجود در پایگاه داده) از رای‌گیری الکترونیکی در سطح ملی یا سطوح دیگر استفاده می‌کند. در ۱۵ درصد از کشورهای مورد مطالعه، امکان‌سنجی یا برگزاری انتخابات با استفاده از ابزار دیجیتالی در انتخابات آینده این کشورها در حال بررسی و در دست اجراست. ناگفته نماند که ۱۱ کشور (۶ درصد) فناوری رای‌گیری الکترونیکی را به دلیل نگرانی‌هایی در رابطه با مسائل امنیتی و اعتماد کنار گذاشته‌اند.

مناطقی که به رنگ آبی در این نمودار نشان داده شده‌اند، کشورهایی هستند که رای‌گیری به صورت الکترونیکی در آنجا برای انتخابات ملی و موضوعات دیگر برگزار می‌شود. ۱۵درصد از کشورهای مورد مطالعه که در این تصویر با رنگ سبز نشان داده شده است، از فناوری رای‌گیری الکترونیکی استفاده نمی‌کنند اما در حال انجام مطالعات امکان‌سنجی و آزمایش‌هایی در این رابطه هستند. مناطق مشخص شده با رنگ نارنجی به طور کل، سیستم دیجیتالی اخذ رای را کنار گذاشته‌اند. این مناطق قبلا از این سیستم استفاده می‌کردند اما بنابر دلایلی تصمیم به کناره‌گیری از این روش کردند. ۶۰ درصد دیگر نیز مناطقی هستند که تا کنون رای‌گیری الکترونیکی را به کار نگرفته‌اند.

تصویر دوم نشان می‌دهد که ۵۰ درصد از کشورهایی که به صورت الکترونیکی رای‌گیری می‌کنند، از دستگاه‌های ضبط مستقیم الکترونیکی(DRE) استفاده می‌کنند. برخی از این کشورها از DRE با VVPAT( دنباله حسابرسی کاغذی تایید شده توسط رای دهندگان) استفاده می‌کنند و برخی دیگر بدون این قابلیت DRE را به کار می‌برند. تنها استثنا مربوط به ایالات متحده است که در آن برخی از ایالت‌ها DRE را با VVPAT و برخی بدون آن تصویب کردند.

کشورهایی که DRE را با VVPAT به‌کار می‌گیرند: آلبانی، بلغارستان، ایران، فیجی، هند، مکزیک، عمان، پاناما، پرو، ونزوئلا، برخی از ایالات متحده و فدراسیون روسیه. 

در تصویر نیز مناطقی که با رنگ آبی نشان داده شده است شامل این قسمت می‌شود.

کشورهایی که DRE را بدون VVPAT به‌کار می‌گیرند: بنگلادش، بوتان، برزیل، فرانسه، نامیبیا و برخی از ایالات متحده. 

در تصویر نیز مناطقی که با رنگ سبز نشان داده شده است شامل این قسمت می‌شود.

رای‌گیری اینترنتی یکی دیگر از روش‌های اخذ رای است که در برخی از مناطق استفاده از آن متداول است. اکثرا این شیوه برای دریافت رای از کسانی است که تابعیت آن کشور را دارند اما در آن کشور زندگی نمی‌کنند. همچنین رای‌گیری اینترنتی برای کسانی که محدودیت حضور در حوزه رای‌گیری را دارند نیز ممکن است اجرایی شود. 

بر اساس نتایج این تصویر، ۴۱ درصد از کشورهایی که سیستم رای‌گیری غالب در آنجا الکترونیکی است، از سیستم‌های رای‌گیری اینترنتی نیز استفاده می‌کنند. الگوی استفاده از رای‌گیری اینترنتی به شرح زیر است:

 استرالیا( تنها در نیو ساوت ولز)، کانادا( فقط در انتخابات محلی)، روسیه( در برخی مناطق) و کره جنوبی( محدود به چند نهاد و سازمان) امکان رای‌دهی اینترنتی را فراهم کرده است. 

کشورهایی مانند ارمنستان( فقط نظامیان)، اکوادور، فرانسه، مکزیک، نیوزیلند، عمان، پاکستان و  پاناما فقط برای هم‌وطنان خارج از کشور امکان رای‌گیری اینترنتی را فراهم کرده‌اند.

شهروندان کشورهای استونی و امارات متحده عربی نیز می‌توانند در داخل کشور به صورت اینترنتی موفق به ثبت رای خود شوند.

کشورهای آبی قابل اجراست.

رای‌گیری الکترونیکی، فرآیندی است که پیامدهای مختلفی را شامل حال دولت‌ها کرده است. ورود و نفوذ فناوری به این حوزه نگرانی‌هایی را برانگیخته و اهمیت مسائل امنیتی در تبادل داده‌های شهروندان به عنوان یک رای تشدید کرده است. همانطور که مشاهده شد این شیوه از اخذ رای کماکان در اکثر کشورها در حال اجرا است و با وجود نوساناتی که در استفاده از آن وجود دارد اما همچنان بسیاری بر به‌کار گرفتن این سبک اصرار و تاکید دارند.