دوئل مارکت‏‌های ایرانی و سوپراپ‏‌ها

بررسی روند فعالیت اپلیکیشن‌های مختلف طی چند سال اخیر در کشور ما در زمینه نشان‌ می‌دهد هر چند اپلیکشن‌های تک منظوره زیادی نیز در کشور فعالیت می‌کنندو  مشتریان خاص خود را دارند اما  تمایل مجموعه‏‌های بزرگ کسب‏‌وکاری برای حرکت در مسیر عرضه سوپراپ هاست و در شرایط فعلی نیز مجموعه‏‌ها و اپلیکیشن‏‌هایی داعیه سوپراپ بودن و مجموعه‏‌ها و اپلیکیشن‏‌های دیگری هم داعیه حرکت در مسیر سوپراپ شدن را دارند.

مارکت‏‌ها و سوپراپ‏‌های ایرانی و یک تعارض نوظهور

سوپراپ‏‌ها حسب ماموریت ذاتی خود و در مسیر تکامل، به دنبال تکمیل سبدی از سرویس‌‏های متنوع هستند و به تدریج و نسخه به نسخه، بر دامنه سرویس‌های خود (که هر یک می‏‌توانند به تنهایی یک اپلیکیشن مجزا باشند) می‏‌افزایند. به این ترتیب و حسب نقشه راهی که در پیش گرفته‏‌اند، یک روز مثلاً سرویس خرید شارژ و بسته، روز دیگر سرویس کارت‏‌به‌‏کارت، روز بعد و نسخه بعد سرویس پرداخت قبض و به تدریج بازی و سرگرمی و پیام‏رسانی و خدمات در محل و بیمه و گردشگری و … . به نظر می‏‌رسد که ادامه این روند، در ظاهر امر، تبدیل سوپراپ‏‌ها به مینی‏‌مارکت‏‌هایی است که به فراخور چشم‏‌انداز و ماموریت‌شان، از هر سرویسی یکی را در خود تعبیه کردند و مجموعه پایگاه کاربری خود را به سوی آن سوق می‏‌دهند و طبیعتاً، بخشی از تقاضای روزمره کاربران را که می‏‌توانست به سوی نصب اپلیکیشن‏‌های مجزا از مارکت‏‌ها سوق داده شود، جذب می‏‌کنند.

البته در این مسیر، مارکت‏‌های ایرانی هم دست روی دست نگذاشته‌‏اند و با احساس خطر ناشی از احساس رقابت بند فوق، رویکردهایی را در پیش گرفته‌‏اند که با محدود کردن رشد سوپراپ‏‌ها، کمی از بار مخاطرات این فضا بکاهد. مثلاً اصرار بی نتیجه مارکت‏‌های ایرانی برای پیاده‌‏سازی کیف پول اختصاصی‌ا‏شان و یا محدودیت امکان همکاری بین اپلیکیشنی در کسب‏‌و‏کارهای بزرگ (که اصولاً یکی از دلایل وجودی‏‌اشان برخورداری از ظرفیت توسعه کسب‏‌وکار، پیاده‌‏سازی کیف پول، برخورداری از پایگاه گسترده‌‏تر کاربری و قابلیت ارائه خدمات بیشتر به کاربران و … است)، از همین قبیل محدودیت‏‌هاست. محدودیت‏‌هایی که هرچند ممکن است کمی مسیر دستیابی سوپراپ‏‌ها به هدف را طولانی‏‌تر کند، اما از ادامه راه منصرفشان نمی‏‌کند و چه بسا در نهایت، به ضرر مارکت‌‏های ایرانی نیز منتهی شود. چطور؟

همکاری با مارکت ایرانی، کفه‏ ارزش و کفه‏ هزینه

در ارزش ایجاد شده به‌واسطه استفاده از مارکت‏‌های ایرانی هیچ شکی نیست. مشخصاً ظرفیت‏‌ها و تسهیلات ناشی از قراردادن اپلیکیشن در مارکت‏‌های معتبر ایرانی و خارجی بر هیچ توسعه‏‌دهنده اپلیکیشنی پوشیده نیست و اعتبار و اعتماد کاربران به این مارکت‏‌ها، رفتار کاربران در مارکت‏‌ها (جست‌وجو و پرسه‌‏زنی در مارکت‏‌ها و بررسی و نصب اپلیکیشن‏‌های جدید و …)، زیرساخت‏‌های فنی قابل اعتماد و پایدار و … بسیار پربهاست. اما در هیچ کجای دنیا مبنای تصمیم هیچ کسب‏‌و‏کار معقولی، توجه صِرف به ارزش‏‌های یک قابلیت و بی‏‌توجهی به هزینه‏‌های ناشی از این قابلیت نیست و این برآیند داده‌‏ها و ستاده‏‌های هر معامله و تبادل کسب‏‌و‏کاری‏‌است که بر سرنوشت هر تعاملی تاثیرگذار است. با این نگرش، پذیرش بسیاری از محدودیت‏‌های مارکت‏‌ها که مشخصاً سوپراپ‏‌ها را هدف می‏‌گیرد، هزینه‏‌های بسیاری را برای سوپراپ‏‌ها ایجاد می‌‏کند که کفه‏ ترازو را به سمت ترک این مارکت‏‌ها و بارگذاری اپلیکیشن‏‌اشان در مارکت‏‌های خارجی سنگین‌‏تر می‌‏کند.

هدایت کاربران به مارکت‏‌های خارجی و پاس گل به رقبای خارجی

نتیجه محدودیت‏‌های اعمال‏شده از سوی مارکت‏‌های ایرانی، هرچند ممکن است به‌واسطه ایجاد هزینه‏‌های جنبی ناشی از اعمال این محدودیت‏‌ها و کند کردن روند توسعه کسب‏‌وکار، تیم‏‌های کوچک و متوسط را در همان مرحله ایده و یا اواسط مسیر از ادامه راه منصرف سازد، انصراف مجموعه‏‌های بزرگ از روند تبدیل‏‌شدن به سوپر اپ را به همراه ندارد و تنها جهت جریان نصب اپلیکیشن را دستخوش تغییر و تحول می‏‌سازد. تحت این شرایط، عمده جریان نصب اپلیکیشن‏‌ها معطوف به نصب مستقیم از سایت توسعه‏‌دهنده و یا مارکت‏‌های خارجی می‏‌شود و به همین واسطه چند اتفاق عمده رخ می‌دهد:

• ظرفیت نصب و کاربری سوپراپلیکیشن‏‌ها که به‌واسطه منابع مالی شرکت‏‌های بزرگ می‌‏توانست معطوف به نصب از مارکت‏‌های ایرانی شود، به سمت نصب مستقیم از سایت و یا مارکت‏‌های خارجی (مشخصاً گوگل‏پلی) می‏‌شود و مارکت‏‌های ایرانی از این جریان ورودی بی‏‌نصیب یا کم‌‏نصیب می‏‌مانند.
• هدایت سوپراپ‏‌ها به مارکت‏‌های خارجی در بلندمدت، رفتارسازی پایداری را در کاربران به همراه داشته و منجر به تغییر ترجیح کاربران در نصب اپلیکیشن از مارکت‏‌های ایرانی به سمت مارکت‌‏های خارجی شده و از این محل، مخاطراتی را متوجه کسب‏و‏کار مارکت‏‌های ایرانی می‏‌کند.
• یکی از رفتارهای کاربران در حین مراجعه به مارکت‏‌ها برای نصب اپلیکیشنی خاص، جستجو، بررسی و نصب اپلیکیشن‏‌های دیگری است که عملاً هم‏‌افزایی قابل توجهی را برای مارکت‏‌های ایرانی و دیگر اپلیکیشن‏‌های قرارداده شده روی آنها نیز به همراه دارد. با تغییر جریان این رفتار به سمت مارکت‏‌های خارجی، این هم‌‏افزایی نیز عملاً نادیده گرفته می‏‌شود.

در نتیجه این امر، می‌‏توان مارکت‏‌های ایرانی را از محل اتخاذ چنین تصمیمات سختگیران‌ه‏ای که قطعاً با نیت تحقق اهداف کسب‏‌وکاری اتخاذ شده‌‏اند، تا حدودی از این تصمیم متضرر نیز دانست. برای درک ابعاد حدودی این ضرر، هدایت روزانه چند صد هزار کاربر به مارکت‏‌های خارجی که می‌‏توانست به مقصد مارکت ایرانی بوده و از کنار این مراجعات، نصب اپلیکشن‏‌های دیگر موجود در این مارکت‏‌ها و در نهایت، افزایش هم‌زمان کاربران اپلیکیشن‏‌های دیگر و بالا بردن سهم درآمدی مارکت‏‌ها از محل ارائه خدماتشان به اپلیکیشن‏‌های درآمدزا را به دنبال داشته باشد، عملاً حذف و یا ناچیز ساخته است.

پس تکلیف منافع مارکت‏‌های ایرانی چه می‏‌شود؟

نقش مارکت‏‌ها در اکوسیستم کسب‏‌وکارهای مبتنی بر اپلیکیشن را نمی‏‌توان و نباید نادیده گرفت و حسب همین واقعیت، تضمین منافع مارکت‏‌ها نیز برای پایداری و ارتقای این صنعت ضروری و بدیهی است. این تضمین تا پیش از ظهور سوپراپ‏‌ها به شیوه فعلی قابل مدیریت بوده و طبیعتاً مادامی که اتفاق جدیدی نیفتاده باشد، می‏‌توان ادامه این روند را متصور بود. ولی آیا واقعا بروز و ظهور روند سوپراپ و اپلیکیشن‏‌های چندمنظوره اتفاق جدیدی برای بازبینی در سیاست‏‌ها و بازطراحی مبانی همکاری بین مارکت‏‌ها و سوپراپ‌ها نیست؟

در حال حاضر مارکت‏‌های ایرانی شرایطی را بدون توجه به ماهیت، اندازه، پتانسیل درآمدی و چشم‏‌انداز اپلیکیشن‏‌ها تدوین کرده و روی میز همه کسب‏‌و‏کارهای مبتنی بر اپلیکیشن می‏‌گذارند. حتی موضوع از این هم پیچیده‌‏تر است و در مواجهه با چراغ سبز سوپراپ‏‌ها و شبه سوپراپ‏‌ها برای گپ‏ وگفت و کسب راهکار هم گویی گارد ویژه‏ای دارند و گذر از شرایط فعلی را به مثابه تجاوز از خط قرمزی می‏‌دانند که به هیچ وجه قابل مذاکره نیست. راهکار اما شاید در دل همین پاراگراف باشد؛ وضع چارچوبی لااقل کمی منعطف‏‌تر و بازگذاشتن مسیر برای گفت‌وگو و رسیدن به تعاملی که هم کفه منافع مارکت‏‌های ایرانی برای سوپراپ‏‌ها را سنگین‏تر کند و هم مارکت‏‌ها را از تحقق اهدافشان (که حتماً و منطقاً یکی‏ از آنها درآمدی است) باز ندارد. کافی است بازنگری مجددی در سبد شاخص‏‌های کلیدی عملکردشان داشته باشند و ضمن توجه به شاخص درآمد، وزن شاخص حفظ یا کسب سهم بیشتر از بازار کاربران را هم در نظر بگیرند.

موارد کمی در دنیا هستند که با گفتگو حل نمی‌‏شوند

هر چند این یادداشت به قلم کسی نوشته شده است که خودش در سمت سوپراپلیکیشن داستان قرار دارد، اما در هیچ جای آن تلاش نشده از غیاب مارکت‏‌های ایرانی در این یادداشت سوء استفاده شود. هرچند می‌‏توان جای خالی اظهار نظر متولیان مارکت‏‌های ایرانی را در این یادداشت خالی دانست و به موضوع، با دقت بیشتری از زاویه دید ایشان نیز نگریست. که اگر چنین است (که حتماً هم هست)، باب گفتگو را که از ما نگرفته‏‌اند. یکبار غرور را کنار بگذاریم، دور هم جمع شویم، قهوه‏‌ای بنوشیم و راجع به نگرانی‏‌هایمان، دغدغه‌‏هایمان و جهت‏‌گیری‏‌هایمان صحبت کنیم. خدا را چه دیدیم! شاید جواب داد و به راهکار قابل قبولی برای همه ذی‌نفعان رسیدیم.