تولید بدون کارخانه و دانش‌بنیانی شرکت‌های EMS؛ نیاز امروز فناوری کشور

کسب مجوز تولید بدون کارخانه و دانش‌بنیان شدن شرکت‌های فعال در زمینه خدمات تولیدات الکترونیکی (Electronics Manufacturing Services) که با عنوان اختصاری (EMS) شناخته می‌شوند، نقطه عطفی در حوزه فناوری به شمار می‌روند که در صورت تحقق آنها، مفهوم جهش تولید بالفعل خواهد شد؛ اما متأسفانه این دو طرح، چندان مورد توجه مسئولان محترم قرار نگرفته‌اند، در حالی که هر یک به تنهایی، بخش اعظمی از مشکلات تولیدکنندگان را حل کرده و روند تولید کشور را تسریع خواهند بخشید.

طرح تولید بدون کارخانه؛ حامی تولید

یکی از اقدامات ارزشمندی که می‌تواند در حوزه ICT انجام شود، مجوز تولید بدون کارخانه است. به این معنا که یک شرکت می‌تواند نام تولیدکننده را داشته و محصول خود را به تولید انبوه برساند، اما مکانی به عنوان کارخانه نداشته باشد. شرکتی که محصولی را طراحی کرده و از طریق فرایند تحقیق‌وتوسعه، آن را به تولید انبوه رسانده و توسعه داده است، یک تولیدکننده محسوب می‌شود، چه کارخانه‌دار باشد و چه نباشد. بحث کارخانه‌داری از بحث صنعت جداست و تولید بدون کارخانه به معنای استفاده از ظرفیت دیگر کارخانه‌ها، با تمرکز بر توسعه محصول است. یعنی به جای صرف هزینه برای خرید تجهیزات و مکان کارخانه، در فرایند تحقیق‌وتوسعه سرمایه‌گذاری شود.

این روند می‌تواند، در صورت حمایت قانونی، برای صنایع به‌روزی مانند ICT بسیار مفید باشد. کافی است نگاهی به عملکرد شهرک‌های صنعتی داشته باشیم تا این موضوع کاملا برای‌مان روشن شود: تجهیزات اکثر این کارخانه‌ها 2 الی 3 ساعت در طول روز مورد استفاده قرار گرفته و عموما در یک نوبت کار می‌کنند. در حالی که این کارخانه‌ها می‌توانند طی قراردادهایی نوبت دوم تولید خود را راه‌اندازی کرده و برای محصولاتی که تولید آنها بر عهده دیگری است، فرایند مونتاژ را انجام دهند. در این حالت، صنعت‌گر، یک شرکت دانش‎بنیان است که فرایند تحقیق‌وتوسعه را به جلو می‎برد و کارخانه‌دار، شرکتی است که تجهیزات دارد.

بر این اساس، یک کارخانه‌دار لزوما نباید تولیدکننده باشد، اما می‌تواند از طریق تولید محصولات سایر شرکت‌ها درآمدزایی داشته و دیگر دغدغه فروش نداشته باشد. از سوی دیگر تولیدکننده نیز دغدغه خرید تجهیزات، مدیریت منابع انسانی، تعمیرات، تولید و به‌روزرسانی تولید را نداشته و روی تحقیق‌وتوسعه محصول خود متمرکز خواهد شد.

البته طرح مجوز بدون کارخانه حرف امروز و دیروز نیست، بلکه سال‌هاست که در وزات صمت مطرح شده و منتظر عنایت مدیران است. تصویب این طرح در سال جاری که با نام جهش تولید نام‌گذاری شده است، گام بلندی در راستای حمایت از تولید داخل به شمار می‌رود. تولیدکنندگان به جای اینکه ماه‌ها به دنبال تسهیلات کم‌بهره باشند تا در نهایت، تجهیزات مورد نیاز را خریداری کنند، می‌توانند با استفاده از ظرفیت دیگر کارخانه‌ها، وقت و هزینه خود را صرف بهینه‌سازی محصول کرده و با کسب فناوری‌های جدیدتر، چرخ تولید کشور را به حرکت در آورند. بر این اساس می‌توانیم مگاکارخانه‌هایی داشته باشیم که کار آنها فقط تجهیزات‌داری بوده و خدمات خود را به هزاران تولیدکننده ارائه می‌کنند.

چرا شرکت‌های EMS دانش‌بنیان محسوب نمی‌شوند؟

ما می‌توانیم شرکت‌های تحقیق‌وتوسعه‌ای ایجاد کنیم که با مجهز بودن به فناوری روز و نیروی انسانی مجرب، برای دیگر شرکت‌های تولیدی کار تحقیق‌وتوسعه انجام دهند؛ اما متأسفانه تعداد شرکت‌های EMS که در زمینه طراحی، توزیع، مونتاژ و تعمیر قطعات الکترونیکی فعالیت کرده و خدمات مذکور را به شرکت‌های تولیدکننده اصلی تجهیزات (OEMs) ارائه می‌دهند تعدادشان بسیار کم است و همین تعداد نیز به عنوان شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح نیستند. در معاونت علمی نیز تعداد شرکت‌هایی که خدمات دانش‌محور به شرکت‌های فناور ارائه می‌دهند، محدود است.

فعالیت اصلی شرکت‌های EMS، یعنی شرکت‌هایی که سرویس خدمات الکترونیک به شرکت‌های صنایع الکترونیک ارائه داده و در حوزه ICT فعال هستند، انجام فرایند تحقیق‌وتوسعه برای تولیدکنندگان است؛ به این صورت که از طریق انجام فرایند R&D و مهندسی معکوس، تکنولوژی خود را به تولیدکنندگان می‌فروشند. بر این اساس، چنین شرکت‌هایی نیز دانش‌بنیان محسوب می‌شوند، اما متأسفانه معاونت فناوری فقط محصول را دانش‎بنیان قلمداد کرده و فروش فناوری را دانش‌بنیان محسوب نمی‌کند. مسلما اگر این نوع سرویس‌ها نیز زیر چتر دانش‌بنیانی قرار بگیرند، تعداد آنها بیشتر شده و تبدیل به بازوی اجرایی تولیدکنندگان در فرایند تحقیق‌وتوسعه خواهند شد. از سوی دیگر، بسیاری از نخبگان و خبرگان ما نیز با انعقاد قراردادهای مجزا با تولیدکنندگان، در زمینه تحقیق‌وتوسعه ورود پیدا خواهند کرد.