آینده‌پژوهی حقوقی در افق صدساله؛ صدسال بعد بخوانید

تصور کنید یک قرن بعد خواننده‌ای از سر کنجکاوی دسترسی پیدا کند به آرشیو الکترونیکی ماهنامه پیوست در آغازین شماره از قرن جدید و این یادداشت را مرور کند. بعد با لبخندی شاید آمیخته به بُهت به رفقایش بگوید اینجا را ببین، آن موقع چه تصوراتی داشتند! شاید بگوید چه خیال خامی، شاید هم بگوید عجب آینده‌نگری بجایی. به هر حال آینده‌پژوهی وادی رمل و اسطرلاب نیست، بلکه دانشی است که بر اساس تحولات سپری‌شده از گذشته تا حال، امتداد وقایع در آینده را ترسیم می‌کند. بخشی از این ترسیم ناظر است بر آنچه خواهد شد و بخشی دیگر متکی است بر آنچه باید باشد. آینده‌پژوهی حقوقی نیز از این قاعده کلی مستثنی نیست و می‌شود آن را تلفیقی از سه وجه دانست. وجه اول- مبانی معرفتی: چراکه حقوق نمود بیرونی حکمت و معرفت است. آنچه در حقوق متجلی می‌شود مبتنی است بر تعریفی از انسان، حق، جامعه، آزادی و غیره که تمام این مفاهیم در گستره دیگری تعریف می‌شود و در حقوق به بهره‌برداری می‌رسد. وجه دوم- تحولات اجتماعی: اینجا اجتماع را در معنای عام آن در نظر داریم که شامل است بر تحول در هنجارهای اجتماعی و همچنین تغییرات حاکم بر آن از جمله قدرت سیاسی و نهادهای متاثر از آن. وجه سوم- توسعه فناوری: چراکه با گسترش بهره‌برداری از ماشین و هوش مصنوعی در زندگی جاری انسان، دیگر هیچ مقوله‌ای بدون توجه به این وجه قابل ارزیابی نیست. از بهداشت و درمان و تربیت و آموزش تا حکمرانی و قانون، همه چیز متاثر از فناوری و البته موثر بر آن است. قرارداد اجتماعی و تشکیل قدرت وقتی ژان ژاک روسو در سال ۱۷۶۲ میلادی کتاب «قرارداد اجتماعی» را می‌نوشت حرفش متکی به کشفی خارق‌العاده و بدون سابقه نبود. اساساً وادی علوم انسانی، وادیِ یافتم‌یافتم‌های غیرمترقبه نیست که ناگهان کسی در کنج خانه و جدا از تحولات اجتماعی...