آیا اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران سرویس می‌دهد؟

هر چند ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی در یک مصاحبه تلویزیونی زمانی که موضوع فیلترینگ اینترنت مطرح شد اعلام کرده بود که اینترنت به‌زودی از طریق هوا به ایران می‌رسد و فیلترینگ مفهوم خود را از دست خواهد داد و بدون اینکه اشاره‌ای به نام استارلینک کند گفته بود که هم‌اکنون تهران تحت پوشش این ماهواره قرار دارد. نقشه‌های فعالیت اینترنت ماهواره‌ای استارلینک نیز نشان می‌دهد منطقه خاورمیانه و ایران نیز تحت پوشش این ماهواره قرار گرفته‌اند اما هنوز سرویس‌دهی در این مناطق آغاز نشده است چرا که برای آغاز سرویس‌دهی نیاز به ایجاد مراکز زمینی و در نتیجه کسب مجوز از کشورهای مختلف است.

از میان کشورهای آسیایی استارلینک تنها گام‌های اولیه برای پوشش اینترنت در هند را برداشته شده است و ثبت نام اولیه خود را در برخی مناطق هند آغاز کرده و قرار است چندین منطقه این کشور را تا سال 2022 تحت پوشش قرار دهد.

استارلینک جایگزینی برای یک پروژه شکست خورده

استارلینک در حال حاضر یکی از بزرگترین ارائه دهندگان اینترنت ماهواره‌ای در جهان است که از سال 2015 آغاز به کار کرده و خدمات خود را که البته هنوز در مرحله آزمایشی است از سال 2020 ابتدا در آمریکا و کانادا آغاز کرده و در حال حاضر ۱۱ کشور جهان را پوشش می‌دهد.

این پروژه طبق آخرین آمار مربوط به اواسط سال جاری میلادی بیش از 1800 ماهواره را به مدار پایینی زمین ارسال کرده و فعلا مجوز ارسال 11 هزار و 943 ماهواره را از کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC) دریافت کرده است. استارلینک ابراز امیدواری کرده است که برای پوشش کامل سطح زمین 42 هزار ماهواره را به مدار پایینی زمین ارسال کند که البته مسیری طولانی تا رسیدن این هدف در پیش دارد.

مسیری که استارلینک و ایلان ماسک، مدیرعامل اسپیس‌اکس شرکت مادر این پروژه آغاز کرده است را شرکت‌های بزرگی مثل مایکروسافت دو دهه پیش با اهدافی مشابه در پیش گرفته بودند اما به دلیل هزینه‌های بالا و عدم سوددهی شکست خوردند. در دهه 1990 در حالی که اینترنت تازه یکی از داغ ترین موضوعات دوران خود بود مایکروسافت شرکت تلدسیک (Teledesic) را با هدف ارائه اینترنت به سراسر جهان آغاز کرد.

شبکه تلدسیک که توسط بیل گیتس، یک شاهزاده عربستانی و بوئینگ پایه‌گذاری شد قرار بود دسترسی به اینترنت و دیگر خدمات دیجیتال را با سرعتی تا سرحد 720 مگابیت بر ثانیه فراهم کند.

در اولین طرحی که این شرکت برای اینترنت ماهواره‌ای ارائه کرد قرار بود تا 840 ماهوره فعال به مدار پایینی زمین و فاصله 700 کیلومتری ارسال شوند. این شرکت به دلیل هزینه سرسام آور 9 میلیارد دلاری این پروژه از طرح خود عقب نشینی کرد و بعدها طرح محدودتری با 288 ماهواره در فاصله 1400 کیلومتری ارائه کرد و مجوز کار این شرکت در 26 ژانویه سال 1998 صادر شد.

پروژه «اینترنت در آسمان» که تلدیسک قصد داشت به واسطه آن جهان اینترنت را متحول کند با شکست روبه‌رو شد. پس از دوازده سال و صدها میلیون دلار سرمایه‌گذاری این شرکت در بیانیه‌ای اعلام کرد که به دلیل «هزینه‌های بالای ساخت و ارسال ماهواره با توجه به ضرب‌ الاجل FCC و ITU (اتحادیه بین المللی مخابرات) قادر به ادامه کار نیست.»

اما با گذشت بیش از دو دهه و رشد بازار مالی و صنعت ارتباطات شاید شرایط تغییر کرده باشد؛ اینترنت ماهواره‌ای استارلینک امیدوار است که با وجود هزینه بالا بتواند پروژه خود را نهایی کند و به گفته ایلان ماسک فعلا فرار از ورشکستگی به تنهایی یک پیروزی برای این پروژه محسوب می‌شود.

هزینه بالا و محدودیت سخت افزاری

استارلینک در حال حاضر تنها در یازده کشور(آمریکا، کانادا، انگلستان، آلمان، نیوزلند، استرالیا، فرانسه، اتریش، هلند، بلژیک، ایرلند، دانمارک، شیلی و مکزیک) عمدتا پر درآمد فعال است و یکی از دلایل آن هزینه بالای تجهیزات و البته اشتراک ماهیانه خدمات این شرکت است که باعث شده کشور‌های کم درآمد و البته ایران هدف مناسبی برای این خدمات نباشند.

استارلینک برای خدمات اینترنتی خود فعلا اشتراک ماهیانه 99 دلار را در نظر گرفته است. یعنی برای کاربران ایرانی چیزی بیش از ۲ میلیون تومان ماهانه هزینه دارد که البته این تنها هزینه استفاده از اینترنت ماهواره‌ای نیست و باید تجهیزات گران قیمت این شرکت به قیمت حدود 500 دلار نیز خریداری شود. ایلان ماسک در مصاحبه با بیزنس اینسایدر اعلام کرد که این تجهیزات در حال حاضر برای آنها حدود هزار دلار هزینه دارد و این شرکت در واقع با قیمت حال حاضر ضرر می‌دهد و آنها در تلاشند هزینه ساخت این تجهیزات را در نسخه‌های جدیدتر کاهش دهند.

در شرایط فعلی در مناطقی که تحت پوشش اینترنت این شرکت قرار دارند، برای ارائه سرویس به کاربران نهایی باید پایگاه‌های زمینی احداث شود هر چند که مهندسان این شرکت امیدوارند ماهواره‌های جدید را به سیستم لیزری مجهز کنند تا دیگر لزومی به وجود یک پایگاه زمینی در منطقه تحت پوشش نباشد.

پوشش جهانی و موانع قانونی

شرکت اسپیس‌ایکس در قالب پروژه استارلینک تا به امروز 1800 ماهواره را به مدار پرتاب کرده و گوین شاتول، نماینده استارلینک، در مصاحبه‌ای با رویترز مدعی شد که با استقرار و فعال شدن همین تعداد ماهواره در مدار زمین، پوشش سراسری تا ماه سپتامبر یعنی یک ماه دیگر محقق می‌شود.

البته شاتول اعلام کرد که استارلینک حالا باید وارد مرحله بعدی و کسب مجوز از رگولاتوری‌های هر کشور شود. تقریبا تمامی سطح زمین تحت پوشش ماهواره‌های استارلینک قرار دارد اما این شرکت برای فعالیت و خدمت‌رسانی در هر شرکت باید مراحل قانونی کسب مجوز را طی کرده و در آنجا پایگاه زمینی احداث کند.

این شرکت در حال حاضر تلاش می‌کند تا برای فعالیت در هند مجوز بگیرد، طبق اعلام اسپیس‌ایکس تا اواسط سال 2021 مراحل سخت افزاری خدمات رسانی به پایان رسیده و در سال 2022 خدمت رسانی در بخش‌های محدودی از این کشور آغاز می‌شود. به‌علاوه این شرکت در تلاش است که به بازار ژاپن دسترسی پیدا کند و فیلیپین، نیجریه، آفریقای جنوبی، آرژانتین، برزیل و کلمبیا مقاصد بعدی استارلینک محسوب می‌شوند.

اسپیس‌ایکس برای دسترسی به بازار برخی کشور‌ها از جمله ایران، چین و روسیه مسیر دشواری دارد. هم‌اکنون به دلیل تحریم‌ها امکان فعالیت شرکت‌های آمریکایی در ایران میسر نیست هر چند طبق برخی از گزارش‌ها هر کدام از پایگاه‌های زمینی ایجاد شده برای ارائه سرویس اینترنت استارلینک می توانند در حدود ۵۰۰ مایل را پوشش دهند در این صورت اگر حتی در ایران نیز امکان ایجاد پایگاه برای این شرکت فراهم نشود اگر بتواند این شرکت در دو کشور همسایه ایران پایگاه ایجاد کند می‌تواند به صورت کامل ایران را تحت پوشش قرار دهد.

از سویی چین نیز به فعالیت شرکت‌های آمرکایی رویی خوش نشان نمی‌دهد. برای مثال دیدیم که تسلا دیگر شرکت ایلان ماسک چندی پیش مجبور شد تا سایت ویژه‌ای را برای ذخیره اطلاعات خودروهای خود در چین تاسیس کند و معروف ترین تاکسی اینترنتی چین به دلیل عرضه سهام در آمریکا و احتمال درز اطلاعات ترافیکی و رفت و آمد از سوی پکن به شدت تحت فشار قرار گرفت. دولت چین به شدت روی اطلاعات جمع‌آوری شده از دوربین‌ها و حسگر‌های این خودروها حساس است و بنابراین انتظار نمی‌رود که این کشور از نظارت روی اینترنت عقب نشینی کرده و با شرایط فعلی اجازه فعالیت شرکتی مثل استارلینک را در این کشور صادر کند و البته این شرکت هم به همین دلیل هنوز اقدامی برای فعالیت در بزرگترین بازار جهان انجام نداده است.

اینترنت ماهواره‌ای پایگاه زمینی

با اینکه اینترنت استارلینک از طریق ماهواره در اختیار کاربران قرار می‌گیرد و همانند دیگر انواع اینترنت نیازی به سیم کشی یا آنتن‌های متعدد نیست اما بازهم یک واسطه میان کاربران و ماهواره وجود دارد.

پایگاه‌های زمینی در واقع رابطه میان ماهواره و مراکز داده اینترنتی در زمین محسوب می شوند که زیرساخت فیبر فعلی را به شبکه استارلینک متصل می‌کنند. از همین‌رو استارلینک بدون اتصال به شبکه جهانی اینترنت تنها یک شبکه خالی و بدون خدمات است که چیزی برای عرضه نخواهد داشت. پایگاه‌های زمینی استارلینک اطلاعات اینترنت را گرفته و به هرکدام از ماهواره‌ها منتقل می‌کنند و این ماهواره نیز اطلاعات را به گیرنده‌ای که کاربران روی زمین نصب می‌کنند منتقل خواهد کرد.

درحال حاضر ماهواره‌های استارلینک امکان ارتباط با یکدیگر را ندارند و هرکدام از آنها باید به صورت مجزا اطلاعات خود را از یک پایگاه زمینی دریافت کنند اما استارلینک قصد دارد ماهواره‌های خود را به سیستم لیزری مجهز کند. با استفاده از این سیستم دیگر نیازی به پایگاه زمینی در سراسر جهان نیست و از لحاظ تئوری داده‌هایی که به یک ماهواره منتقل شود از طریق لیزر به دیگر ماهواره‌ها نیز منتقل خواهد شد و تمام شبکه به سادگی به شبکه جهانی اینترنت متصل می‌شوند.

اینیگو دل پورتیلو باریوس ( Íñigo del Portillo Barrios)، فارغ‌التحصیل دانشگاه MIT، شبکه ماهواره‌ای استارلینک را در تحلیلی که وبسایت CNBC منتشر کرد بررسی کرده و می‌گوید که استارلینک به شدت به پایگاه‌های زمینی وابسته است زیرا ماهواره‌های فعلی برخلاف برنامه ریزی این شرکت امکان ارتباط لیزری با ماهواره‌های مجاور را ندارند. از آنجایی که این قابلیت به جز برای 10 ماهواره‌ که در ماه ژانویه برای پوشش اینترنت آلاسکا به فضا پرتاب شد وجود ندارد، استارلینک باید آنتن کاربران را مستقیما به یک درگاه متصل کند و به همین دلیل محدوده تحت پوشش به 500 مایل محدود می‌شود.

ایلان ماسک در توییتی پس از ارسال ماهواره‌هایی که قرار بود سطح آلاسکا را پوشش دهند گفت از سال آینده یعنی 2022 تمام ماهواره‌های ارسالی این شرکت به سیستم لیزری مجهز خواهد شد.

البته استارلینک حتی با ارسال ماهواره‌های مجهز به لیزر نیز مسیری طولانی برای تکمیل شبکه ماهواره‌آی یک پارچه در پیش دارد. تعداد ماهواره‌های جدید و مجهز به لیزر باید به حدی برسد که تمام سطح زمین را پوشش بدهد و یا به نحوی بتوان ماهواره‌ها قبلی که را نیز به این سیستم مجهز کرد. تیم فرار، نماینده اتحادیه TMF، که یک موسسه تحقیقاتی ماهواره و تلکام است می‌گوید در شرایط فعلی: «نقاط کور بزرگی در میانه اقیانوس‌ها و برخی کویرها خواهیم داشت. آنها باید به رگولاتوری کشور مراجعه کنند و بگویند لطفا بگذارید پایگاهی در کشور شما احداث کنیم.»

پس با اینکه ماهواره‌های استارلینک عملا سراسر کره خاکی را پوشش می‌دهند اما اگر در یک منطقه جغرافیایی مثلا خاورمیانه پایگاه زمینی وجود نداشته باشد امکان ارائه اینترنت نیز وجود نخواهد داشت.