روزگار کرونایی آموزش مجازی چگونه گذشت؟

به گزارش پیوست، حالا حدود یک سال است که کرونا با هم‌زیستی در کنار ما سرنوشت سیستم آموزشی را به جایی کشانده تا استادانی که با هر ترفندی تلاش می‌کردند دانشجویان گوشی‌های‌شان را در کلاس درس کنار بگذارند، این‌بار توجه‌‌شان را به گوشی جلب کنند و از آن طرف تلفن همراه که پیش‌تر در مدارس برای دانش‌آموزان وسیله‌ای ممنوعه بود، تبدیل به کلاس درس شود.

اما روند آموزش مجازی در این مدت با چالش‌های گوناگونی همراه بوده است؛ پیش از هر چیز، بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان همواره با مشکلات مربوط به تامین سخت‌افزار و دسترسی به اینترنت مواجه بوده‌اند که البته اقداماتی هم در راستای سهولت روند آموزش مجازی من‌جمله اختصاص اینترنت رایگان یا در مواردی اهدای تبلت یا دیگر سخت‌افزارها به افراد کم‌توان انجام شد. اما چالش‌های آموزش مجازی در روزگار کرونایی هنوز هم ادامه دارد.

چند تجربه تلخ و شیرین مجازی

البته نظرات فراگیران درباره روند آموزش مجازی بسته به تجربه آنان متفاوت است. فراغت از طی کردن مسیر رفت‌وآمد برای رسیدن به دانشگاه، مدرسه و کلاس‌های آموزشی سبب شد تا طعم این تجربه به مذاق بسیاری خوش بیاید اما تلخی‌هایی نیز در طعم این تجربه مجازی چشیده شده است.

«زهرا» که دانشجوی دوره کارشناسی ارشد است از نبود تمرکز برای فراگیران در کلاس‌های مجازی گلایه مند است و می‌گوید: «ممکن است خیلی وقت‌ها وارد کلاس شوی اما به کار شخصی‌ات برسی، حس کلاس‌های مجازی اصلا مشارکتی نیست.»

«هلیا»، دانشجوی دوره کارشناسی نیز معتقد است: «این کلاس‌ها مدام با قطعی صدا و تصویرهمراه بود. و از همه بدتر اینکه اساتید کلا به دانشجو در این فضا شک دارند.»

«آیسان» هم که دانشجوی دوره کارشناسی‌ست درخصوص تجربه خود می‌گوید: «کلاس‌های مجازی خیلی عالی‌ست. خصوصا وقتی به صورت آفلاین یعنی آپلود کردن ویدیو بعد از کلاس است. البته بعضی وقت‌ها آنلاین بهتر است چون می‌توان سوال پرسید و …»

«فرشته»، دانش‌آموز مقطع متوسطه اول هم از مشکل استفاده از تلفن همراه و تبلت می‌گوید که ناگزیر است با خواهرانش به صورت اشتراکی از یک گوشی برای رسیدن به کلاس‌های درسی خود استفاده کنند.

کلاس مجازی را تلخ و ناامن نکنیم!

اما با گذشت بیش از یک سال از روند آموزشی مجازی در کشور هنوز خبری از یک یا حتی چند سیستم قابل اطمینان برای برگزاری کلاس‌ها نیست، در این روزها در حالی از سامانه «شاد» به عنوان پلتفرم مورد استفاده برای دانش‌آموزان یاد می‌شود، که اختلالات موجود پای بسیاری از معلمان و دانش‌آموزان را به پیام‌رسان واتس‌اپ کشانده است؛ در موارد قابل توجهی تقریبا خبری از آموزش آنلاین نیست و هم‌زمانی در آموزش و یادگیری از بین رفته است.

وضعیت برای کلاس‌های درسی دانشگاه هم چندان متفاوت نیست، برخی دانشگاه‌ها از همان ابتدا دست به طراحی یک پلتفرم تحت وب برای برگزاری کلاس‌های‌شان زدند که اختلال در دسترسی به آن‌ها همواره موجب انتقاد دانشجویان بود، برخی دیگر به سراغ برگزاری کلاس‌ها در فضای پلتفرم‌های ایرانی مثل اسکای‌روم رفتند که نبود امنیت در حفظ اطلاعات کاربران در آغاز ماجرا برای برخی از این پلتفرم‌ها حاشیه ایجاد کرد و بعضی دیگر کلاس‌های‌شان را به فضای نرم‌افزارهای غیرایرانی آوردند که بعضا به دلیل نداشتن زبان فارسی یا مواردی دیگر با مشکلاتی همراه بود.

البته استادان دانشگاه هم بعضا به روش آفلاین بسنده کردند تا نبود انگیزه‌ برای دنبال کردن ویدیوهای آپلودشده در گروه‌های تلگرامی و واتس‌اپی به تماشای پراضطراب یک‌دفعه‌ای آن‌ها در شب امتحان منجر شود و اگر این فرایند با قطعی برق با افت سرعت اینترنت نیز مواجه می‌شد اضطراف دانشجویان چند برابر می‌شد.

از طرفی نبود فرهنگ استفاده از فضای مجازی در این مدت موجب آسیب به دانش‌آموزان، دانشجویان و مدرسان مختلفی شده است، هر روز فیلم‌ها یا صوت‌هایی از کلاس‌های مجازی روزگار کرونایی در فضای مجازی دست به دست می‌شود که عده‌ای را آزرده‌خاطر و بعضا ناگزیر به ترک تحصیل یا تدریس می‌کند.

اسماعیل امینی، مدرس دانشگاه تهران پیش‌تر در یادداشتی با هشدار در این‌باره، چنین گفته بود: « اگر پول نداریم که دستمزد و پاداش مناسب به معلم بدهیم، اگر بودجه نداریم که برایش تجهیزات آموزش مجازی فراهم کنیم، اگر آن‌قدر وسعت نظر را نداریم که از کم‌کردن سرعت اینترنت دست برداریم، دست کم این‌قدر ادب و معرفت داشته باشیم که لحظات کلاس مجازی را با خبرچینی و تمسخر و اسکرین‌شات و شکار لحظه‌ها، تلخ و ناامن نکنیم و اگر این‌گونه تصاویر به دست‌مان رسید آن‌ها را بازنشر نکنیم و در گسترش بی‌ادبی و بداخلاقی سهیم نباشیم.»

توسعه پلتفرم‌های جدید در زمینه آموزش مجازی

همه اینها البته در حالی‌ست که عده‌ای با نگاهی فنی‌تر به ماجرا شاهد مزیت‌هایی در زمینه توسعه برخی پلتفرم‌ها نیز بوده‌اند.

میلاد افشاری، متخصص شبکه و پژوهشگر اینترنت که خود در روزگار کرونایی با روند آموزش مجازی هم درگیر بوده است، می‌گوید: «شرایط کرونایی به مقوله «تحول دیجیتال» یا همان”Digital Transformation”   کمک به‌سزایی کرد، موضوعی که سال‌ها‌ست درمورد آن می‌خوانیم و می‌شنویم اما روند رشد، اجرا و بکارگیری آن خیلی کندتر از حد مطلوب بوده است.»

او می‌افزاید: «شرایط کرونایی و دورکاریِ بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها باعث شد تا خیلی از کسب‌کارها به اجبار به سمت استفاده از پلتفرم‌های برگزاری آنلاین جلسات و کلاس‌های آموزشی بروند. برخی از سازمان‌ها شروع به استفاده از نرم‌افزارهای آماده‌ی موجود در بازار همچون «Adobe Connect‌»کردند، بعضی نیز با راه‌اندازی و به کارگیری پلتفرم‌های متن باز مانند  « Jitsi Meet»و « BigBlueButton» و با پیاده سازی تغییرات مورد نظرشان در لایه‌های UI و UX  و حتی در سطح Backend یا Engine سعی کردند پلتفرمی بهینه‌‌سازی‌شده‌ متناسب با نیازمندی‌های خود‌ توسعه دهند و از آن استفاده کنند.»

افشاری به توسعه برخی پلتفرم‌های جدید در زمینه آموزش مجازی در دوران شیوع ویروس کرونا اشاره و بیان می‌کند: «در این بین برخی کسب‌وکارهای جدید هم ایجاد شد که فعالیت‌شان در زمینه ارائه این سرویس‌ها است، گروه دیگری از کسب‌‌وکارها هم که سال‌ها در ارائه این خدمات فعالیت کرده و تجربه داشتند با شروع همه‌گیری کرونا، بازار خیلی بهتری پیدا کرده و مجبور به توسعه و بهینه‌سازی سرویس‌های‌ خود شدند.»

این پژوهشگر اینترنت ادامه می‌دهد: «اما اگر بخواهیم به بیان مشکلات این روند بپردازیم و چندان عمیق هم وارد مباحث فنی نشویم، می‌توانیم به این موضوع اشاره کنیم که بسیاری از پلتفرم‌های موجود که بر بستر ابری ارائه خدمات می‌کنند و در حال سرویس‌دهی به تعداد زیادی از کاربران به صورت هم‌زمان هستند، به دلایل فنی مختلفی در زمان اوج مصرف کاربران‌شان با اختلال و قطعی‌هایی روبه‌رو می‌شوند، دلایلی از جمله، عدم تیونینگ لازم یا کافی در لایه های مختلف سرویس، عدم پیاده‌سازی صحیح معماری‌های موجود در WebRTC جهت استفاده‌ی بهینه از منابعی همچون  RAM، CPU،Bandwidth  و. ..و نیز کمبود منابع سخت‌افزاری در لایه‌های شبکه و سرویس به‌خصوص در زمان ارائه خدمت به صورت «هم‌زمان» به گروه زیادی از کاربران»

افشاری همچنین می‌گوید: «چالش دیگر، مباحث مربوط به ارائه خدمات  پشتیبانی این سرویس‌ها بخصوص برای مشترکین و مصرف‌‌کننده‌های نهایی (مثل دانش‌آموزان) است که فرآیندی پرهزینه و پیچیده است.»

فضای ناشی از شیوع ویروس کرونا و قرنطینه خانگی سبب شد تا آموزش در فضای مجازی به شکل‌های دیگری هم رخ دهد، به جز کلاس‌های دیگر مدرسه، دانشگاه و آموزشگاه مدرسان مختلف در صفحات خود آموزش آنلاین را حتی به صورت رایگان آغاز کردند و ضمنا استقبال و یا عادت به آموزش در فضای مجازی بستر مناسبی را برای گرایش افراد مختلفی برای برگزاری دوره‌های آنلاین ایجاد کرد.

با این حال هنوز هم انتظار می‌رود آموزش مجازی برای گروه‌های تحصیلی مدارس و دانشگاه‌ها شکلی منسجم‌تر به خود بگیرد و از پراکندگی فعلی نجات پیدا کند.