دورهمی سامانه‌‌های خرید بلیت هواپیما؛ خبری از گردشگری دیجیتالی نیست

به گزارش پیوست، اگر اهل سفر و خرید اینترنتی بلیت باشید به طور حتم متوجه کمبود یا حتی نبود بلیت‌های پرواز در مقاصد مختلف شده‌اید، موضوعی که احتمالاً شما را هم مجبور کرده است تلفنی یا حضوری اقدام به خرید بلیت کنید. بیشتر از یک دهه از شکل‌گیری سایت‌های رزرو آنلاین بلیت هواپیما و هتل مثل IHB، آی‌هو، مارکوچارتر، هتلیار و ایرپلین سپری شده، سایت‌هایی که هر یک در تلاش بودند با الگوبرداری از سایت‌های جهانی مثل Booking و Expedia مفهوم آژانس‌های هواپیمایی آنلاین (OTA) را در ایران جا بیندازند.

گرچه در اوایل دهه ۹۰ سایت‌های رزرو هتل و بلیت یکی پس از دیگری با ادعای رزرو صد درصد آنلاین متولد ‌شدند، اما در واقعیت تنها بخشی از پرواز سیستمی و پروازهای چارتری، مفهومی کاملاً آنلاین داشت و در پس پرده بخش زیادی از پروازها و هتل‌ها همچنان به شکل تلفنی، حضوری و به طور کلی آفلاین انجام می‌شد. از سویی دیگر اوایل دهه ۹۰ با آغاز موج بازار استارت‌آپی ایران، گردشگری در ایران هم در حال تغییر بود و پلتفرم‌های آنلاین بلیت در حال توسعه بودند.

نیما قاضی رئیس انجمن تجارت الکترونیک هم در رویداد IDEAS به این نکته اشاره کرد و گفت: رشد پلتفرم‌های آنلاین به این دلیل بود که دولت مصوبه‌ای را مطرح کرد که بلیت ایرلاین‌ها باید از سوی شرکت‌ها و پلتفرم‌ها فروخته شود و ما هم روی این موج سوار شدیم و رشد کردیم اما حالا یک مدیر دولتی بدون اینکه مصوبه لغو شده باشد جلوی اجرای آن را می‌گیرد.

از اوایل دهه ۹۰ پروژه استارت‌آپ‌های حوزه گردشگری با اسامی پلتفرم‌‌هایی مثل زورق، علی‌بابا و…کلید خورد، برخی از آنها موفق شدند و برخی دیگر شکست خوردند و بازار را ترک کردند. در ‌آن زمان استارت‌آپ‌هایی مثل علی‌بابا که به خوبی توانسته بودند جذب سرمایه کنند، با ارائه تخفیف‌هایی بیشتر از آژانس‌های هواپیمایی و عمده‌فروشان این حوزه به بهانه توسعه بازار با قیمت‌شکنی یا دامپینگ سهم بازار بیشتری از آژانس‌های هواپیمایی را به دست آوردند. گرچه این قیمت‌شکنی در یک دوره به نفع مردم تمام شد، اما در مدت‌زمان کوتاهی پس از آنکه مردم به خرید بلیت آنلاین عادت کردند دیگر از تخفیف‌های شگفت‌انگیز خبری نبود و گاه خرید از همان آژانس‌های هواپیمایی سنتی مقرون به صرفه‌تر بود.

گام‌های رو به عقب گردشگری آنلاین

در سال‌های بعد با آغاز موج قیمت‌های دستوری و اعلام سازمان هواپیمایی کشور پروژه مسدود شدن سایت‌های رزرو بلیت آغاز شد. ۲۳ خرداد ۱۴۰۲ علی‌بابا به دلیل درج قیمت‌های بالاتر از قیمت مصوب تعلیق شد و پس از چند روز ده‌ها سایت دیگر نیز به همین اتهام دچار مسدودی شدند. اما برخی پلتفرم‌هایی که مسدود نشدند هم اعلام کردند: قیمت‌ها به صورت حضوری و تلفنی به قیمت‌های بالاتر فروخته می‌شود و فقط این ما هستیم که به خاطر حفظ اعتبارمان سهم درآمدمان را از دست داده‌ایم. بازار دوباره به شکل سنتی و آفلاین خود برگشته است.

اما پلتفرم‌های مسدودشده و مسدودنشده شناخته‌شده صنعت در حرکتی هماهنگ(!) با امید به اینکه بهانه‌ای دست سازمان هواپیمایی ندهند و با سازمان به توافق برسند حاضر به گفت‌وگو نشدند.

حال در غیاب پلتفرم‌های آنلاین خرید بلیت هواپیما که هیچ‌ کدام تمایلی به صحبت نداشتند، با اشکان بروج فعال حوزه گردشگری دیجیتالی و مدیر رسانه قطبنما و نوید کسمایی مدیرعامل آژانس همیشه‌سفر درباره بازار آنلاین خرید و فروش بلیت هواپیما گفت‌وگو کرده‌ایم.

چرا پلتفرم‌های آنلاین گردشگری در ایران جان نمی‌گیرند؟

نوید کسمایی در این باره می‌گوید: تقریباً از سال ۹۸، خروج آمریکا از برجام، موج تورم و نرخ دلار، حادثه هواپیمای اوکراینی، جنگ اوکراین و روسیه و تحریم‌های ایران که هر روز بیشتر می‌شد ما را با چالش عمده کمبود هواپیما روبه‌رو کرد. اینجا بود که دیگر چک کردن آنلاین بلیت جواب نمی‌داد و دوباره زمزمه‌های تشکیل بازار سیاه و نرخ‌های تلفنی، نبض گردشگری آنلاین را به شماره انداخت.

کسمایی ادامه می‌دهد: طبق معمول کنترل قیمت‌ها به شکل دستوری آغاز شده اما نسبت نامتوازن تقاضا و عرضه قواعد بازی آنلاین را تحت‌الشعاع قرار داده و چالش کمبود ناوگان هوایی کار را به شایعه و حرف‌هایی کشاند که سندیت آنها مشخص نیست، ما هم فقط شنونده‌ایم.

شایعاتی که کسمایی از آنها صحبت می‌کند موضوعی است که برخی از فعالان حوزه گردشگری می‌گویند ایرلاین‌ها بلیت‌‌ها را با قیمت بالاتر به برخی عمده‌فروشان می‌فروشند و بلیت‌هایی که در بازار آنلاین موجود نیست در فروش حضوری و تلفنی به دست مسافران می‌رسد. گرچه این ادعا هیچ سندیتی ندارد اما مدت‌هاست ایرلاین‌ها از قیمت‌های دستوری سازمان هواپیمایی گله‌مند هستند و می‌گویند این قیمت‌ها برایشان صرفه اقتصادی ندارد.

اشکان بروج فعال حوزه گردشگری دیجیتالی و مدیر رسانه قطبنما هم در این باره می‌گوید: به همان میزان که تقاضا برای بلیت هواپیما بالا رفته، بخش عرضه پایین آمده و این شکاف باعث بازار سیاه و مافیایی شده که اختیار زمین بازی را از بخش آنلاین گرفته است. پلتفرم‌های مدعی OTA هنوز هم آنلاین نیستند و دوباره طبق درخواست تلفنی، حضوری یا ثبت روی سایت و تایید در آینده بسیاری از رزروها را انجام می‌دهند.

به باور بروج این همان واسطه‌گری سنتی قبلی است که تنها در ظاهری آنلاین فعالیت می‌کند.

بروج در این باره می‌گوید: آنلاین بودن یعنی شفاف بودن و حذف واسطه و این در حالی است که سود بیشتر در زمین بازی آفلاین است، درست در آنجایی که بازیگردان‌ها سود را در واسطه‌گری می‌دانند. متاسفانه همچنان تفکر سنتی و مافیایی و سود بیشتر دست بازیگردانان فروش آفلاین است و در ایران کلیدواژه OTA به هیچ وجه وجود ندارد. ما تنها چند سامانه فروش داریم که سهم بسیار کمی از بازار را در اختیار دارند. بخش بزرگ بازار و سودآوری در قیمت‌های شناور است.

در بدترین برهه گردشگری

به باور بروج، هیچ فرایند حقوقی‌ای برای کسب‌وکارهای گردشگری دیجیتالی وجود ندارد و پاسکاری بین نهادهای مرتبط برای ساختار حقوقی قانونی با چالش عمده مواجه‌شان کرده و آنها اولین قربانیان تصمیم‌های دستوری وزارت میراث فرهنگی و گردشگری هستند. او در این باره می‌گوید: در حال تجربه سوءمدیریت‌ترین وزارتخانه گردشگری هستیم و بارها گفته‌ایم محدود کردن و مسدود کردن راه‌حل نیست. محدود کردن بازیگران آنلاین به حذف شفافیت می‌انجامد.

در نهایت بروج معتقد است بحث تجارت آنلاین خدمات سفر در ایران شکل نگرفته است و وقتی طبق آمارها تنها هفت درصد بازار اقامت کشور دست پلتفرم‌های آنلاین است یعنی کلیدواژه OTA در ایران جا نیفتاده است. او در این باره می‌گوید: فقط در خصوص بلیت سامانه اینترنتی معنی آنلاین شدن پیدا کرده بود که آن هم به دلیل کمبود عرضه و تقاضای زیاد تحت‌الشعاع دلالان قرار گرفته است.