تهران در چهارسال اخیر چقدر به هوشمندسازی نزدیک شد؟

به گزارش پیوست، اکنون که با تعیین شهردار جدید بار دیگر کارنامه الکترونیکی شهرداری پیشین در دستور کار قرار گرفته ۱۰ پروژه به عنوان پروژه‌های تهران هوشمند سازمان فاوای شهرداری تهران به شمار می‌روند. این پروژه که هریک خرد یا بزرگ تحولی در مدیریت یا خدمات شهری بودند عبارتند از سامانه تهران من، سامانه با هم، پارک حاشیه‌ای، سامانه API، سامانه شفافیت، سامانه داده‌نمای تهران، نقشه همراه تهران (رایا)، سیستم‌های تشخیص موقعیت مکانی (AVL)، هوشمندسازی جمع‌آوری و تفکیک پسماند و پلتفرم یکپارچه پرداخت  QRCode ناوگان تاکسیرانی.

نگاهی به وضعیت فعلی این طرح‌ها فراتر از خدمات صورت گرفته نشان می‌دهد نتایج ملموس آن برای شهروندان هرچند کلیدی ولی اندک بوده در حالی که احتمالا گام‌های بزرگتری به سمت مدیریت هوشمند شهری هستند.

فراتر از خدمات

بسیاری از این طرح‌ها پس از شیوع کرونا سرعت بیشتری گرفتند چرا که به گفته محمد فرجود، رئیس سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران: «با شیوع ویروس کرونا اقدامات زیادی صورت گرفت که تا حد امکان از مراجعه افراد به شهرداری‌های مناطق جلوگیری شود و بتوان تمامی سرویس‌های الکترونیکی مورد نیازشان را به صورت الکترونیکی دریافت کنند.»

هم‌اکنون دریافت گواهی پایان کار آپارتمان و دریافت مفاصاحساب نوسازی هم به صورت کاملا الکترونیکی و از طریق «تهران من» صورت می‌گیرد که این اقدامات احتمالا آخرین دستاوردهای شهرداری پیشین در زمینه ارائه سرویس‌های غیر حضوری هستند.

فرجود که شاید نماد شهرداری مدرن برای کاربران و کسب‌ و کارهای نوپا بود، پیش‌تر از سامانه «تهران من» به عنوان یکی از سامانه‌های مطرح در زمینه ارائه سرویس‌های الکترونیکی نام برده بود که هم‌اکنون بیش از 3 میلیون کاربر روی آن فعالیت می‌کنند و خدمات مورد نیاز شهری خود را از طریق آن دریافت می‌کنند.

این سامانه به عنوان گل سر سبد خدمات الکترونیکی شهرداری تهران در ارتباط با کاربران به 40 سامانه متصل است که برای ارائه سرویس به صورت ساده از آنها سرویس می‌گیرد. به عنوان مثال طبق گفته همین مدیر فاوای شهرداری برای محاسبه تعرفه طرح ترافیک تهران اگر سامانه تهران من به سامانه‌های دیگر متصل نبود عملا امکان محاسبه میزان عوارض ورود به محدوده طرح ترافیک هم فراهم نمی‌شد.

ا این در حالی است که پس از پایان کار اعضای شورای شهر پیشین تهران، گزارشی از عملکرد این دوره منتشر شده است که دست کم در زمینه خدمات الکترونیکی شهرداری چندان پرمایه نیست و بیشتر رویکردی به خدمات الکترونیکی را نشان می‌دهد که قرار است فرآیند « حکمرانی خوب» را به روایت شورای شهر پیشین محقق کند.

شیشه به جای کابل

بهاره آروین، عضو پیشین شورای شهر تهران با انتشار این گزارش‌ها درباره عملکرد دوره اخیر شورای شهر در صفحه خود نوشته است: «در انتخابات سال 96 تلاش کردم برنامه‌ای سنجش‌پذیر با عنوان «شهرداری تمام‌شیشه‌ای» را به عنوان برنامه فعالیت‌هایم برای عضویت در شورای شهر ارائه دهم و در این 4 سال، آن‌چه در توان داشتم برای تحقق این برنامه انجام دادم.»

حرف‌های بهاره آروین در این میان از آن رو حایز اهمیت است که این عضو سرشناس شورای شهر تهران همواره پیگیرترین عضو آن در خصوص عملکردهای فاوای شهرداری هم بود و از میان بندهای مختلف این گزارش، یک دو جین آن به بحث‌های هوشمندسازی و عملکرد به شیوه الکترونیکی برمی‌گردد، که می‌توان به برخی از آنها نگاه دقیق‌تری هم داشت.

به عنوان مثال مواردی مانند انتشار عمومی و برخط اطلاعات معاملات کلان و متوسط شهرداری اعم از هزینه‌ای، درآمدی، مشارکتی و سرمایه‌گذاری، حواله‌ها و قرادادهای ملکی یا انتشار داده‌های خام پیام‌های ثبت‌شده در سامانه 137 و ۱۸۸۸ ،‌  ایجاد دسترسی به سامانه 137 و 1888 از طریق درگاه تهران من و ایجاد امکان ثبت بازخورد و ارسال عکس و لوکیشن هنگام ثبت پیام در سامانه 137 و 1888 به نظر می‌رسد بیشتر اقداماتی در جهت تلاش برای ایجاد شفافیت در شورای شهر و شهرداری باشد که همواره با اتهام‌های مالی و سیاسی متعددی مواجه بوده‌اند.

در عین حال مواردی مانند راه‌اندازی صفحه اعضای شورای شهر به همراه اظهارنظرها و آرای ایشان در رای‌گیری‌های انجام‌شده در هر جلسه شورا، راه‌اندازی سامانه متمرکز گردش‌کار تصویب طرح‌ها و لوایح،  انجام الکترونیکی رای‌گیری در جلسات شورای شهر و نمایش آرای موافق و مخالف در هر رای‌گیری روی نمایشگر صحن شورا و  راه‌اندازی نوبت‌دهی سیستمی در شورای شهر برای تذکر، نطق پیش از دستور و نطق موافقان و مخالفان در بررسی طرح‌ها و لوایح مواردی هستند که در این گزارش به عنوان گام‌های الکترونیک ثبت شده‌اند ولی بیشتر ماهیتی در جهت بهبود عملکرد خود شورای شهر دارند و خبری از خدمات برای شهروندان در میان آنها نیست.

الزام شهرداری تهران به انجام الکترونیکی و اعلان عمومی اطلاعات معاملات شهرداری و هوشمندسازی ثبت مشارکت‌ها و نحوه تشویق شهروندان نیز از مصوبات این شورا در زمینه هوشمندسازی بوده‌اند که باز از این دسته‌بندی اقدامات داخلی شورا دور نیستند.

اگر بخواهیم منصفانه نگاه کنیم در گزارش عملکرد شورای شهر تهران مواردی چند برای کاربران هم هستند. به عنوان مثال  برقراری دسترسی به سوابق طرح تفصیلی روی نقشه اطلاعات مکانی شهر تهران از طریق درگاه تهران من،‌  امکان ثبت درخواست صدور پروانه تخریب و نوسازی به صورت تمام‌الکترونیک از طریق حساب شهروندی  در همین درگاه،‌ الکترونیکی و سیستمی شدن مرحله تایید نقشه در فرایند صدور پروانه و راه‌اندازی کارتابل شهروندی و امکان دسترسی افراد به اطلاعات پرونده‌های فعال خود در حوزه شهرسازی از طریق آن  که بدون شک همگی کاری دشوار و زمانبر برای بدنه چسبنده شهرداری تهران بوده‌اند.

جای فعالیت‌هایی که واقعا زمینه فعالیت برای کسب و کارهای جدید در فضای شهری را فراهم کنند خالی است ولی به عنوان مثال می‌توان بر حسب همین گزارش اخیر  ایجاد امکان درخواست API در حوزه حمل و نقل عمومی، خدمات شهری و لایه‌های جغرافیایی شهری روی سایت api.tehran.ir و  انتشار داده‌های شهرداری تهران در 18 حوزه شهری روی سایت data.tehran.ir را از دستاوردهای همین برنامه شورای پیشین دانست.

قضاوت آسان نیست

با خواندن این بندها، آن‌چه بیشتر جلب توجه می‌کند این است که عمده تغییرات رخ‌داده در جهت هوشمندسازی به مسائل سازمانی شهرداری تهران برمی‌گردد و در بسیاری از موارد سیستم‌های ایجادشده به امور عموم مردم مربوط نمی‌شود اما نگاهی به گام‌های برداشته‌شده شهرداری تهران در مسیر تهران هوشمند نشان می‌دهد که شاید همگی این گام‌ها هنوز به جایگاه مطلوب نرسیده‌اند اما چندان هم محدود به مسائل سازمانی نبوده‌اند.

همان‌طور که پیشتر اشاره شد از میان  سطور گزارش ارائه‌شده شورای شهر نیز اقداماتی مثل ایجاد امکان درخواست API در حوزه حمل و نقل عمومی برای توسعه‌دهندگان نرم‌افزار ممکن است امری حیاتی به شمار بیاید که باز هم درباره میزان پاسخ به درخواست‌های ارائه‌شده جای بحث بسیار وجود دارد.

علاوه‌بر این، هر چند که استفاده و تحلیل روی داده‌هایی که به انتشار آنها در این گزارش اشاره شده، می‌تواند اهمیت زیادی داشته باشد اما با توجه به عدم انتشار خروجی‌های تحلیلی از این داده‌ها به نظر می‌رسد جمع‌آوری و انتشار آن‌ها بیشتر در جهت تهیه داشبوردهای سازمانی  داخلی شهرداری تهران به کار آمده است تا جهت‌دهی به اطلاعات و مختصات بازار آزاد.

خود محمد فرجود، مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران نیز پیش‌تر حکمرانی هوشمند را یک اصل دانسته و یکی از نیازمندی‌های اساسی در آن را دسترسی به اطلاعات و داده عنوان کرده بود. او تاکید کرده بود که اگر در گذشته اطلاعات و داده در دسترس نبود، هم اکنون این اطلاعات وجود دارد، اما نحوه بهره‌مندی از این داده‌ها را یاد نگرفته‌ایم. که باید چگونگی استفاده و بهره‌مندی از این داده‌ها فراگرفته شود.

به گفته فرجود، «در نظام حکمرانی هوشمند، پس از داده، باید به سمت خدمات برویم. نمونه‌های متعددی از خدمات هوشمند در تهران ارائه شده و ‌می‌شود. اگر چه مردم در شهرها همواره در پذیرش خدمات الکترونیکی جلوتر هستند و اغلب یک گام جلوتر و مطالبه‌گر بوده‌اند. بهترین خدمات در نتیجه اعلام نیاز و مطالبه شهروندان بوده است، در عین حال، وقتی سرویسی ارائه می‌شود نیاز به اعتماد و مشارکت از سمت مردم هم وجود دارد.»

شاید حتی با وجود توضیحات فرجود باز گزارش شورای شهر تهران از آن رو کمی ناامیدکننده باشد که همواره انتظار می‌رفت که مصوبات شورای شهر تهران، برای قرار گرفتن تهران در مسیر شهر هوشمند ایجاد الزام کند تا آن‌که غالبا بر خروجی‌ها و فرآیندهای سازمانی متمرکز باشد. حتی در صورت انجام اقداماتی در جهت هوشمندسازی، خروجی آن در گزارش ارائه‌شده مشاهده نمی‌شود، شاید بهتر بود آماری از خدمات هوشمند ارائه‌شده توسط شهرداری گنجانده می‌شد تا دید نه فقط در مصوبات سازمانی، بلکه در مسیر واقعی شهر هوشمند، تهران در کجای راه قرار دارد.