تاثیر بازگشت تحریم‌های پیشابرجامی بر صنعت ICT؛ افزایش هزینه‌ها و کاهش امنیت

به گزارش پیوست بر اساس نظرات کارشناسان فناوری اطلاعات بانک‌ها و کارشناسان بازار سرمایه، اگرچه بسیاری از محدودیت‌های بین‌المللی علیه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات پیش از این نیز اعمال شده بودند، اما بازگشت رسمی تحریم‌ها می‌تواند فشار اقتصادی مضاعفی بر این صنعت وارد کند و مسیر توسعه را برای استارت‌آپ‌ها، شرکت‌های نوپا و حتی سازمان‌های بزرگ همچون بانک‌ها و نهادهای دولتی دشوارتر سازد.

 مشکل بزرگ صنعت فاوا هزینه اقتصادی بیش از پیش است

نیما امیرشکاری مدیر گروه بانکداری الکترونیک پژوهشکده پولی و بانکی، در گفت‌وگوی خود با پیوست ابتدا در تعریف مکانیسم ماشه می‌گوید: «مکانیسم ماشه یکی از بندهای برجام بود که در سال ۲۰۲۲ نوشته شد و خیال دولت‌های غربی را از غنی‌سازی مجدد ایران آسوده می‌کرد. بر اساس این بند اگر ایران از اصول پایبندی به این قرارداد خارج می‌شد و غنی‌سازی را ادامه می‌داد، تحریم‌های سازمان ملل که به واسطه برجا لغو شده بود دوباره برمی‌گشت؛ به عبارتی تحریم‌هایی قبل از برجام وجود داشت که بعد از برجام موقتاً این تحریم‌ها متوقف شدند.»

به گفته امیرشکاری زمانی که دولت آمریکا در زمان دونالد ترامپ به صورت یک‌طرفه از برجام خارج شد مکانیسم ماشه فعال نشد اما حالا که سه کشور اروپایی تصمیم گرفته‌اند به شورای امنیت سازمان ملل نامه بدهند و خروج ایران از برجام را به واسطه تخلف اطلاع دهند، کشور به تحریم‌هایی بازخواهد گشت که پیش از برجام وجود داشت.

امیرشکاری تاثیر بازگشت مکانیسم ماشه را این طور توضیح می‌دهد: «در نتیجه مشکلاتی که در حوزه بانکی برای ایران وجود داشت مانند انتقال پول یا حمل و نقل کالا و بررسی کالاهای ورودی و خروجی ایران دوباره برمی‌گردند. کما این که از زمان خروج ترامپ برخی از این موارد بازگشته بود.»

او در ادامه به این موضوع اشاره کرد که بسیاری از کالاهای زیرساخت سخت‌افزاری صنعت فاوا به واسطه آمریکایی بودن به خودی خود قبل از مکانیسم ماشه نیز تحریم بود و ایران قادر به خریداری این کالاها نبوده است.

امیرشکاری درباره تاثیر خروج یک طرفه ترامپ از برجام می‌گوید: «اما مکانیسم ماشه اتفاق تازه‌ای را در حوزه فناوری اطلاعات به وجود نخواهد آورد. زمانی که دولت ترامپ به صورت یک طرفه از برجام خارج شد بسیاری از کالاهای زیرساخت سخت‌افزاری مانند سرورها و سوئیچ‌ها که توان خرید آنها را داشتیم نیز از دسترس خارج شدند و می‌توان گفت در حوزه فاوا به واسطه مکانیسم ماشه چیز تازه‌ای را از دست نمی‌دهیم. تنها موضوعی که وجود دارد این است که تجهیزاتی که با هزاران مشکل وارد کشور می‌کردیم را باید با قیمت تمام شده بیشتری به دست مصرف‌کننده نهایی برسانیم؛ در نتیجه مشکل بزرگ صنعت فاوا هزینه اقتصادی بیش‌ازپیش است.»

او در ادامه بیان می‌کند: «بازرگانان ایرانی در سال‌های گذشته راه‌ها و روش‌های دورزدن تحریم‌ها و معاهده‌ها را آموخته‌اند اما اهمیت موضوع این است که تجهیزات با چه قیمتی به دست بانک متقاضی یا ارگان‌ها، نهادها و اپراتورها می‌رسد. در نتیجه باید گفت هزینه‌های اقتصادی حوزه فاوا بیشتر از گذشته خواهد شد.»

او در آخر تاکید کرد، بنابراین اقتصاد کشور بیش از پیش تضعیف می‌شود. هر چیزی که بخواهیم موجود است اما این که به چه قیمتی به آن دست پیدا می‌کنیم و قیمت نهایی برای مصرف‌کننده چه خواهد بود مسئله اصلی حوزه فاوا است.

حوزه فاوا خود را برای تغییرات بنیادین آماده کند

سهیل پارساکیا رئیس اداره امنیت بانک توسعه تعاون نیز اعتقاد دارد تحریم‌های حوزه فاوا موضوع تازه‌ای نیستند او در این خصوص توضیح می‌دهد: «بسیاری از لایسنس‌ها را حتی قبل از مکانیسم ماشه نمی‌توانستیم استفاده کنیم و بدنه حوزه فناوری اطلاعات با چنین مسائلی با صرف هزینه بسیار زیاد کنار آمده بود؛ گرچه چنین شرایطی راه سواستفاده واسطه‌ها را هم هموار کرد.»

پارساکیا معتقد است مکانیسم ماشه تاثیری بر اقتصاد کشور می‌گذارد که همه جوانب را به صورت کلان متاثر می‌کند و حوزه فاوا و تبع آن شبکه بانکی نیز با افزایش هزینه‌های واردات مواجه خواهد شد.

پارساکیا توضیح می‌دهد: «برای مثال تعداد واسطه‌های غیر رسمی بیشتر می‌شود که همین موضوع بر امنیت سایبری تاثیرگذار می‌گذارد. زیرا امکان ورود تجهیزات آلوده افزایش پیدا می‌کند؛ موضوع اخیر فعالیت استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های کوچک را هم با چالش مواجه خواهد کرد.»

منتظر خاموشی‌های مرموز دستگاه‌های دخلی باشیم

پارساکیا اعتقاد دارد سختی دریافت به‌روزرسانی‌ها می‌تواند اتفاقاتی مشابه خاموشی مرموز تلویزیون‌های اسنوا و دوو را برای سایر دستگاه‌های داخلی تکرار کند.

به گفته او تمام این موارد در کنار محدودیت‌های اجباری داخلی همچون دسترسی به اینترنت کار توسعه کسب‌وکارهای حوزه فاوا را به تعویق می‌ندازد آنها را به شرایط تاب‌آوری و بقا دعوت می‌کند.

به گفته کیا در این شرایط آموزش افراد سازمان‌ها درباره فناوری‌های جایگزین بسیار اهمیت پیدا می‌کند و تنها دراین صورت است که می‌توان بخشی از مشکلات را به صورت داخلی حل کرد.

پارساکیا توضیح می‌دهد: «حوزه فاوا باید این پیش‌بینی را از همین حالا داشته باشد که برند تجهیزات زیرساختی خود را تغییر دهد. ین اتفاق پیش از مکانیسم ماشه هم در جریان بوده است؛ برای مثال دو سال گذشته استفاده از سه برند آنتی ویروس توسط مرکز اصناف ممنوع اعلام شد.»

او در آخر تاکید کرد که بانک‌ها نباید از سوی حاکمیت به عنوان بنگاه اقتصادی شخصی شناخته شوند و باید بتوانند برای تجهیز سخت‌افزارهای خود به حاکمیت تکیه کنند تا اتفاقاتی همچون هک بانک‌ها در جنگ دوازده‌روزه تکرار نشود.

کسب‌وکارهای حوزه فاوا با توسعه خداحافظی کنند

مهدی دولت، کارشناس بازار سرمایه، ابتدا تعریف مختصری از چیستی مکانیسم ماشه می‌گوید: «فعال شدن مکانیسم ماشه باعث بازگشت تحریم‌هایی می‌شود که تا پیش از برجام از سوی شورای امنیت سازمان ملل وجود داشت. بیشتر تحریم‌هایی که برمی‌گردند در حوزه نظامی هستند و مستقیم به حوزه فناوری اطلاعات مربوط نمی‌شوند لذا این که هم اکنون هم در حوزه فناوری اطلاعات با تحریم‌های بسیار زیادی روبرو هستیم.»

به اعتقاد دولت دو نوع تحریم داخلی و خارجی سهام شرکت‌های فناوری اطلاعات را تحت تاثیر قرار می‌دهند. دولت توضیح می‌دهد: «تحریم داخلی موضوعاتی مانند فیلترینگ و اختلال در جی‌پی‌اس هستند. برای مثال اختلال در جی‌پی‌اس کار توسعه شرکت‌هایی مانند تپسی که وارد بازار سرمایه شده‌اند را متاثر می‌کند.»

او در پاسخ به این سوال که آیا ارزش سهام شرکت‌های فناوری اطلاعات متاثر از شرایط کنونی خواهد بود یا خیر بیان می‌کند: «ارزش سهام و بازار این شرکت‌ها بیشتر به وضعیت کلی بازار و سنتیمنت عمومی سرمایه‌گذاران برمی‌گردد؛ به عبارتی این گونه نیست که با بازگشت تحریم‌ها به ناگهان سهام شرکت‌های فناوری محور را از دست بدهیم»

او در توضیحات بیشتر عنوان کرد: «ما در بازار با یک اثر گله‌ای مواجه هستیم. این اثر گله‌ای که به معنای ورود و خروج گونه‌های بزرگ است اثر مهم‌تری روی ارزش سهام دارد اما تا زمانی که اثر مکانیسم ماشه به صورت قطعی خود را نشان نداده است به صورت کلی در همه حوزه‌ها کاهش ارزش سهام را شاهد هستیم.»

به نظر می‌رسد با شرایط کنونی سرمایه‌گذاران نیز در کار خود تغییراتی بدهند. دولت معتقد است احتمالاً سرمایه‌گذاران روی اهداف و مقاصدی همچون پلتفرهای آنلاین معامله‌گری و صرافی‌ها متمای خواهند شد که البته آنها هم در ادامه محدودتر می‌شوند زیرا با تشدید تحریم‌ها ادامه این سرمایه‌گذاری هم سخت می‌شود.

شرکت‌های فناوری اطلاعات چه طور می‌توانند محدودیت‌های تامین مالی خودشان را در صورت انجام تحریم‌های مکانیسم ماشه برطرف کنند؟

دولت درباره راه‌های بازار سرمایه برای کاهش محدودیت‌های تامین سرمایه می‌گوید: «سرمایه راه‌هایی همچون فروش سهام هست اما این راه‌ها در واقع مایه‌گذاشتن از خود شرکت است و هیچکدام راه درستی برای تامین سرمایه شرکت‌ها نیست البته تامین مالی با هزینه‌های بسیار بالا مانند کرادفاندینگ نیز می‌تواند اتفاق بیفتد اما باید بازگشت سرمایه و هزینه فایده کاملا بررسی شود زیرا در شرایط تحریمی هرگونه توسعه خطرآفرین است چرا که امکان شکست افزایش پیدا می‌کند. به عقیده من در این شرایط بقا مهم‌تر از توسعه است.»

او در ادامه توضیح می‌دهد: «سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند پول خود را جای امن سرمایه‌گذاری می‌کنند. در سه ماه شاهد روند خروج پول از بازار سرمایه بودیم. حتی حمایت‌ها از بازار سرمایه هم هنوز نتوانستند وضعیت بازار را به حالت عادی بازگردانند و همچنان بسیاری از صاحبان بزرگ سرمایه سعی می‌کنند از بازار خارج شوند. در نتیجه هیچ سرمایه‌گذاری در شرایط فعلی به سوددهی شرکت‌های فناوری اطلاعات امیدی ندارد. مگر این که این شرکت‌ها دارایی محور باشد مانند کسب‌وکارهای حوزه طلا. باقی بازار هم گونه‌های گردشی هستند مگر شرکت کوچکی که راهکاری برای بحران‌هایی مانند برق و آب داشته باشد تا توجه بازار را بگیرد.»

او در آخر نتیجه ادامه شرایط تحریمی را در سه نکته خلاصه کرد: مهاجرت متخصصان و نخبگان به واسطه سقوط ارزش ریال و نپیوستن به دهکده جهانی، توقف توسعه به دلیل تحریم‌های داخلی و خارجی، شرایط متزلزل امنیت سایبری کسب‌وکارهای حوزه فاوا به دنبال سختی واردات تجهیزات سخت‌افزاری. دولت تاکید کرد نتیجه تحریم‌ها رهاوردی جز اثر منفی نخواهد داشت و باید به طریقی تحریم‌ها را از بین برد.