مدیرعامل حرکت اول: صرفاً به زنجیره ارزش همراه اول محدود نیستیم

حرکت اول امسال با سرمایه‌گذاری در دیجی‌کالا به نظر می‌رسد سقف سرمایه‌گذاری خود را در مقایسه با سال‌های گذشته جابه‌جا کرده است، میزان سرمایه‌گذاری شما طی سال ‌جاری چقدر بود و نسبت به سال گذشته چقدر تغییر کرده است؟حالا حدود ۶ سال و سه ماه از تاسیس حرکت اول گذشته است و طی این مدت تلاش کرده‌ایم به برنامه‌های‌‌ خود برسیم و رشد کنیم. در سال ۱۴۰۳ یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌های ۶ سال گذشته در حرکت اول را انجام دادیم و از این منظر سال ۱۴۰۳ سال مهمی برای حرکت اول به شمار می‌رود.
در مجموع قبل از سرمایه‌گذاری اخیر در دیجی‌‌کالا تقریباً ۱.۳ همت در ۳۵ قرارداد سرمایه‌گذاری کرده بودیم و سرمایه‌گذاری اخیر در شرکت دیجی‌کالا نسبت به بقیه سرمایه‌گذاری‌هایمان در سال‌های گذشته عدد چشمگیری بود. ما نزدیک ۵.۵ همت به صورت کلی سرمایه‌گذاری کردیم که ۴.۲ همت آن بابت سرمایه‌گذاری در دیجی‌کالا بود.

حجم کل سرمایه‌گذاری گروه در دیجی‌کالا بیشتر بود؟ بله، حجم سرمایه‌گذاری‌‌‌ای که کل گروه انجام داد حدود ۸.۴ همت بود که این سهم ۴۰ درصدی دیجی‌کالا را در اختیار گرفتیم، از این میزان سهم ۲۰ درصد آن به حرکت اول اختصاص یافت. ۱۰ درصد آن مختص همراه اول و دو تا پنج درصد هم یکی مختص ایبیکام و یکی مختص شرکت سرمایه‌گذاری نوردنا است.

اما مدیریت با حرکت اول است؟ کل مذاکرات، سرمایه‌گذاری و مدیریت سهم ۴۰ درصدی با حرکت اول بود.

هدف شما در سال ۱۴۰۳ چه میزان سرمایه‌گذاری بود و چقدر از این هدف محقق شد؟ طبق برنامه پنج‌ساله که از سال ۹۷ برای حرکت اول طراحی شده بود، قرار بر این بود که یک همت برای فاز اول و اگر موفقیت‌آمیز بود یک همت دیگر هم به عنوان مبلغ سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاری حرکت اول اضافه شود. در طول پنج سال ما یک همت را به ۱.۳ همت افزایش دادیم. دلیل بخشی از این اختلاف هم، سرمایه‌گذاری روی سه هاب دانشگاهی بود که در برنامه اولیه پیش‌بینی نشده بود. برنامه پنج‌ساله را صد درصد با یک تهعد نرخ بازده به تحقق رسانده‌ایم. برای پنج‌ساله دوم نیز برنامه‌ای تنظیم شده که بخشی از این سرمایه‌گذاری مربوط به سرمایه‌گذاری در دیجی‌کالا بود. تدوین استراتژی برنامه پنج‌ساله دوم حرکت اول هم با امضای قرارداد دیجی‌کالا مصادف شد.

هنوز تدوین نشده است؟ ان‌شاءالله تا پایان سال نهایی و قاعدتاً از سال ۱۴۰۴ شروع می‌شود. اما فعلاً عدد آن نهایی نشده است.

شما مدل‌های متفاوتی را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کرده‌اید که خیلی مشابه همراه اول نیستند، اما به‌نوعی مکمل یکدیگر محسوب می‌شوند. نگاه شما برای انتخاب به چه صورت بوده است؟ماموریت حرکت اول از ابتدا VCگری بوده است، لزوماً هم این‌گونه نیست که سرمایه‌گذاری‌ها حتماً باید در زنجیره ارزش همراه اول قرار بگیرند. یک مورد ممکن است در ارزش همراه اول قرار بگیرد اما یک مورد قرار نگیرد.

در مواقعی که در دایره ارزش همراه اول باشد ممکن است ما اگزیت کنیم و به همراه اول بفروشیم. اما ما فقط در این چرخه حرکت نمی‌کنیم و صرفاً به زنجیره ارزش همراه اول محدود نیستیم.

اگر به همین صورت ادامه پیدا کند، ممکن است از دیجی‌کالا هم خارج شوید؟برنامه ما احتمالاً به این صورت پیش برود که دیجی‌کالا در زنجیره همراه اول قرار بگیرد و همراه اول سهم دیجی‌کالا را از ما بخرد. به طور کلی روند ما، آزادسازی پول و سرمایه‌گذاری است و با همین روند به سوی سرمایه‌گذاری‌های جدید حرکت می‌کنیم.

در پرتفوی حرکت اول تعدادی هم‌سرمایه‌گذاری دیده می‌شود، مثل همراه مکانیک و غیره. تجربه‌ای که در خیلی از وی‌سی‌ها اتفاق نیفتاده است. این تجربه در حرکت اول چگونه بوده است؟برخلاف صنایع دیگر که خیلی رقابت جدی است ما معتقدیم فضای VC فضای رقابت نیست بلکه فضای مشارکت است، دلیلش هم این است که با سرمایه‌‌گذاری روی یک شرکت و جمع ‌شدن پول ارزش بیشتری برای همه ذی‌نفعان در اکوسیستم ایجاد می‌شود.

گفته می‌شود یکی از دلایلی که از هم‌سرمایه‌گذاری استقبال نشده به ‌خاطر مسائل حقوقی آن در ایران است. شما به چالش‌های حقوقی برنخورده‌اید؟نکته مهم و درستی است. با هر شرکتی که وارد هم‌سرمایه‌گذاری شدیم یک نهادی را ساخته و به توسعه زیرساخت‌های شرکت‌ها کمک کرده‌ایم. شفافیت‌های مالی و عملکردیِ حرکت اول باعث اطمینان خاطر سرمایه‌گذاران دیگر شده و نکته دوم این است که عملکرد حرکت اول این اعتماد را بیشتر کرده است. حرکت اول شرکتی است که مبالغ ارزش‌گذاری آن منطقی است، نه کم و نه زیاد است. بنابراین بیشتر سرمایه‌گذاران موافق هستند که ارزش‌گذاری را حرکت اول تعیین کند و حرکت اول کنار تیم مذاکره باشد. به نظرم این اعتماد باعث شده حرکت اول جایگاه خوبی در میان سرمایه‌گذاران به‌ دست آورد.

چه اتفاقی در سرمایه‌گذاری‌ها می‌افتد که حرکت اول و همراه اول به صورت جداگانه سرمایه‌گذاری می‌کنند؟سال ۹۷ یک استراتژی برای همراه اول با سه لاین بیزینس تعریف می‌شود: Core (هسته اصلی)، Near Core (نزدیک به هسته اصلی)، Beyond Core (فراتر از هسته اصلی). Core همان سرویس‌های اصلی و پایه‌ای همراه اول است. Near Core سرویس نزدیک به Core است، ولی Core نیست. مثل راه‌اندازی سرویس‌های B2B که در قالب سرویس‌های پایه نیست. خود کلاد می‌تواند سرویسی باشد که به Core نزدیک است. Beyond Core بیزینس‌های فراتر از کسب‌وکار است که ربطی هم به همراه اول ندارد. مثل سرمایه‌گذاری آچاره یا همراه مکانیک. اینها از مدل‌های سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت هستند. ممکن است سرمایه‌گذاری‌های همراه اول از این جنس باشد. پس با این اوصاف شرکت‌هایی که به Core یا به کسب‌وکار اصلی همراه اول نزدیک است به همراه اول مربوط می‌شود. حرکت اول وارد شرکت‌هایی می‌شود که خیلی به Core نزدیک نیستند.

پس وظیفه حرکت اول به عنوان صندوق سرمایه‌گذاری برای چرخش سرمایه و پول خروج از سرمایه‌گذاری‌هایی ‌است که انجام داده تا امکان سرمایه‌گذاری جدید فراهم شود؟ دقیقاً. بر اساس آخرین ارزش‌گذاری‌ها ارزش پرتفوی ما حدوداً ۹ همت است. طبیعتاً سعی می‌کنیم این ۹ همت را سال به سال رشد بدهیم و کم‌کم آن را سرمایه‌گذاری کنیم. پس در افق ۱۰ساله، ما همچنان سرمایه‌گذاری می‌کنیم و این روند ادامه پیدا می‌کند.

اگر استارت‌آپی شکست بخورد چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا تابه‌حال تصمیم گرفته‌اید استارت‌آپی را خاموش کنید؟برای نمونه استارت‌آپ «آدرس» را داشتیم که ما و دیوار جزو سرمایه‌گذار‌های اصلی آن بودیم ولی این کسب‌وکار شکست خورد. در مراحل آخر انحلال آدرس هستیم. یکسری مراحل قانونی باید در این زمینه طی شود.

چه زمانی سرمایه‌گذار به این نتیجه می‌رسد که استارت‌آپی شکست خورده است؟تیم مهم‌ترین موضوع برای ما در سرمایه‌گذاری است. از نظر من ۷۰ درصد ارزش سرمایه‌گذاری به همان تیم شکل‌گرفته مرتبط است. در طول مدت ممکن است استارت‌آپ‌ها، بیزینس‌مدل خود را تغییر بدهند. دلیل این تغییر اتفاقات غیرمنتظره برای بیزینس است که همیشه هم قابل مدیریت نیست. مثلاً در همراه مکانیک چنین اتفاقی افتاد. تقریباً بیزینس‌مدل همراه مکانیک از سال ۱۴۰۱ تغییراتی کرد اما مهم ثبات سه کارآفرین همراه مکانیک بود که توانستند بیزینس‌مدل جدیدی را شروع کنند.

در پرتفوی حرکت اول استارت‌آپ‌های زیادی را می‌بینیم که به نظر می‌آید با اینکه موفق نبوده‌اند اما همچنان در پرتفوی حرکت اول هستند. به نظر می‌رسد حرکت اول با دل‌رحمی خاصی به استارت‌آپ‌هایش نگاه می‌کند؟ تا زمانی که مطمئن نباشیم موسس نمی‌خواهد استارت‌آپ را رها بکند به پشتیبانی ادامه می‌دهیم. مادامی که موسس قصد ادامه کار داشته باشد ما حمایت می‌کنیم. موسس برای من نقش اصلی را دارد.

مسیر بورسی شدن استارت‌آپ‌ها در حرکت اول چگونه پیش رفته است؟ برای دیجی‌کالا تایید هیات پذیرش را گرفتیم. از نظر من مسیر اصلی ورود به بورس دیجی‌کالاست که مدتی بعد روی تابلو اصلی هم می‌آید. هلدینگ سانا گستر سبز (برند آچاره) هم جلسات سازمان بورس را شروع کرده است. به نظرم پتانسیل بورسی شدن اینها بالاست و هنوز در حال مذاکره هستیم. موردهای دیگر ما هنوز به مرحله بورسی شدن نرسیده‌اند. اما همراه مکانیک هم با افق سه‌ساله پتانسیل بورسی شدن را دارد.

چرا هلدینگ دیجی‌کالا را وارد بورس کردید؟ هلدینگ دیجی‌کالا ۱۰ زیرمجموعه دارد که خیلی از آنها سودآور نیستند و به‌نوعی استارت‌آپ‌های نابالغ به شمار می‌روند؟با سازمان بورس درباره این موضوع بحث‌های زیادی کرده‌ایم. دو ایده مطرح شد؛ یکی از ایده‌ها وارد کردن پلتفرم دیجی‌کالا به بورس بود. چون بخشی از بیزینسی که در دیجی‌کالا ساخته می‌شود از شرکت‌های گروه نشأت می‌گیرد. برای مثال دیجی‌پی یکی از شرکت‌هایی است که بخشی از درآمد خود را از طریق credit برای دیجی‌کالا می‌سازد. پیشنهاد سازمان بورس این است که خود هلدینگ را ببریم چون شرکت‌های دیگر بر دیجی‌کالا اثرگذار هستند. دیجی‌پی، اسمارت‌تک و دیجی‌اکسپرس مثالی از اثرگذاری مستقیم روی دیجی‌کالا هستند. به این نتیجه رسیدیم که هلدینگ را در بورس ببریم.

زمانی که هر کدام از شرکت‌ها بالغ شدند ممکن است به‌تنهایی وارد بورس شوند؟این امکان وجود دارد. برنامه ما این است که بتوانیم دیجی‌پی را جداگانه وارد بورس کنیم. چون پتانسیل لازم را دارد. ممکن است هر کدام از این زیرمجموعه‌ها خود به صورت جداگانه وارد بورس شوند.

شما همیشه نگاهی هم به بازار خاورمیانه و سرمایه‌گذاری روی صندوق بین‌المللی داشته‌اید. امسال سرمایه‌گذاری روی بازار جهانی چطور پیش رفت؟در بازار بین‌الملل فعالیت داریم و در صندوق بین‌الملل وارد شده‌ایم. حجم و تعهد پولی که به عنوان ال‌پی طبق برنامه زمانی سه‌ساله باید وارد صندوق بین‌الملل می‌کردیم در حال انجام است، عدد را سال به سال افزایش می‌دهیم. در حقیقت استارت‌آپ‌ها رشد خوبی در منطقه داشته‌اند. طبیعتاً اگزیت ما از صندوق خواهد بود نه از استارت‌آپ‌ها. برنامه تعهد هشت‌ساله است. یعنی تا هشت سال صندوق سرمایه‌گذاری می‌کند و از هشت سال به بعد شروع به اگزیت‌ می‌کند. ما الان سال دوم این برنامه هستیم. ممکن است تصمیم به افزایش حجم صندوق بگیریم.

سال گذشته از یونیکورن به مفهوم ایرانی در بازار‌های ایرانی صحبت کرده بودید. اگر به سال قبل برگردیم، روی صحبت شما دیجی‌کالا بود که امسال حرکت اول در آن سرمایه‌گذاری کرده است یا فکر می‌کنید بتوانید از پرتفوی حرکت اول به یک یونیکورن دیگر با مفهوم ایرانی برسید؟تعریف یونیکورن در ایران سخت شده است. آن‌قدر نوسان دلار و ریال زیاد است که تعریف یونیکورن در ایران تغییر کرده است. به نظرم دیجی‌کالا، دیجی‌پی و اسنپ جزو شرکت‌های ایرانی‌ای هستند که به پتانسیل یونیکورن ایرانی‌ بودن رسیده‌اند.

همیشه برای حرکت اول استارت‌آپ‌های حوزه سلامت دیجیتالی جذاب بوده است و خلاء آن در پرتفوی حرکت اول احساس می‌شود. اما همچنان استارت‌آپ موفقی در حوزه سلامت دیجیتالی در پرتفوی حرکت اول وجود ندارد. به نظر شما مشکل از کجاست؟بخشی از آن به رگولیشنی وزارت بهداشت بر‌می‌گردد که به نظرم هنوز در این بخش نگرانی‌هایی وجود دارد. اگر به کشور‌های دیگر هم نگاه کنیم در بخش سلامت استارت‌آپ بزرگی رشد نکرده است. همه ترجیح می‌دهند اگر پولی دارند، جایی سرمایه‌گذاری کنند که نرخ سود بیشتری بدهد و مدت‌زمانی که برای اگزیت مد نظر دارند کوتاه‌تر باشد. البته ما وارد نبض شده و روی آن سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. همراه اول هم در فکر ایجاد یک اکوسیستم سلامت است. اما استارت‌آپ‌هایی مثل نوبت‌دهی از پزشک یا دارورسانی را که نگاه می‌کنیم، چندان پتانسیل بزرگ شدن ندارند.

ابتدای مصاحبه گفتید که بخشی از سرمایه‌گذاری‌های حرکت اول روی هاب‌های دانشگاهی انجام شده است. این هاب‌ها مثل هاب شیراز به‌نظر سودآور نبوده‌اند. چرا یک شرکت سرمایه‌گذاری که یکی از معیارهای آن سود‌آوری است روی هاب‌های دانشگاهی سرمایه‌گذاری می‌کند؟این شکل نگاه کردن درست نیست. حرکت اول علاوه بر نگاه سرمایه‌گذاری، به‌هرحال در تلاش است تا پایه‌های این اکوسیستم را تقویت کند. یعنی ما فارغ از مسئولیت اصلی سرمایه‌گذاری، یک مسئولیت دیگر هم داریم که کمک به اکوسیستم است. ما حتی در شرکت‌های سرمایه‌گذاری که خودشان روی VC سرمایه‌گذاری کرده‌اند هم سهم داریم. سعی کردیم این زنجیره را حفظ کنیم و تقریباً ۷۳ میلیارد تومان روی هاب‌ها سرمایه‌گذاری کردیم.

اهمیت هاب‌ها برای ما ایجاد امید در بین قشر جوانان و تامین آینده آنهاست. یک راه برای جوانان کار بر ایده‌های دانشجویان از طریق هاب‌های دانشجویی است. اتفاقاً موفقیت‌آمیز هم بوده است. مثلاً یکی از کیس‌هایی که از هاب اصفهان بیرون آمد، الو ملک بود. اگر با نگاه چندمنظوره به هاب بنگریم، می‌توان گفت پروژه موفقیت‌آمیزی بوده است. به نظر من اثربخشی این ۷۳ میلیارد در هاب‌ها نسبت به دیگر کیس‌ها بیشتر هم هست.

سال قبل از جاجیگا خارج شدید و امسال هم از نت‌باکس، برنامه دیگری برای خروج پیش‌ رو ندارید؟ طبق برنامه باید پنج تا هفت سال بعد بتوانیم از پرتفو خارج شویم و سرمایه‌گذاری جدید انجام بدهیم. ما اکنون همزمان از نت‌باکس و بخش کوچکی از سانا گستر سبز که مالک پلتفرم‌های آچاره است خارج شده‌ایم. تقریباً به لحاظ تعدادی از سه کیس خارج شده‌ایم. اما از آچاره با درصد خیلی کمی خارج شدیم.

سال ۱۴۰۴ را برای VC و CVC های ایرانی چطور پیش‌بینی می‌کنید؟پیش‌بینی سال آینده خیلی بستگی به شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور دارد. اما به نظرم در این یکی دو سال گذشته مسیر خوبی شروع شده است. قانون جهش دانش‌بنیان حرکت خوبی در شرکت‌ها و صنایع بزرگ شکل داده است.

این مساله که گردش پول در کشور طی سال آینده در اکوسیستم هدفمند خواهد بود یا خیر تاثیر بسیاری در این پیش‌بینی دارد. تجربه سرآوا ثابت کرده است که پول جذب‌شده در اکوسیستم بسیار ارزشمند است و من همیشه به این اکوسیستم خوش‌بین هستم.

البته گزارشی می‌خواندم که زیر یک درصد پول بازار سرمایه وارد اکوسیستم شده است. عمدتاً پول‌هایی را که در بازار سرمایه جذب می‌شوند خود شرکت‌ها برای افزایش سرمایه در شرکت‌شان جذب می‌کنند. در واقع پول از اکوسیستم بیرون نیامده است که روی شرکت‌های استارت‌آپی سرمایه‌گذاری شود. ما وی‌سی‌های بورسی هم داریم. مثل پیشگام و سرو که مبلغ صندوق خود را افزایش نداده‌اند. قاعدتاً در شرایط امن پول‌های بیشتری جذب می‌شود و اتفاقات بزرگ‌تری می‌افتد اما اگر ضریب اطمینان کم باشد، پول به سمت طلا، رمزارز و دلار می‌رود، در واقع متغیر‌های خیلی زیادی در این موضوع اثرگذار هستند.