آیا اقتصاد دیجیتالی در ایران، نابرابری تهران و سایر استان‌ها را کاهش داده؟

به گزارش پیوست، تنها دو استان در کشور مساحت کمتری از استان تهران دارند اما پرجمعیت‌ترین و غنی‌ترین استان کشور از لحاظ اقتصادی این استان است. حتی سهم استان خوزستان با آن حجم از ذخایر نفتی و گازی در اقتصاد کشور پایین‌تر از تهران است.

تهران در قله

اوضاع در حوزه اقتصاد دیجیتالی نیز به شدت نابرابر است. طبق اعلام پایگاه «اطلس جهانی اقتصاد دیجیتال»، استان تهران با دارا بودن ۱۷۹۸ محصول توسعه‌یافته اقتصاد دیجیتالی با اختلاف فاحشی نسبت به استان اصفهان (۱۳۳ محصول) در این حوزه پیشرو است. حتی در آمریکا نیز شرایط تا این حد نابرابر نیست. ایالت کالیفرنیای این کشور با حضور غول‌های فناوری «سیلیکون ولی» ۱۴.۷ درصد از GDP و ۱۱.۸ درصد از جمعیت این کشور را به خود اختصاص داده است.

در گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی نیز می‌بینیم که از سال ۸۹ تا ۹۹ به حدود ۳۸ هزار واحد تجارت الکترونیکی در استان تهران اینماد داده شده و اصفهان با حدوداً پنج هزار مجوز در رده دوم است. در حال حاضر نیز ۴۳ درصد کل واحدهای تجارت الکترونیکی دارای اینماد که ۲۵ درصد کل واحدها را تشکیل می‌دهند در تهران حضور دارند.

بودجه ۱۴۰۱ نشان می‌دهد دولت نه تنها در این زمینه رو به جلو عمل نکرده بلکه نسبت به سال گذشته به عقب رفته است. بودجه استانی استان تهران در لایحه بودجه ۱۴۰۱ با افزایشی ۳۵۵ درصدی به ۲۰۲ هزار میلیارد تومان رسید. این در حالی است که بودجه استانی استان‌های فارس، بوشهر و خراسان رضوی به ترتیب ۵۳ درصد، ۴۸ درصد و ۵۲ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.

در این شرایط طبیعی است که با وجود فرصت‌های شغلی بیشتر در استان تهران، شاهد تفاوت در میزان دستمزد نیروی کار در این استان نیز باشیم. گزارش جامع ایران‌تلنت از بازار کار ایران در سال ۹۹ نشان می‌دهد به طور میانگین و در سطوح مختلف (کارشناس، مدیر میانی و مدیر ارشد)، نیروی کار سایر استان‌ها دستمزدی معادل ۱۸ درصد کمتر از نیروی کار ساکن استان تهران دریافت می‌کند.

گزارش ایران‌تلنت از بازار کار ایران در بخشی به شکاف درآمدی میان مردان و زنان نیز اشاره می‌کند. در این گزارش آمده است: «مردان در سطح کارشناسی ۱۲ درصد، در سطح مدیران میانی ۲۷ درصد و در سطح مدیران ارشد ۳۷ درصد بیشتر از مردان حقوق می‌گیرند.»

آیا اقتصاد گیگ به کمک ما می‌آید؟

آمارهای جهانی در سال‌های اخیر، به‌ ویژه پس از همه‌گیری کرونا در جهان، می‌گویند اقتصاد گیگ در جهان در حال گسترش است. اقتصاد گیگ شغل‌ها را به سمت موقتی شدن پیش برده است. در این صورت‌بندی جدید افراد برای مدت طولانی جایگاه‌های شغلی را اشغال نمی‌کنند و در مواردی مانند فریلنسرها برای پروژه مشخصی با شرکت‌ها همکاری ‌می‌کنند.

ظهور اقتصاد گیگ که از دهه ۷۰ میلادی در غرب رشد خود را آغاز کرد در سال‌های اخیر به کمک رشد فناوری‌های نوین شدت گرفته است. فریلنسری به افراد این اجازه را می‌دهد که در هر مکان و زمانی که می‌خواهند کسب درآمد کنند، مهم نیست شرکتی که پروژه را ارائه می‌کند در خیابان بالایی باشد یا دورترین استان کشور. همچنین دورکاری برای افرادی که حتی در استخدام شرکتی هستند در جهان این امکان را فراهم کرده که در جهت تمرکززدایی از اقتصاد حرکت کنیم.

در ایران آمارهای مشخص و دقیقی از رشد فریلنسرها و مشاغل دورکار وجود ندارد. در ماه‌های آغازین شروع همه‌گیری کرونا، نیما نورمحمدی، مدیرعامل وقت پونیشا، به پیوست گفته بود کرونا باعث شده این پلتفرم مشاغل فریلنسری رشد کند اما این رشد به دلیل شرایط نامطلوب اقتصادی چندان چشمگیر نبوده است. همچنین درآمدهای فریلنسری در بسیاری از موارد جذابیت لازم برای نیروی کار را ندارد و افراد ترجیح می‌دهند با درآمدی بهتر، مشاغل حضوری و ثابت را انتخاب کنند.

از سویی دیگر، سیاست شرکت‌های نوآور بزرگ حاضر در اکوسیستم نوآوری کشور آن‌طور که باید به پراکندگی نیروی انسانی کمک نمی‌کند و بیشتر فرصت‌ها در این زمینه پیش روی افراد پایتخت‌نشین قرار می‌گیرند.

با این اوصاف به نظر می‌آید اکوسیستم نوآوری کشور نه تنها کمکی به بر هم خوردن این فضای نابرابر نکرده بلکه خود نشانگر ابعاد این نابرابری است؛ هرچند دلایل ایجاد آن مستقیماً به کسب‌وکارهای فعال در این حوزه بازنمی‌گردد.