وزیر ارتباطات: مدرنترین مراکز داده در مشهد افتتاح می‌شود
وزیر ارتباطات که به مشهد سفر کرده است، در بازدید از پروژه اَبر دولت از…
۳ آذر ۱۴۰۳
سهم ایران در اقتصاد دیجیتالی چقدر است و در دنیا کجا ایستاده‌ایم
۱۶ مرداد ۱۴۰۰
زمان مطالعه : ۹ دقیقه
تاریخ به‌روزرسانی: ۱۷ تیر ۱۴۰۲
در این مطلب می‌خوانید
اقتصاد دیجیتالی در ایران در حال رشد است. چهارمین دوره از انقلاب صنعتی، بدون انقلابی دیجیتال هرگز شروع نمی‌شد. گسترش نفوذ اینترنت و فناوری‌های نوین دیجیتال به زندگی مردم، اقتصادها را وارد عصر جدیدی کرده است. «اقتصاد دیجیتال» اصطلاح نسبتا تازه‌ای است که اولین بار سال 1995 شنیده شد. حالا به اندازه‌ای در این حوزه ارزش افزوده خلق می‌شود که هیچ دولت و سرما‌یه‌گذار عاقلی حاضر به چشم‌پوشی از آن نیست. ارزشی که سهم آن در تولیدات ملی کشورها سال به سال در حال افزایش است. در ایران نیز محمد جواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات مدعی است سهم اقتصاد دیجیتالی از GDP در 8 سال اخیر جهش قابل‌توجهی داشته و تا پایان امسال به ۷/۲ درصد تولید ناخالص داخلی اقتصاد ناخوش‌احوال ایران خواهد رسید. اما منظور از اقتصاد دیجیتال دقیقا چیست و وضعیت آن در ایران و جهان به شکل است؟
خاستگاه اصطلاح اقتصاد دیجیتالی
«دان تپسکات»، اولین بار سال ۱۹۹۵ در کتابی به نام «اقتصاد دیجیتال: نوید و خطر در عصر هوش شبکه‌ای» از این اصطلاح استفاده کرد. «نیکولاس نگروپونته» نیز در همان سال در کتابی به نام دیجیتال بودن (Being Digital) اقتصاد دیجیتالی را اینچنین توصیف کرد: Bits instead of atoms.
در واقع اقتصاد دیجیتال شبکه‌ای جهانی از فعالیت‌های اقتصادی، مبادلات بازرگانی و تعاملات حرفه‌ای است که به واسطه ارتباطات و فناوری اطلاعات به وجود آمده‌اند. به طور خلاصه می‌توان اقتصاد دیجیتالی را اقتصاد مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال نام‌گذاری کرد.
اقتصاد دیجیتالی، هسته‌ای به نام بخش ICT دارد که به طور مستقیم به این بخش از اقتصاد متصل‌اند. مثلا ارزشی که اپراتورهای مخابراتی یا شرکت‌های تولیدکننده سخت‌افزار ایجاد می‌کنند در این بخش محاسبه می‌شود. به عبارت دیگر ICT بخش زیرساختی اقتصاد دیجیتال است. اما این، همه اقتصاد دیجیتالی را شامل نمی‌شود. وقتی شما کالا یا خدمتی را اینترنتی می‌خرید از این بسترها استفاده کرده‌اید و ارزش خریداری شده در آمار و ارقام اقتصاد دیجیتالی آورده می‌شود.
انقلاب صنعتی چهارم، انقلابی دیجیتالی
بیست سال پس از آن که تپسکات و نگروپونته در مورد اقتصاد دیجیتالی حرف زدند جهان وارد شدن به عصر جدید را به چشم دید. سال ۲۰۱۵ کلاس شواب، بنیان‌گذار و رئیس اجرایی مجمع جهانی اقتصاد، کسی که نخستین بار مفهوم «انقلاب صنعتی چهارم» را مطرح کرد، در مقاله‌ای در Foreign Affairs نوشت: «حالا انقلاب صنعتی چهارم بر شانه‌های انقلاب صنعتی سوم ایستاده؛ انقلابی دیجیتال که از میانه‌های قرن پیشین آغاز شده است. شاخصه انقلاب کنونی همجوشی فناوری‌هایی است که مرزهای بین سپهرهای فیزیکی، دیجیتال و زیست‌شناختی را محو می‌کند.»
از نظر شواب ما در عصری قرار داریم که تکنولوژی، ارزان و فراگیر شده و تنها متعلق به طبقه‌ای خاص نیست. هوش مصنوعی بسیار پیشرفت کرده و نقش سنسورها در ابزارهایی که از آن‌ها استفاده می‌کنیم، بیش از هر زمان است. شواب از ضروری شدن استفاده از تکنولوژی برای انسان‌ها می‌گوید. امروز انقلاب صنعتی چهارم نیازهایی در زندگی روزمره افراد ایجاد کرده که برای رفع آن‌ها استفاده از تلفن همراه و اینترنت اجتناب‌ناپذیر است.
اقتصاد دیجیتال، مهمان جدید GDP کشورها
دیگر دوره اینکه غول‌های بزرگ تولیدی و خدماتی مثل اکسون موبیل، والمارت، جنرال موتورز، مکدونالد، توتال، شل و شبیه اینها در صدر با ارزش‌ترین کمپانی‌های جهان به چشم بخورند به پایان رسیده. کافی است نگاهی به لیست باارزش‌ترین‌ها بیندازیم. در لیست‌های مختلف، نام شرکت‌های متفاوتی مشاهده می‌شود اما هیچ لیستی نیست که نام چند شرکت از میان اپل، آمازون، گوگل، ماکروسافت و فیسبوک در 5 ردیف اول آن دیده نشود. این یعنی بازی تغییر کرده است.
نمایه
تولید ناخالص داخلی (GDP)، به مجموع ارزش پولی کالاهای نهایی و خدمات تولید شده در درون مرزهای یک کشور در یک بازه زمانی مشخص (معمولا یک سال) گفته می‌شود.
نیویورک تایمز در سال ۲۰۱۲ طی گزارشی اشاره کرده بود دنیا در آستانه «انفجاری بزرگ» است. منظور از این انفجار بزرگ، رشد سهم اقتصاد دیجیتالی از اقتصاد جهانی بود. در این مطلب پیش‌بینی شده بود تا پایان سال ۲۰۳۰، نیمی از اقتصاد جهان در چنگال اقتصاد دیجیتال خواهد بود اما اوضاع مطابق پیش‌بینی‌ها پیش نرفت. با شروع همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۱۹ گرایش مردم به استفاده از اینترنت بیش از گذشته رشد کرد. نیویورک تایمز این بار در گزارش دیگری به این مسأله پرداخت و سهم ۵۰ درصدی اقتصاد دیجیتال از تولید جهانی را برای سال ۲۰۲۵ پیش‌بینی کرد. هرچند پیش‌بینی‌های خوشبینانه‌تر در این زمینه رقم ۶۵ درصد تا پایان سال ۲۰۲۲ را نیز نشان میدهند.
آخرین گزارش منتشر شده توسط اداره پژوهش‌های اقتصادی دولت آمریکا (BEA) در آگوست ۲۰۲۰ خبر از سهم ۹ درصدی اقتصاد دیجیتال در GDP ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ می‌دهد. در واقع یک تریلیون و ۸۴۹ میلیارد دلار از بزرگترین اقتصاد جهان به اقتصاد دیجیتال متعلق است. این رقم چیزی نزدیک به حجم کل اقتصاد ایتالیا در سال ۲۰۲۰ است. در سال ۲۰۰۵، ۷/۳ درصد از اقتصاد آمریکا، معادل ۹۴۸ میلیارد دلار مربوط به حوزه اقتصاد دیجیتالی می‌شد.
همچنین طبق این گزارش در سال ۲۰۱۸، ۵/۷ درصد از نیروی کار فعال در آمریکا در بخش اقتصاد دیجیتالی مشغول به کار بوده‌اند. مقایسه‌ای ساده بین بخش اقتصاد دیجیتالی و ساخت‌و‌ساز در اقتصاد آمریکا ما را به نتیجه‌ای مهم می‌رساند. اقتصاد دیجیتالی در آمریکا تنها ۰/۹ درصد بیشتر از بخش ساخت‌و‌ساز، نیروی کار در اختیار دارد ولی طبق این اسناد، سهم آن از GDP نزدیک به ۲/۲ برابر بخش ساخت‌و‌ساز است. این یعنی بهره‌وری نیروی کار در بخش اقتصاد دیجیتالی و صنایع High-tech به طور بی‌سابقه‌ای بالاست.
اقتصاد دیجیتالی در چه بستری رشد می‌کند
پیوند‌های انسان قرن بیست و یکم با جهان دیجیتال سال به سال در حال رشد است. آن هم نه رشدی عادی. بنابر آمار Statista، سال ۲۰۱۱ هر فرد به طور میانگین ۳۲ دقیقه از روز را با موبایل و ۴۳ دقیقه با کامپیوتر‌های شخصی(PC) یا لپتاپ در فضای آنلاین وقت می‌گذراند. در حالی که سال ۲۰۱۹ این رقم به ۱۳۲ دقیقه برای موبایل و ۳۹ دقیقه برای کار با کامپیوتر رسید. به دلیل گسترش بازار گوشی‌های هوشمند و افزایش سرعت اینترنت همراه و همچنین توسعه پوشش اینترنت، مردم مقدار کمی از کامپیوترهای‌شان فاصله گرفته‌اند و در عوض چندین برابر با تلفن‌های همراه، آنلاین هستند. این رشدِ گرایشِ بی‌سابقه به فضای آنلاین نشان از وجود ظرفیت‌های بی‌نظیر برای گسترش اقتصاد دیجیتالی دارد.
آمار حیرت‌انگیز دیگر Statista مربوط به رشد حجم اطلاعات تولید شده در جهان است. سال ۲۰۱۱ این رقم ۲ زتابایت (Zettabyte) بود و ۸ سال بعد یعنی سال ۲۰۱۹ به ۴۱ زتابایت رسید. مقایسه این دو عدد، بیش از ۲۰ برابر رشد را نشان می‌دهد.
احتمالاً شما هم مثل خیلی‌های دیگر نام زتابایت به گوش‌تان نخورده است و اگر بدانید یک زتابایت دقیقاً چقدر است بیشتر هم تعجب می‌کنید. همانطور که می‌دانید هر ۱۰۰۰ گیگابایت برابر با یک ترابایت است. هر ۱۰۰۰ ترابایت نیز معادل یک پتابایت است. صبر کنید؛ هنوز به زتابایت نرسیده‌ایم! ۱۰۰۰ پتابایت مساوی با یک اگزابایت است و ۱۰۰۰ اگزابایت برابر با ۱ زتابایت! وقتی دیتا‌های تولید شده توسط بشر با چنین سرعتی در حال رشد است تعجبی هم ندارد که اقتصاد دیجیتال هر روز به دنبال سهم بیشتری از ارزش واقعی تولیدات ما باشد.
مقایسه میزان داده‌های تولید شده از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹. منبع: statista
اوضاع ایران در اقتصاد دیجیتال
آمار‌های مربوط به اقتصاد دیجیتال در داخل کمی متناقض به نظر می‌آیند اما افزایش نفوذ تکنولوژی‌های نوین در میان ایرانیان در دهه ۹۰ خورشیدی قابل لمس است. خبرگزاری ایرنا، اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰ گزارش داده بود: «سهم اقتصاد دیجیتال در GDP ایران از ۲/۶ درصد در سال ۹۲ به ۶/۸۷ درصد در سال ۹۹ افزایش یافته است. با آن‌که متوسط رشد در این بخش از متوسط رشد در سایر بخش‌های اقتصاد ایران بیشتر بوده، اما هنوز فاصله زیادی تا میانگین ارزش آن در اقتصاد جهان دارد. پیش‌بینی کارشناسان این است که سهم اقتصاد دیجیتالی از GDP تا پایان امسال به ۷/۴۵ درصد برسد. »
این ارقام اگرچه نزدیک به آمار آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم است اما کمی با آن تفاوت دارند. جهرمی سهم اقتصاد دیجیتالی از GDP را برای سال ۹۲، ۱/۷ درصد و برای سال ۹۹، ۶/۴ درصد عنوان کرده بود. پیش‌بینی وی برای پایان سال نیز نسبت ۷/۲ درصد بود. این رقم طبق آمار رسمی دولت امارات متحده عربی، برای همسایه جنوبی‌مان در خلیج فارس، ۴/۳ درصد است. اما در شرایط وخیم اقتصادی فعلی ایران، این رشد از چه حکایت می‌کند؟
حال نسبتا خوب اقتصاد دیجیتالی
بیشتر سال‌های دهه ۹۰ برای اقتصاد ایران همراه با تحریم، رکود و رشد منفی بوده. ظرفیت‌های تولیدی در داخل تضعیف شده اند، نرخ‌های تورم سالیانه عددهای بالایی را به ثبت می‌رسانند، ارزش پول ملی در چندین مقطع، سقوطی آزاد را تجربه کرده است. با این حال آمارها و واقعیت‌های قابل مشاهده، راوی رشد اقتصاد دیجیتالی در داخل هستند. اما چرا؟
برای بررسی این مسئله باید به چند عامل توجه داشت. یکی از مهم‌ترین علل این پدیده، افزایش میزان دسترسی مردم به اینترنت پرسرعت است. بنابر اعلام وزارت ارتباطات در سال ۹۶، ۵۰ درصد شهرهای کشور تحت پوشش شبکه‌های 3G و 4G بوده‌اند اما امروز تمامی شهرهای ایران به اینترنت 3G و 4G دسترسی دارند. این مسئله انگیزه سرمایه‌گذاری در بخش اقتصاد دیجیتالی را به شکل قابل‌توجهی افزایش داده است. استفاده از سرویس‌های خدماتی آنلاین بدون اینترنت پرسرعت، کاری دشوار و حتی عذاب‌آور است. تصور کنید می‌خواستید با اینترنت نسل دومی سیم‌کارت‌تان تاکسی اینترنتی بگیرید. هر انسان عاقلی در این شرایط ترجیح می‌دهد به نزدیک‌ترین آژانس محل زنگ بزند.
اما این همه واقعیت نیست. با وجود رشد سهم اقتصاد دیجیتالی از GDP، رشد تولید ناخالص داخلی نیز در سال‌های زیادی منفی بوده. رشد اقتصادی منفی در بالا رفتن نسبت اقتصاد دیجیتالی از کل اقتصاد موثر بوده است. پیش‌بینی‌های انجام شده توسط سازمان برنامه و بودجه و همچنین صندوق بین‌المللی پول برای سال ۱۴۰۰ نشان میدهند با فرض رشد اقتصاد در سال جاری، حجم GDP در پایان سال ۱۴۰۰ به نزدیکی میزان آن در پایان سال ۹۰ یعنی ۶۳۶ هزار میلیارد تومان می‌رسد. این واقعیت گویای این مطلب است که اقتصاد دیجیتال درصد بیشتری از GDP را به خود اختصاص داده اما GDP نیز کوچک‌تر شده است. هر چند کاهش نداشتن میزان مطلق ارزش اقتصاد دیجیتال در شرایط رکودِ تورمی اقتصاد ایران نکته قابل اعتنایی است.
ارسال دیدگاه