چه نوع بانک مجازی در ایران شکل خواهد گرفت؟

به گزارش پیوست، با وجود اینکه بانک مجازی هنوز در ایران شکل نگرفته است؛ اما به نظر می‌رسد این حوزه جزو معدود حوزه‌هایی به شمار می‌آید که دستورالعمل شکل‌گیری آن پیش از آنکه مشابهی برایش طراحی شود تدوین و ابلاغ شده است. دستورالعمل تشکیل بانک مجازی در اردیبهشت ماه سال ۹۰ از سوی بانک مرکزی تدوین و ابلاغ شد هرچند تا کنون هیچ مجوزی برای بانک مجازی از سوی بانک مرکزی صادر نشده است. در همان بحبوحه تدوین دستورالعمل بانک مجازی، موافقنامه اصولی ایجاد بانک مجازی آرین نیز صادر شد و برای تشکیل و شکل‌گیری آن نیز پذیره‌نویسی صورت گرفت هرچند در نهایت این طرح منجر به شکست شد و هیچ‌گاه مجوزی برای آن صادر نشد.

شاید همان تجربه شکست موجب شد تا کنون هیچ درخواستی برای تشکیل و تاسیس بانک مجازی به بانک مرکزی ارائه نشود، این در حالی است که در همین دوره تعداد زیادی از بانک‌های مجازی در دنیا شکل‌گرفته‌اند و فعالیت خود را آغاز کرده و توانسته‌اند مشتریان زیادی را برای خود جذب کنند.

در گزارشی که شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا در خصوص آینده بانک مجازی در ایران  تهیه کرده با بررسی یکسری از بانک‌های مجازی در مناطق جغرافیایی مختلف به این نتیجه رسیده است که هر کدام از بانک‌ها در مناطق مختلف جغرافیایی براساس خواستگاه منطقه‌اشان به شکل متفاوتی شکل می‌گیرند و توسعه می‌یابند و مدل ارائه خدماتشان نیز تا حدودی با یکدیگر متفاوت است.

بانک‌هایی که در منطقه اروپایی و خصوصا آلمان شکل گرفته‌اند با بانک‌هایی که در چین یا کره جنوبی فعالیت می‌کنند متفاوت هستند از سویی بانک‌های مجازی در آمریکا با وجود اینکه از قدمت بیشتری برخور دارند به دلیل عادت افراد به استفاده از کارت‌های اعتباری و همچنین قدرت بانک‌های سنتی نتوانسته‌اند به جایگاه واقعی خود برسند.

وحید شامخی، مدیر ارشد نوآوری شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا و یکی از مولفان این طرح معتقد است که جغرافیاهای مختلف موجب تغییر در رفتار مالی افراد می‌شود و در هر منطقه ویژگی خاصی مدنظر افراد قرار می‌گیرد. او به پیوست می‌گوید: «باید توجه کرد که سرعت جابه‌جایی پول در کشورهای مختلف متفاوت است در برخی از کشورها بانک‌های مجازی برای افزایش سرعت گردش پول شکل‌گرفته‌اند و در برخی دیگر از مناطق جغرافیایی و کشورها بانک‌های مجازی برای اینکه افراد بیشتری را تحت پوشش بانک قراردهند تشکیل شدند.«

به عقیده او در برخی از مناطق جهان نیز هزینه انتقال پول میان بانک‌های مختلف به شکلی بود که شکل‌گیری بانک‌های مجازی را توجیه می‌کرد. این در حالی است که شاید هیچ‌کدام از این خصوصیات موجب نشود که بانک مجازی در کشور ما شکل بگیرد.

شامخی معتقد است که سرعت کارت به کارت در ایران بالاست و این گزینه نمی‌تواند دلیل تشکیل بانک مجازی باشد از سویی بیشتر افراد تحت پوشش بانک هستند و هزینه جابه‌جایی پول نیز با توجه به کارمزدهای مطرح در بازار بسیار پایین است.

او تاکید می‌کند که اگر قرار است بانک مجازی در کشور شکل گیرد باید براساس نیازها و درخواست‌های مطرح در بازار ایران باشد. به عقیده شامخی آنچه اهمیت دارد ارائه محصولات متنوع به کاربران در عین یکپارچگی آنان است. در اصل آنچیزی که می‌تواند برای کاربر جذابیت استفاده از سرویس‌های بانک مجازی را ایجاد می‌کند تنوع سرویس با تجربه کاربری متفاوت است.

طبق گزارش تهیه شده توسط ارتباط فردا در مجموع ۴ سناریو برای شکل‌گیری بانک مجازی در ایران مطرح است، در گزارش ارائه شده هر کدام از سناریوها نام‌گذاری متفاوتی دارند در سناریوی اول که سناریو آرمان‌شهر نام گرفته ، بانک مجاز موفق بانکی است که هم خدمات مالی را پوشش دهد و هم خدمات غیر مالی را. در واقع بانک مجازی مفهومی فراتر از خدمات محوری بانکی بوده و همچنین ارائه دهنده این خدمات، ژن بانکی ندارد یا به تعبیر دیگر بانکی به معنای امروز نیست. خدمات مالی و بانکی ارائه می‌شود اما نه به‌وسلیه یک بانک یا موسسه مالی. در این سناریو بانک همه جوانب زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در سناریوی دوم که گرگ وال‌استریت نام‌گذاری شده پلتفرم‌هایی که در سطح خدمات غیر مالی موفق بوده‌اند و دارای بستر کاربر فعال هستند، بازار خدمات خود را به خدمات مالی گسترش داده و نه تنها کاربران خود را با خدمات جدید راضی‌تر می‌کنند بلکه اقدام به جذف کاربر جدید نیز خواهند کرد.

سناریوی دیگر که سناریوی «دود از کنده بلند می‌شه» نام‌گذاری شده است خدمات بانک سنتی باید متناسب با تغییرات جهان اطراف به صورت کاملا مجازی و در بستر موبایل و اینترنت به کاربران ارائه شوند. به گونه‌ای که دیگر کاربر به هیچ عنوان نیاز به مراجعه حضوری برای انجام کار بانکی نداشته باشد اما آنچه به مشتری ارائه می‌شود چیزی فراتر از پاسخ به نیازهای محوری بانکی نیست.

در سناریوی بازگشت بروسلی برای پاسخ مناسب و متناسب به نیازهای کاربران آینده، نه تنها خدمات سنتی بانکداری به صورت کاملا مجازی ارائه شود بلکه خدمات مکمل مالی نیز در همان بستر به صورت یکپارچه در اختیار کاربران گذاشته شود. به گونه‌ای که کاربر روی ابعاد مختلف زندگی مالی بانکی خود مسلط بوده و از حداکثر ظرفیت زندگی مالی خود بهره‌مند شود.

شامخی معتقد است که سناریوی سوم یا سناریوی دود از کنده بلند می‌شه بیشترین طرفدار را در شبکه بانکی ایران دارد. هر چند که احتمال شکل‌گیری بانک‌های مجازی در سناریوهای دیگر نیز دور از ذهن نیست و ممکن است در بخش‌های مختلف و در مدل‌های مختلف هر کدام از مدل‌ها و سناریوها شکل اجرایی به خود گیرد.

او علاقه شخصی خودش را سناریوی آرمانشهری عنوان می‌کند. خدمات از سوی بستری ارائه شود که هر چند ژن بانکی ندارد اما با تنوع محصولات و یکپارچگی که در ارائه خدمات مالی به مشتریانش ایجاد می‌کند تمامی نیازهای آنان را پوشش دهد.

او با ذکر مثالی می‌گوید: «فرض بگیرد اپلیکیشن اسنپ در یک فضای بسته به غیر از خدماتی که در حوزه زندگی روزمره به افراد ارائه می‌کرد برخی از خدمات مالی را نیز به زیرمجموعه خودش اضافه می‌کرد در این صورت به طور مثال کاربر اسنپ می‌توانست علاوه بر اینکه از خدمات حمل و نقلی استفاده می‌کند همانجا خرید کند و یا به پزشک مراجعه کند یا از خدمات مالی استفاده کند.»

او در پاسخ به این سوال که با توجه به قوانین بالادستی پولی و بانکی کشور آیا امکان ارائه خدمات مالی ازطریق بسترهای غیر بانکی فراهم است توضیح داد: «توجه داشته‌باشید که ما یک افق ۱۰ ساله را برای بانکداری مجازی در نظر گرفتیم یعنی کسانی مدنظر ما هستند که در شرایط فعلی زیر ۲۰ سال سن دارند تا ۱۴۱۰ به سن ۳۰ سالگی نزدیک می‌شوند در این صورت نوع رفتار آنان در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به صورت کامل با ما متفاوت خواهد بود.»

او تاکید می‌کند که باید به موضوع رمزارزها و گسترش ارائه خدمات به صورت غیر متمرکز نیز توجه کرد چرا که در چنین شرایطی احتمال این وجود خواهد داشت که کل ساختار تغییر کند.

او معتقد است در چنین شرایطی نباید زیاد خود را محدود به قوانین موجود در کشور کرد. او برای اثبات این گفته خود به موضوع پرداخت‌یاری اشاره می‌کند و می‌گوید زمانی که پرداخت‌یارها فعالیت خود را آغاز کردند هیچ زیرساخت قانونی برای فعالیت آنان وجود نداشت اما به تدریج  زیرساخت قانونی فراهم شد.

مدیر ارشد نوآوری شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا معتقد است که شاید با اجرایی شدن احراز هویت به صورت مجازی بسیاری از اپ‌های بانکی یا بانک‌ها مدعی تبدیل شدن به نئوبانک یا بانک مجازی را داشته باشند اما واقعیت آن است که بانک مجازی باید ارزش افزوده‌ای در اختیار مشتریانش قرار دهد و زمانی این ارزش افزوده ایجاد خواهد شد تا ارائه خدمات مالی به خدمات زندگی روزمره آنان گره بخورد.

متن کامل گزارش آینده بانک مجازی در ایران افق ۱۴۱۰