مدل کسب‌و‌کار یا بیزنس مدل چیست؟

بیزنس مدل چیست؟

بیزنس مدل که آن را با عنوان «مدل کسب‌و‌کار یا بوم کسب‌و‌کار» هم می‌شناسند، یک برنامه جامع برای پیشرفت کسب و کار شما است. بیزنس مدل نحوه درآمدزایی یک کسب و کار را به طور کامل توضیح می‌دهد. بنابراین بیزنس مدل، نقشه درآمدزایی کسب و کار شما را در مدت تعیین‌شده مشخص می‌کند.

آیا همه کسب‌و‌کارها به بیزنس مدل نیاز دارند؟

در بازار کنونی، تقریبا هیچ محصولی بدون رقیب نیست. شما همیشه رقبایی باتجربه‌تر از خودتان دارید که برای کسب درآمد باید با آن‌ها به رقابت بپردازید. برای موفق‌شدن در این رقابت، شما باید کاملا هدفمند کسب‌و‌کارتان را راه‌اندازی کنید. باید اهداف خود را مشخص کرده و برای محقق‌شدن آن‌ها از قبل برنامه‌ریزی کنید. همان‌طور که می‌دانید نظم، یکی از عوامل مهمی است که برای موفقیت در کارتان به آن نیاز دارید. همه این برنامه‌ریزی‌ها و رسیدن به اهداف، به کمک یک مدل کسب‌و‌کار یا بیزنس مدل جامع عملی است.

بنابراین همه کسب‌و‌کارها، حتی آن‌هایی که تازه‌کار هستند، باید بدانند مدل کسب‌و‌کار یا بیزنس مدل چیست و چگونه کار می‌کند. مدیریت یک کسب‌و‌کار مثل یک پازل با هزاران قطعه است و شما به عنوان مدیر باید آن‌ها را به خوبی در کنار هم قرار دهید. مدل کسب‌و‌کار یا بیزنس مدل، تصویر کامل‌شده پازل کسب‌و‌کار شما است. شما با نگاه‌کردن به این تصویر، می‌توانید قطعات مختلف پازل‌تان را درست در جای خودشان قرار دهید!

بیزنس مدل چه چیزهایی را توضیح می‌دهد؟

تا اینجا دانستیم که مدل کسب‌و‌کار یا بیزنس مدل، یک نمای کلی از فعالیت کسب‌و‌کار شما و نحوه درآمدزایی آن است. بیزنس مدل(Business Model) برای هر کسب‌و‌کار، ۴ مورد زیر را توضیح می‌دهد:

• مجموعه شما قرار است چه چیزی تولید کند یا بفروشد؟
• مجموعه شما چگونه خدمات و محصولات خودش را به بازار عرضه می‌کند؟
• شرکت شما در این راه با چه هزینه‌هایی روبرو خواهد شد؟
• شرکت شما چگونه می‌خواهد سودآوری کند؟

به این ترتیب مدل کسب‌و‌کار یا بیزنس مدل چیست به سوال‌های زیر درباره کسب‌و‌کار شما پاسخ می‌دهد:

• شرکت شما چه برنامه‌ای برای کسب درآمد دارد؟
• چگونه تولیدات و محصولات خود را قرار است توزیع کنید؟
• چه کسانی مشتریان شما خواهند بود؟
• مشتریان شما چه شرایط و نیازهای دیگری دارند؟
• نحوه ارتباط با مشتریان چگونه است؟
• چگونه می‌توانید مشتریان بالقوه را به مشتریان بالفعل تبدیل کنید؟
• نحوه بازاریابی شما چگونه است؟
• چه چیزهایی در شرکت شما منجر به تولید ارزش می‌شوند؟
• چه عواملی باعث فروش ارزش می‌شوند؟
• چه عواملی مخاطبان را به مشتری تبدیل می‌کند؟
• و …

طراحی بیزنس مدل چه مزایایی برای کسب‌و‌کارها به همراه دارد؟

طراحی مدل کسب‌و‌کار یا بیزنس مدل مزایای زیادی برای کسب‌و‌کارها مختلف به همراه دارد. بیزنس مدل (Business Model) به فعالیت‌ها و عملکرد مجموعه شما نظم بخشیده و آن را منسجم می‌کند. مسلما یک مجموعه منسجم، زودتر به موفقیت و سودآوری خواهد رسید! علاوه بر این طراحی بیزنس مدل کسب‌و‌کار، رقبای شما را مشخص می‌کند. شما با دانستن بیزنس مدل چیست، رقبای اصلی خودتان را می‌شناسید و برای رقابت با آن‌ها آماده می‌شوید. با طراحی بیزنس مدل کسب‌و‌کارتان می‌توانید نحوه فعالیت رقبا را بررسی کرده و مزایای رقابتی خودتان را مشخص کنید.

در رویدادهای استارتاپی، گروه‌ها باید یک بیزنس مدل برای ایده خودشان ارائه دهند. هر چه بیزنس مدل شفاف‌تر و جامع‌تر باشد، سرمایه‌گذاران بیشتری جذب آن خواهند شد! بنابراین یک فایده مهم بیزنس مدل، کمک به جذب سرمایه‌گذار برای شروع و توسعه کسب‌و‌کار شما است. همچنین بیزنس مدل باعث ثبات مالی مجموعه شما می‌شود. مدل کسب‌و‌کار یا بیزنس مدل به مدیریت سودآوری و توسعه هر چه بیشتر کسب‌و‌کار شما نیز کمک می‌کند. اگر تا کنون بیزنس مدل کسب‌و‌کار خودتان را طراحی نکرده‌اید، الان بهترین موقعیت برای شروع این کار است!

انواع مختلف بیزنس مدل چیست؟

همان‌طور که کسب‌و‌کارهای مختلفی وجود دارد، انواع بیزنس‌ مدل‌ها هم دائما در حال تغییر است. در اینجا چندتا از رایج‌ترین انواع مدل کسب‌و‌کار یا بیزنس مدل را توضیح می‌دهیم. هر کدام از این بیزنس مدل‌ها را می‌توان برای شرکت‌ها و کسب‌و‌کارهای خاص، به صورت سفارشی طراحی کرد. علاوه بر این بسیاری از کسب‌و‌کارها، از راه‌های متفاوتی درآمد کسب می‌کنند. بنابراین ممکن است مدل کسب‌و‌کار آن‌ها از چندین بیزنس مدل تشکیل شده باشد.

مدل ۱. مدل خرده‌فروش Retailer

خرده‌فروش‌ها، آخرین حلقه در زنجیره تامین هستند. خرده‌فروش‌ها کالاها و خدمات را از توزیع‌کنندگان یا تولیدکنندگان خریداری کرده و سپس آن را با قیمتی متفاوت، به مشتریان خود می‌فروشند. خرده‌فروشان ممکن است در یک حیطه خاص فعالیت کنند یا طیف وسیعی از محصولات را بفروشند. گل‌فروشی‌ها، سوپرمارکت‌ها، داروخانه‌ها و ..  نمونه‌هایی از خرده‌فروش‌ها هستند که روزانه با آن‌ها سر و کار دارید.

مدل ۲. مدل تولیدکننده Manufacturer

تولیدکنندگان، مجموعه‌هایی هستند که مواد خام را به محصول تبدیل کرده و سپس آن را به توزیع‌کنندگان، خرده‌فروشان یا مستقیما به خریداران می‌فروشند. شرکت‌های داروسازی، تولیدکنندگان خودرو، گلخانه‌ها، کشاورزان، تولیدکنندگان مبلمان و … نمونه‌هایی از کسب‌و‌کارهای تولیدی هستند.

مدل ۳. مدل خدماتی Fee for service model

در این مدل، کسب‌و‌کارها برای ارائه خدمات خاص خود از مشتریان هزینه دریافت می‌کنند. آرایشگران، حسابداران، مشاوران املاک و … نمونه‌ای از مشاغل خدماتی هستند. این افراد می‌توانند در دفتر خود به طور مستقل کار کنند یا به یک کارگزاری وابسته باشند.

مدل ۴. مدل حق اشتراک Subscription

در مدل حق اشتراک مشتری برای دسترسی و استفاده از خدمات و محصولات، باید پرداختی انجام دهد. برای مثال بسیاری از اپلیکیشن‌ها و یا سایت‌ها برای ارائه خدمات خود از مشتریان حق اشتراک دریافت می‌کنند.

مدل ۵. مدل بسته‌بندی Bundling

مدل بسته‌بندی، کسب‌و‌کارهایی هستند که چند محصول را به صورت یک پکیج و با قیمت کمتری می‌فروشند. مدل بسته‌بندی به کسب و کارها اجازه می‌دهد تا محصولات و خدماتی را که عرضه دشوارتری دارند، بیشتر به فروش برسانند. البته در این مدل حاشیه سود کمی کاهش می‌یابد. بسیاری از مراکز تناسب اندام و آموزشگاه‌ها، از مدل بسته‌بندی برای فروش خدمات خود استفاده می‌کنند. برای مثال در مراکز تناسب اندام، مشتریان برای تعداد مشخصی کلاس در ماه هزینه می‌پردازند. هر چه مشتری کلاس‌های بیشتری بخرد، پرداختی وی کمتر می‌شود حتی اگر کل هزینه‌هایش افزایش یابد.

مدل ۶. مدل محصول به عنوان خدمات Product as a service

در این مدل کسب‌و‌کارها محصولاتشان را به صورت خدمات عرضه می‌کنند. برای مثال، شرکت‌های کرایه دوچرخه یا کرایه لوازم. این شرکت‌ها استفاده فیزیکی محصولاتشان را به صورت خدمات می‌فروشند. آن‌ها ممکن است حق اشتراک یا کرایه مشخص برای این کار دریافت کنند. برای مثال شرکت کرایه لوازم، صندلی مجالس را به صورت ساعتی به مشتریان خود عرضه می‌کند.

مدل ۷. مدل لیزینگ Leasing

در مدل لیزینگ، یک شرکت محصولی را از فروشنده یا تولیدکننده اصلی آن می‌خرد. سپس این شرکت به شرکت‌های دیگر اجازه می‌دهد تا در قبال پرداخت هزینه، از محصولی که خریده است، استفاده کنند. برای مثال شرکت‌هایی که ماشین‌آلات سنگینی چون بولدوزر را برای ساخت خانه به افراد اجاره می‌دهند، از مدل کسب‌و‌کار لیزینگ پیروی می‌کنند. مدل لیزینگ مانند فروش محصول به عنوان خدمات است، اما مدت اجاره‌نامه در آن طولانی‌تر است.

مدل ۸. مدل فرانشیز Franchise

در مدل فرانشیز، شرکت‌ها یک طرح تجاری تثبیت‌شده را از صاحب آن خریداری کرده و بازتولید می‌کنند. در این مدل شرکت‌ها در قالب شعبه‌ای از برندهای مطرح‌تر فعالیت کرده و حق امتیاز فعالیت خود را می‌پردازند. شعب فست‌فود مک دونالد، نمونه بارزی از مدل فرانشیز است.

مدل ۹. مدل توزیع‌کننده Distributor

در مدل توزیع‌کننده، یک مجموعه مسئولیت عرضه کالاهای تولیدی را به عهده دارد. در این مدل، شرکت‌ها محصولات را از تولیدکننده اصلی خریداری کرده و آن را به خرده‌فروشان و یا خریداران اصلی می‌فروشند.

مدل ۱۰. مدل فریمیوم Freemium

در مدل فریمیوم، شما یک سرویس پایه را به صورت رایگان در اختیار مشتریان خود قرار می‌دهید. سپس برای استفاده از خدمات و امکانات دیگر آن از آن‌ها پول دریافت می‌کنید. مدل فریمیوم در بین کسب و کارهای اینترنتی رایج و مقرون به‌صرفه است. برای مثال دسترسی به بسیاری از محتواهای مجله‌های اینترنتی رایگان است، اما دسترسی به محتواهای تخصصی‌تر نیاز به پرداخت هزینه دارد.

مدل ۱۱. مدل بازاریابی Advertisement

در مدل بازاریابی، شما مخاطبان و مشتریان یک کسب‌و‌کار را تحت سلطه خود دارید. شرکت‌ها به شما در ازای تبلیغ محصولشان، پول پرداخت می‌کنند. بلاگرهای آرایشی یا بلاگرهای لباس، نمونه‌ای از مدل بازاریابی هستند.

مدل ۱۲. مدل تیغ و تراش یا مدل مصرفی Razor And Blades

مدل تیغ و تراش بیشتر برای کسب‌و‌کارهایی که لوازم جانبی می‌فروشند، کاربرد دارد. در این مدل کسب‌و‌کار، شما محصول اصلی را با قیمتی ناچیز می‌فروشید و در کنار آن فروش کالاهای مکمل را افزایش می‌دهید. برای مثال، کنسول‌های بازی با قیمت بسیار کمی به فروش می‌رسند اما بازی‌ها به عنوان کالای مکمل، قیمت بیشتری دارند. کنسول بازی یک بار خریده می‌شود اما یک فرد باید چند بار بازی بخرد!

برعکس مدل تیغ و تراش هم وجود دارد، یعنی کالای مکمل را با قیمتی کم می‌فروشید تا فروش کالای اصلی بیشتر شود. برای مثال ۱۰۰ گیگ اینترنت رایگان برای خرید سیم کارت!

بوم مدل کسب و کار چیست؟

برای طراحی و اجرای بیزنس مدل، به یک بوم مدل کسب‌و‌کار نیاز دارید. بوم بیزنس مدل یا Business Model Canvas، از ۹ بخش مختلف تشکیل می‌شود. هر کدام از این بخش‌ها قسمت مهمی از کسب‌و‌کار شما هستند. بوم مدل کسب و کار، دید بهتری از کسب‌و‌کار، ایده‌ها و اهدافتان ارائه می‌دهد. با بوم مدل کسب و کار می‌توانید شرح کاملی از اهداف، برنامه‌ها و فعالیت‌های خودتان را به سرمایه‌گذاران و افراد تیم‌تان ارائه کنید.

یک بوم مدل کسب‌و‌کار از ۹ بخش زیر تشکیل می‌شود:

1. بخش‌بندی مشتریان
2. ارتباط با مشتریان
3. کانال‌ها
4. ارزش پیشنهادی
5. فعالیت‌های کلیدی
6. همکاران کلیدی
7. منابع کلیدی
8. جریان درآمدی
9. ساختار هزینه‌ها

برای طراحی مدل کسب‌و‌کار خود باید تمامی این بخش‌ها را پر کنید.

سخن پایانی

تقریبا همه افراد دوست دارند که کسب‌و‌کار مخصوص به خودشان را راه‌اندازی کنند. برای شروع و مدیریت یک کسب‌و‌کار، باید برنامه‌ریزی درست و جامعی از آن کسب و کار داشت. بیزنس مدل مانند یک نقشه راهنما است که به صاحبان کسب‌و‌کارها کمک می‌کند در راه موفقیت قدم بگذارند. در این مقاله ما درباره بیزنس مدل چیست و انواع آن توضیح دادیم.