محیط کسب‌وکار، متهم ردیف اول رتبه نه چندان خوب ایران در شاخص جهانی نوآوری

به گزارش پیوست، شاخص جهانی نوآوری از سال ۲۰۱۳ تاکنون با همکاری سازمان جهانی مالکیت فکری، موسسه مطالعات اقتصاد جهانی و با همکاری دانشگاه کرنل آمریکا بررسی و اندازه‌گیری می‌شود. در سال ۲۰۱۴ تغییرات زیادی در مولفه‌ها و نحوه محاسبه شاخص رخ داد، بنابراین شروع دوره زمانی مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس از سال ۲۰۱۴ است.

این شاخص ۸۱ متغیر فرعی را در بر می‌گیرد که به دو زیرشاخص اصلی، ورودی نوآوری و خروجی نوآوری تقسیم می‌شود. شاخص جهانی نوآوری از میانگین ساده زیرشاخص‌های ورودی و خروجی به دست می‌آید.

به طور کلی، ارزیابی محتوایی وضعیت ایران در شاخص جهانی نوآوری طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که جایگاه ایران در این شاخص طی سال‌های مذکور ارتقا یافته و به رتبه پنجاه‌وسوم از میان ۱۳۲ کشور رسیده است.

بنا بر اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ایران به لحاظ سرمایه انسانی، خروجی‌های خلاقانه و خروجی دانش و فناوری وضعیت متوسطی دارد اما از نظر نهادها، پیچیدگی کسب‌وکار و زیرساخت‌ها با بیشترین چالش برای نوآوری مواجه است.

زیرشاخص ورودی نوآوری شامل پنج رکن اصلی است که عبارتند از: نهادها، سرمایه‌ انسانی و پژوهشی،  زیرساخت، پیچیدگی بازار و پیچیدگی کسب‌وکار که هرکدام می‌تواند امتیازی بین صفر تا ۱۰۰ دریافت کند.

ارکان شاخص جهانی نوآوری در تصویر زیر نشان داده شده است:

در گزارش شاخص جهانی نوآوری در سال ۲۰۲۲ کشورهای جهان به چهار گروه براساس سطح درآمد سرانه تقسیم شده‌اند. در گروه کشورهای با درآمد سرانه بالا (۴۸ کشور) سوئیس، ایالات متحده آمریکا و سوئد به ترتیب سه کشور با رتبه‌های اول تا سوم هستند و در جهان نیز همان رتبه‌ها را دارند. در گروه کشورهای با درآمد سرانه متوسط به بالا (۳۶ کشور) چین، بلغارستان، مالزی و ترکیه چهار کشور در رتبه‌های یک الی چهارم هستند. در گروه کشورهای با درآمد سرانه متوسط پایین (۳۴ کشور) ویتنام، هند و ایران سه کشور اول هستند. نکته قابل توجه این که ایران در سال ۲۰۲۱، جزو گروه کشورهای با درآمد متوسط بالا تقسیم‌بندی شده بود اما در سال ۲۰۲۲ در گروه کشورهای با درآمد سرانه متوسط پایین طبقه‌بندی شده است. در گروه کشورهای با درآمد سرانه پایین (۱۲ کشور) رواندا، ماداگاسکار و اتیوپی به ترتیب در رتبه‌های یک الی سه هستند.

بر اساس آن چه مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده است، ایران در زیرشاخص ورودی نوآوری با امتیاز ۳۶.۷ رتبه ۸۶ و در زیرشاخص خروجی نوآوری با امتیاز ۲۹.۱ رتبه ۴۴ را دارد. بنابراین بازده نوآوری ایران که از تقسیم زیرشاخص خروجی نوآوری به زیرشاخص ورودی نوآوری به دست می‌آید برابر با امتیاز ۰.۷۹ با رتبه ۱۱ است.

ایران در رکن نهادها، با امتیاز ۴۵.۳ رتبه ۱۲۴، در رکن سرمایه انسانی با امتیاز ۳۷.۳ رتبه ۴۹، در رکن زیرساخت با امتیاز ۴۰.۹ رتبه ۷۰، در رکن پیچیدگی بازار با امتیاز ۴۳.۴ رتبه ۸۲، در رکن پیچیدگی کسب‌وکار با امتیاز ۱۶.۵ رتبه ۱۱۵، در رکن خروجی‌های دانش و فناوری با امتیاز ۲۶.۹ رتبه ۴۶ و در انتها در رکن خروجی خلاقانه با امتیاز ۳۱.۳ رتبه ۴۶ را داراست.

۱۳۰ کشور بهتر از ایران از لحاظ نهادی

جایگاه ایران از لحاظ رکن نهادها بسیار نامناسب است. در سال 2022، رتبه ایران ۱۳۱ از میان ۱۳۲ کشور بوده است. روند تغییرات این متغیر نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۱۷ رتبه ایران کمی بهبود داشته و بعد رو به خرابی گذاشته است.

به طور کلی رتبه ایران در رکن سرمایه انسانی و پژوهش به نسبت مناسب است و در سال ۲۰۲۲ رتبه ایران ۵۴ از میان ۱۳۲ کشور بوده است اما روند این متغیر نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۰ رتبه ایران به نسبت ثابت بوده اما در سال‌های اخیر رو به خرابی گذاشته و در سال ۲۰۲۰ حدود ۸ رتبه افت داشته است. به این ترتیب، به طور کلی امتیاز ایران در رکن سرمایه انسانی و پژوهش طی سال‌های ۲۰۱۴ الی ۲۰۲۲ به نسبت ثابت بوده است بنابراین به نظر می‌رسد کاهش رتبه ایران به دلیل بهبود در عملکرد سایر کشورها است.

رتبه ایران در رکن زیرساخت مناسب نیست و در سال ۲۰۲۲ رتبه ایران ۷۵ از میان ۱۳۲ کشور بوده است. روند این متغیر نشان می‌دهد که طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ رتبه ایران در رکن زیرساخت افت قابل توجهی داشته است و از رتبه ۶۸ در سال ۲۰۱۵ به رتبه ۹۹ در سال ۲۰۱۷ نزول داشته، سپس تا سال ۲۰۱۹ بهبود یافته است.

علت جهش ایران در رکن پیچیدگی بازار

به طور کلی، رتبه و امتیاز ایران در رکن پیچیدگی بازار، بسیار نامناسب بود(رتبه ۱۰۸ در سال ۲۰۲۰) اما در سال ۲۰۲۱ با ارتقایی قابل توجه به رتبه ۸۱ و در سال ۲۰۲۲ با جهشی بسیار بلند به رتبه ۱۱ رسید. رکن پیچیدگی بازار شامل سه زیرشاخه اعتبار، سرمایه‌گذاری و تجارت است. در رکن فرعی سرمایه‌گذاری، ایران به رتبه یک در جهان در سال ۲۰۲۲ رسیده است. رکن فرعی سرمایه‌گذاری خود از چهارسنجه شامل نسبت سرمایه‌گذاری در بازار به تولید ناخالص داخلی، نسبت تعداد سرمایه‌گذاران پرخطر، نسبت تعداد دریافت‌کنندگان سرمایه‌گذاری پرخطر و نسبت ارزش دریافت سرمایه‌گذاری پرخطر به تولید ناخالص داخلی به دست می‌آید که تنها آمار مربوط به سنجه نسبت سرمایه‌گذاری در بازار به تولید ناخالص داخلی برای ایران موجود است و رکن فرعی سرمایه‌گذاری براساس این سنجه برای ایران محاسبه شده است.

این سنجه نیز خود از محاسبه ارزش بازاری قیمت سهام ضربدر تعداد سهام موجود برای شرکت‌های داخلی فهرست شده در بورس اوراق بهادار به دست می‌آید که البته صندوق‌های سرمایه‌گذاری، واحدهای سرمایه‌گذاری و شرکت‌هایی که تنها هدف‌ تجاری آن‌ها نگهداری سهام سایر شرکت‌های بورسی است، مستثنا هستند و داده‌ها، میانگین ارزش‌های پایان سال برای سه سال گذشته است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که قسمت اعظم جهش انفجاری در رکن پیچیدگی بازار ناشی از افزایش انفجاری در قیمت‌های سهام بورس اوراق بهادار بوده که خود معلول شرایط ناپایدار در اقتصاد کشور است.

رتبه ایران در رکن پیچیدگی کسب‌وکار بسیار نامناسب است (رتبه ۱۱۵ در سال ۲۰۲۲). روند رتبه ایران در این رکن طی سال‌های مذکور نشان می‌دهد که رتبه ایران از ۱۳۶ در سال ۲۰۱۴ به رتبه ۱۱۱ در سال ۲۰۱۶ ارتقا داشته و سپس در همان سطح تقریبا ثابت مانده است.

بهبود مستمر خروجی‌های خلاقانه ایران

رتبه ایران در رکن خروجی دانش و فناوری نسبت به رتبه ایران در سایر حوزه‌ها مناسب‌تر است. رتبه ایران در این رکن طی سال‌های ۲۰۱۴ الی ۲۰۱۸ روند بهبود قابل توجهی داشته به طوری که از رتبه ۱۱۳ در سال ۲۰۱۴ به رتبه ۴۱ در سال ۲۰۱۸ ارتقا یافته است. همچنین رتبه ایران در رکن خروجی‌های خلاقانه طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲ روند بهبود مستمر و قابل توجهی  داشته است.

به طور کلی جایگاه ایران در ارکان فرعی خلق دانش و دارایی‌های نامشهود نسبت به سایر ارکان فرعی مناسب‌تر است و در ارکان فرعی تحقیق‌ و توسعه و تاثیر دانش وضعیت متوسطی دارد، اما جایگاه ایران در ارکان فرعی کارکنان دانشی، پیوند‌های نوآوری، جذب دانش و انتشار دانش مناسب نیست.

مرکز پژوهش‌های مجلس در پایان گزارش خود برای توسعه فناوری و نوآوری در کشور و ارتقای جایگاه ایران در شاخص جهانی نوآوری،  توصیه کرده است سیاست‌های تشویقی افزایش هزینه‌کرد بخش خصوصی در تحقیق و توسعه و سیاست‌های حمایتی برای آموزش‌های در حین کار اتخاذ شود. ارتقای همکاری و ارتباط صنعت و دانشگاه، افزایش همکاری‌های بین‌المللی در تحقیق‌ و توسعه در دانشگاه و صنعت، افزایش حمایت از حقوق مالکیت فکری و تسهیل انتقال بین‌المللی فناوری از دیگر توصیه‌های این نهاد به سیاستمداران و قانون‌گذاران است.

متن کامل گزارش ارزیابی جایگاه ایران در شاخص جهانی نوآوری در سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۱۴