جایگاه ساترا در اختلاف میان فیلیمو و صداوسیما کجاست؟

ساترا رگولاتور محتوایی است که در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی منتشر می‌شود و قرار است تنظیم‌گر ارتباط میان پلتفرم‌های تولیدکننده این محتوا و نهادهای دیگر باشد اما ماجرای سریال سقوط باعث شد ساترا از نقش تنظیم‌گرانه خود خارج شود. در روزهای گذشته، خبری درباره درخواست رئیس صداوسیما از رئیس‌جمهور برای فیلتر شدن فیلیمو دست‌به‌دست شد. خواسته‌ای که واکنش انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدئویی برخط را نیز در پی داشت. ماجرای ساترا و پلتفرم‌های نمایش ویدئوی آنلاین چیست و چرا خروج ساترا از نقش تنظیم‌گری کسی را متعجب نکرد؟

به گزارش پیوست، در دانشنامه بریتانیکا Regulatory Agencies یا نهادهای رگولاتور، نهادهای مستقل حاکمیتی معرفی شده‌اند که با اقدام قانونی پا گرفته‌اند تا استانداردهای حوزه‌ خاصی را تعیین کنند. متخصصان می‌گویند نهاد تنظیم‌گر باید مستقل و مقتدر باشد اما ساترا بیش از استقلال، اقتدار دارد. اقتداری به سبب وابستگی به صداوسیما که حالا بیشتر و عیان‌تر از گذشته شده است.

شرکت‌های نمایش ویدئوی آنلاین یا همان VODها در اوایل شکل‌گیری زیرمجموعه وزارت ارشاد و تابع تصمیم‌گیری‌های این نهاد بودند اما اکنون بیش از دو سال است که مسئولیت تولید، ارزشیابی و نظارت سریال‌های شبکه نمایش خانگی به صداوسیما واگذار شده و ساترا مسئولیت تنظیم‌گری رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی را بر عهده گرفته است. در واقع ساترا زیرمجموعه نهادی است که با شرکت‌های نمایش ویدئوی آنلاین به این دلیل که هر دو منتشرکننده فیلم و سریال هستند، تعارض منافع دارند. به همین دلیل است که نقش تنظیم‌گرانه‌ ساترا با انتقادهای شدیدی از دو سال گذشته تاکنون همراه بوده اما حالا به اوج خود رسیده است.

مروری بر تاریخ جدال ساترا و VODها

تنش‌های میان ساترا و VODها در تابستان سال جاری اوج گرفت. مدتی بعد از آنکه سریال‌های تولیدشده مهمونی، جادوگر، نوبت لیلی در نماوا و جادوگر، یاغی و جیران در فیلیمو و همچنین کلیله و دمنه در فیلم‌نت بدون دریافت مجوز انتشار از ساترا روی بسترهای پخش آنلاین قرار گرفتند. تیرماه بود که ساترا با ارسال نامه‌ای به شورای فضای مجازی صداوسیما اعلام کرد نامه تعلیق مجوز پلتفرم‌های موثر آنلاین پخش فیلم که تخلفی انجام داده‌اند به دلیل رعایت نکردن مقررات قانونی صادر شده است، همچنین ساترا طی نامه‌ای به دادستان که رونوشت آن برای کمیته تعیین مصادیق مجرمانه نیز ارسال شده خواستار فیلتر دامنه این پلتفرم‌ها شده‌ است.

چند روز بعد از انتشار نامه ساترا، فیلیمو با انتشار بیانیه‌ای از ساترا خواست در زمینه مرجع قانون‌گذاری پلتفرم‌های صوت و تصویر شفاف‌سازی کند. مسئولان فیلیمو در این بیانیه پرسیدند:«آیا از اصطلاح فنی، فرهنگی «صوت و تصویر فراگیر» در مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی یا شورای عالی فضای مجازی تعریف دقیقی ارائه شده است یا خیر؟ آیا پلتفرم‌های نمایش درخواستی، مشمول این تعریف می‌شوند یا خیر؟» پس از بیانیه فیلیمو، ساترا اعلام کرد مجوز هیچ‌کدام از شبکه‌های نمایش خانگی باطل نشده، به شرط آنکه قانون را رعایت کنند اما به هیچ‌کدام از سوالات فیلیمو پاسخی داده نشد.

این پایان تنش‌های ساترا و فیلیمو نبود. در ابتدای شروع زمستان، جنجالی‌ترین خبر شبکه نمایش خانگی، داستان پخش شدن یا نشدن سریالی بود که یکی از بازیگران اصلی آن از کشور مهاجرت کرده و در آن سوی مرزها، مبارزات سیاسی را از سر گرفته است. در همان روزها بود که معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایرنا اعلام کرد: «ساترا سه نوع مجوز می‌دهد. مجوز فعالیت پلتفرم، مجوز تولید سریال که مجموعه سقوط این مجوز را دریافت نکرده است و مجوز انتشار که این سریال مدتی است برای دریافت آن اقدام کرده و هنوز شورای صدور مجوز برای صدور مجوز متقاعد نشده است.»

سقوط، تنش را به اوج رساند

۲۸ دی‌ماه بعد از اینکه سریال سقوط روی پلتفرم فیلیمو منتشر شد، ساترا با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد بارها تذکرهای مکتوب به فیلیمو داده شده اما از آنجا که این پلتفرم به این تذکر‌ها بی‌توجه است، با نهادهای ذی‌ربط به ویژه دادستانی مکاتبه کرده و خواستار برخورد قانونی با فیلیمو به دلیل انتشار سریال سقوط شده است. اما در روزهای گذشته خبر ارسال نامه رئیس صداوسیما به رئیس‌جمهور و درخواست برخورد قانونی با فیلیمو سروصدای زیادی به پا کرد.

ساترا به دنبال گسترش این خبر در فضای مجازی با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «مکاتبه رئیس رسانه ملی با رئیس‌جمهور در جایگاه ایشان به عنوان رئیس شورای عالی فضای مجازی صورت گرفته و در آن ضمن ارائه گزارش تخلفات این پلتفرم درخواست اقدام قانونی شده است.» هرچند در نامه منسوب به جبلی، ساترا نماینده صداوسیما معرفی شده اما واکنش ساترا به نامه مزبور، استقلال این نهاد به عنوان رگولاتور را با تردید‌های جدی روبه‌رو کرد.

به دنبال انتشار این اطلاعیه‌، انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدئویی برخط با انتشار نامه‌ای سرگشاده خطاب به رئیس سازمان صداوسیما، با لحنی کنایه‌آمیز از جبلی تشکر کردند که «در این زمانه سخت که باران مشکلات از هر سو بر اقتصاد غیردولتی می‌بارد» به آنها یادآوری کرده که ارزش تلاش برای حیات فرهنگی کشور چقدر است. آنها در این نامه پرسیده‌اند: چطور می‌توان نظارت بر یک صنف نوپا و محبوب و خصوصی را به نهادی سپرد که نه تنها قانون مصوب و مشخصی برای نظارت در این بخش ندارد، بلکه ضوابط حرفه‌ای و معقولی نیز برای نظارتِ مدنظر خود- به شکل شفاف و قابل رویت و نظارت مردمی- تدوین و ارائه نکرده است. همچنان که هیچ تعریفی از «صوت و تصویر فراگیر» ندارد!

مقررات جدید تعیین می‌شود

ساترا در واکنش به نامه انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدئویی برخط به تجارت‌نیوز گفت: «مدیران برخی VODها نیز در جلسات خصوصی‌ای که با ما دارند از عملکرد فیلیمو گلایه دارند. زیرا معتقدند این پلتفرم نیز باید از قوانین تمکین کند.»

سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر، روز گذشته درباره گلایه‌ مسئولان VODها پیرامون مشخص نبودن قوانین این نهاد گفت: «قوانین مربوطه در سال جاری از سوی معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری به ساترا ابلاغ شده است و معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری تاکید کرده سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی مکلف است اقدامات لازم را برای جلوگیری از پخش آثار فاقد مجوز از شبکه نمایش خانگی به عمل آورد.«

در این ابلاغیه که تیرماه سال جاری ارسال شده آمده است، مستندات نشان می‌دهد ساترا صلاحیت اعطای مجوز و نظارت بر محتوای تولیدی سریال‌های شبکه نمایش خانگی را دارد. منظور از مستندات در این متن، اساسنامه سازمان صداوسیما، نظریه تفسیری شورای نگهبان پیرامون اصول ۴۴ و ۱۷۵ قانون اساسی و فرمان مقام معظم رهبری است.

با این حال، برخی مسئولان معتقدند وجاهت قانونی ساترا به سبب آنکه با رأی نمایندگان مردم شکل نگرفته محل تردید است. امروز رئیس کمیته دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال مجلس به خبرگزاری مهر گفت: «شورای عالی امنیت ملی طی نامه‌ای به مجلس خواستار تدوین و تصویب قوانین مورد نیاز در حوزه صوت و تصویر فراگیر با قید فوریت شده است.»

مجتبی توانگر اعلام کرده صداوسیما حاضر نیست قانون پیشنهادی خود را برای صوت و تصویر فراگیر ارائه کند. او همچنین گفته است، تفسیر صداوسیمایی‌ها از حیطه صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی بسیار موسع و حالت یله و رها بوده و عملاً به نظر مسئولان این سازمان، هر آنچه صوت و تصویر که در اینترنت منتشر می‌شود باید از سازمان صداوسیما اخذ مجوز کند و حتی پست‌های اینستاگرام مرتبط با فیلم هم از سوی سکوها با صداوسیما تنظیم شود.

فارغ از اینکه ماجرای جدال فعلی ساترا، صداوسیما و فیلیمو چه خواهد بود، می‌توان امیدوار بود که در مفاهیمی همچون «سازمان تنظیم مقررات» و «رگولاتور» در ادبیات اقتصادی ایران تجدیدنظر به عمل آید و قوانین و مقررات حاکم بر محتوای شبکه نمایش خانگی به صورت شفاف بیان شود.