از بازار بسته تا فرصت جهانی؛ سرنوشت شرکت‌های ایرانی در روزی که درها باز شوند

عموم مردم و حتی فعالان اکوسیستم دیجیتال ایران باور دارند که پلتفرم‌های مطرح سینمای خانگی ایران به‌واسطه نبود دسترسی به پلتفرم‌های مشابه و مطرح بین‌المللی شانس موفقیت و شکوفایی را به‌دست آورده‌اند. ادعایی که محدود به حوزه سینمای خانگی نیست و درباره تاکسی‌های اینترنتی و فروشگاه‌های آنلاین ایران نیز مطرح می‌شود. ولی این ادعا تا چه میزان معتبر است؟ اگر نتفلیکس امکان حضور و فعالیت رسمی در ایران را داشت و می‌توانست با تهیه‌کنندگان و کارگردانان ایران همکاری کند، جایی برای فعالیت فیلیمو، نماوا و فیلم‌نت باقی می‌ماند؟ این یادداشت به بررسی این مقوله در حوزه سینمای خانگی اختصاص دارد.

بررسی بازار سینمای خانگی ایران بدون داشتن تصویر درستی از حجم این بازار ممکن نیست. داده‌های موجود که می‌تواند راهنمای اندازه‌گیری حجم این بازار باشد محدود است با این وجود می‌توان به گفتگوی فراز برزگر اشاره کرد. به گفته برزگر بازار VOD در ایران ۱۳.۵ میلیون کاربر دارد و سهم بازار فیلیمو ۷۰درصد است.

به‌علاوه، برای بدست آوردن دید بهتری از اندازه بازار سینمای خانگی می‌‌توان به صحبت‌های حسین یزدانشناس، مدیرکل دفتر مطالعات و دانش سینمایی سازمان سینمایی اشاره کرد. او گفته است: «اکنون ۵۱۷ سکو از ساترا مجوز دارند که در حوزه نمایش خانگی سه سکوی فیلیمو، فیلم‌نت و نماوا بیشترین مخاطب را دارند. گزارش‌ها نشان می‌دهد سکوهای پخش در سال ۱۴۰۳، از تبلیغات ۴.۸ همت و از فروش اشتراک ۳.۹ همت درآمد داشته‌اند. پیش‌بینی می‌شود درآمد این پلتفرم‌ها در سال ۱۴۰۴ به ۲۱ همت برسد.»

این اعداد نشان می‌دهند حتی در غیاب رقبای بین‌المللی، بازار داخلی ایران از نظر مقیاس و تقاضا، به‌اندازه کافی بزرگ و پویاست. با این حال، پرسشی که گاه مطرح می‌شود این است که اگر روزی درهای بازار ایران به روی شرکت‌های بین‌المللی باز شود، آیا این برندهای داخلی دوام خواهند آورد؟ برای پاسخ به این سوال می‌تواند وضعیت حوزه سینما خانگی کشورهایی را بررسی کرد که در کنار حضور و فعالیت رسمی پلتفرم‌های مطرح بین‌المللی، پلتفرم‌های داخلی‌ آنها سهم بازار بالاتری را کسب‌ کرده‌اند.

از رقابت تا همکاری؛ تجربه‌ای از منطقه MENA

پلتفرم Shahid متعلق به گروه MBC (بزرگترین کمپانی رسانه‌ای منطقه MENA)، موفق شد به بازیگر اول بازار VOD منطقه MENA تبدیل شود. «شاهد» نه‌تنها سهم بالایی از بازار محتوای عربی را در اختیار دارد، بلکه توانسته در برابر غول جهانی نتفلیکس نیز جایگاه خود را حفظ کند. در سال ۲۰۲۵، برای نخستین بار، Netflix و Shahid به‌جای رقابت مستقیم، توافق همکاری امضا کردند تا بسته‌های اشتراک ترکیبی ارائه دهند. تصمیمی که نشان داد تسلط محلی، فرهنگ بومی و شناخت دقیق از مخاطب، حتی در برابر برندهای جهانی، می‌تواند برگ برنده باشد.

بر اساس گزارش PwC Strategy& ۲۰۲۴، اندازه بازار رسانه و سرگرمی در منطقه MENA تا سال ۲۰۲۸ به حدود ۱۸ میلیارد دلار خواهد رسید. این رقم نشان‌دهنده ظرفیت عظیم و تنوع فرهنگی این بازار است. بازاری که مخاطبان محلی به‌دنبال محتوای بومی، زبان آشنا و روایت‌هایی نزدیک‌تر به فرهنگ خود هستند. همین ویژگی‌ها باعث شد پلتفرم‌هایی مانند Shahid یا Starzplay در کنار رقبای جهانی، رشد و حتی همکاری استراتژیک را تجربه کنند.این تجربه نشان می‌دهد که رقابت با بازیگران بین‌المللی الزاماً به معنای حذف شرکت‌های داخلی نیست؛ بلکه می‌تواند به فرصت هم‌افزایی و رشد تبدیل شود.

شرکت‌های ایرانی؛ از بومی‌سازی تا بلوغ دیجیتال

طی سال‌های اخیر، شرکت‌هایی مانند فیلیمو، فیلم‌نت و نماوا و… با تکیه بر محتوای فارسی، تولیدات اختصاصی و درک عمیق از نیازهای مخاطب داخلی، توانسته‌اند میلیون‌ها کاربر فعال جذب کنند. این پلتفرم‌ها در شرایطی رشد کرده‌اند که دسترسی به سرویس‌های خارجی محدود بود، اما این محدودیت مانع شکل‌گیری فرهنگ نوآوری بومی و خوداتکایی دیجیتال در کشور نشده است. برخلاف تصور عمومی، ورود برندهای جهانی مانند نتفلیکس یا آمازون، الزاماً تهدید مستقیم نیست. تجربه بازار MENA و حتی آمریکای لاتین نشان داده است که شرکت‌های محلی با مدل اقتصادی بومی، محتوای منطقه‌ای و تعامل عمیق‌تر با کاربران خود، می‌توانند در کنار برندهای جهانی به حیات و رشد خود ادامه دهند.

ایرانی‌ها در فضای دیجیتال به محتوا، زبان و ارزش‌های فرهنگی خود علاقه‌مندند. ویژگی‌ای که شرکت‌های داخلی بهتر از هر بازیگر خارجی درک کرده‌اند. اگر روزی بازار آزاد شود، احتمالاً شاهد نوعی رقابت-همکاری (Coopetition) خواهیم بود؛ جایی که پلتفرم‌های ایرانی می‌توانند شریک محلی برندهای جهانی باشند، نه قربانی آنها.