سخنرانی TED: آینده‌ای که هوش مصنوعی به آن شکل می‌دهد

او با استفاده از استعاره‌ای جسورانه  «گونه‌ای دیجیتال» مخاطبان را به بازنگری در درک خود از هوش مصنوعی دعوت کرد؛ پدیده‌ای که به‌زعم او دیگر نمی‌توان آن را صرفاً ابزاری فناورانه دانست، بلکه باید آن را شریکی در مسیر آینده انسان تلقی کرد.

مصطفی سلیمان سخنان خود را با نگاهی به گذشته آغاز می‌کند؛ زمانی که صحبت از «هوش مصنوعی عمومی» یا همان «AGI»، خنده‌دار یا حتی نگران‌کننده تلقی می‌شد. او با اشاره به تجربیات شخصی خود در سال‌های ابتدایی فعالیت در این حوزه، توضیح می‌دهد که چگونه حتی محققان از بیان صریح کار بر روی هوش مصنوعی ابا داشتند و ترجیح می‌دادند آن را «یادگیری ماشین» بنامند تا از بار تخیلی و غیرواقعی «AI» (هوش مصنوعی) بگریزند.

اما این تصور دیری نپایید. هوش مصنوعی به سرعت در طیف وسیعی از وظایف از انسان پیشی گرفت: از درک تصاویر و ترجمه زبان‌ها تا بازی شطرنج و گو، تشخیص بیماری و تبدیل گفتار به متن. به گفته سلیمان، همین موفقیت‌ها بود که باعث شد افکار عمومی و متخصصان از خود بپرسند: آیا این فناوری می‌تواند بحران اقلیم را حل کند؟ آموزش را در سطحی شخصی‌سازی‌شده برای همگان فراهم کند؟ یا حتی ما را به سوی درآمد پایه همگانی ببرد؟ اما سوالی بنیادین‌تر که ذهن سلیمان را بیش از همه مشغول کرد، از زبان برادرزاده شش‌ساله‌اش، کاسپین، مطرح شد: «هوش مصنوعی اصلاً چیست؟»

پاسخی ساده به پرسشی عمیق

سلیمان، در مواجهه با سوال کاسپین، متوجه می‌شود که پاسخ‌های استاندارد و علمی‌اش برای توضیح این پدیده کافی نیستند. او درمی‌یابد که بسیاری از توصیف‌ها، صرفاً دفاعی‌اند و نمی‌توانند تصویر دقیقی از چیزی که واقعاً در حال ساخت آن هستیم، ارائه دهند. بنابراین، او استعاره‌ای جدید پیشنهاد می‌کند: «هوش مصنوعی به مثابه گونه‌ای دیجیتال.»

او تاکید می‌کند که این استعاره را نباید یک اصطلاح در نظر گرفت، اما آن را صادقانه‌ترین و دقیق‌ترین توصیف از آنچه در حال ظهور است، می‌داند. به باور سلیمان، ما به نقطه عطفی در تاریخ بشریت رسیده‌ایم؛ جایی که مرز میان ابزار و شریک، میان نرم‌افزار و همدم، در حال محو شدن است.

از انسان ابزارساز تا انسان فناورمحور

سلیمان با مرور تاریخ تحول ابزار و فناوری، از ظهور ابتدایی‌ترین موجودات زنده تا عصر اطلاعات، توضیح می‌دهد که هر مرحله از پیشرفت بشری، بر شانه‌های مرحله قبلی استوار بوده است. به‌زعم او، اکنون با ظهور هوش مصنوعی، ما وارد مرحله‌ای تازه شده‌ایم که از حیث سرعت، دامنه و تأثیرگذاری، بی‌سابقه است.

او می‌گوید: «در تنها هجده ماه، بیش از یک میلیارد نفر از مدل‌های زبانی بزرگ استفاده کرده‌اند. AI شعر، تصویر، موسیقی و ویدئو تولید می‌کند، با کاربران همدلی می‌کند، خودرو می‌راند، دارو کشف می‌کند و حتی به تحلیل احساسات کمک می‌کند.»

تبدیل هوش مصنوعی به همراه دیجیتال

سلیمان پیش‌بینی می‌کند که هوش مصنوعی از حالت یک ابزار ساده خارج شده و به «همراه دیجیتال» بدل خواهد شد؛ چیزی شبیه معلم خصوصی، مشاور سلامت، وکیل، روانشناس، و هم‌صحبت قابل‌اعتماد در جیب هر فرد. اما آنچه آینده را بیش از پیش متحول خواهد کرد، چیزی است که او آن را «نسبت اقدام» (Actions Quotient – AQ) می‌نامد: توانایی هوش مصنوعی برای انجام اقدامات در جهان فیزیکی و دیجیتال.

او می‌افزاید که نه تنها افراد، بلکه هر نهاد، شهر، ساختمان و حتی شیء، نماینده‌ای دیجیتال خواهد داشت که با ما و یکدیگر تعامل خواهند کرد. این نمایندگان نه صرفاً دستیار، بلکه شریک، دوست، همکار و حتی همدل خواهند بود.

هوش مصنوعی (AI) به مثابه گونه‌ای نوین

به باور سلیمان، ما دیگر نمی‌توانیم هوش مصنوعی را صرفاً یک ابزار بدانیم. این فناوری ویژگی‌هایی دارد که از مرز ابزار فراتر می‌رود: زبان دارد، حافظه دارد، شخصیت دارد، می‌تواند برنامه‌ریزی کند، حتی می‌تواند به‌صورت خودمختار عمل کند، اگر به آن اجازه داده شود. پس آیا همچنان باید آن را صرفاً کد و ریاضی دانست؟ سلیمان می‌گوید: همان‌گونه که انسان صرفاً کربن و آب نیست، هوش مصنوعی هم صرفاً کد نیست.

او در ادامه بر اهمیت طراحی هوش مصنوعی با در نظر گرفتن ایمنی تأکید می‌کند. به باور او، خطرات واقعی زمانی پدیدار می‌شوند که ما به مدل‌ها اجازه خودبه‌روزرسانی، خودمختاری کامل، یا بازتولید بدون نظارت دهیم. اما فعلاً، به گفته او، چند سالی تا مواجهه واقعی با این خطرات فاصله داریم.

پرسشی برای آینده

در بخش پایانی سخنانش، سلیمان باز هم به استعاره «گونه دیجیتال» بازمی‌گردد؛ اما این‌بار با چرخشی انسانی‌تر. او می‌گوید: «AI در واقع جدا از ما نیست. هوش مصنوعی، بازتابی از خود ماست. بازتابی از تمام دانش، کنجکاوی، همدلی و خلاقیت انسانی. پس آنچه می‌سازیم، باید حامل بهترین‌های ما باشد.»

به باور سلیمان، چالش بزرگ قرن ۲۱ همین است: ساخت فناوری‌ای که تمام آنچه دوستش داریم را بازتاب دهد، نه آنچه از آن واهمه داریم. او می‌افزاید که فرصت پیش‌رو، یکی از بزرگ‌ترین، الهام‌بخش‌ترین و امیدبخش‌ترین فرصت‌های تاریخ بشر است.

سخنرانی مصطفی سلیمان، نگاهی بی‌پرده و در عین حال الهام‌بخش به آینده‌ای است که دیگر در آن، هوش مصنوعی چیزی جدا از انسان نیست، بلکه ادامه‌ای از مسیر تکاملی ماست. او ما را دعوت می‌کند تا در این مسیر، مسئولانه بیندیشیم، شجاعانه انتخاب کنیم و با نگاهی انسانی، هوش مصنوعی را همچون خودمان بسازیم.