مساله اخلاق و سوگیری در آرشیوهای دیجیتالی میراث فرهنگی؛ داده هرگز خام نیست

پیدایش مجموعه‌داده‌های بزرگ، متنوع و پیچیده و همچنین سیستم‌ها و روش‌های کامپیوتری پیشرفته و عمومی از جمله هوش مصنوعی، باعث شده ملاحظات اخلاقی در حوزه میراث فرهنگی دیجیتالی (Digital Cultural Heritage) پررنگ شود. این ملاحظات اخلاقی بر سوگیری‌ها در همه مراحل و ابعاد فرایندهای کاری میراث فرهنگی دیجیتالی تمرکز دارند. البته عبارت «سوگیری» اغلب به نوعی کلیشه در تحقیقات دیجیتالی و دنیای میراث فرهنگی تبدیل شده. باتیا فریدمن و هلن نیسنبائوم معتقدند سه نوع سوگیری در دنیای دیجیتالی وجود دارد: ۱. سوگیری‌های موجود ریشه در نهادها و راهکارهای اجتماعی‌ای دارند که قبل از سیستم وجود داشته‌اند. ۲. سوگیری فنی وقتی رخ می‌دهد که امکانات فنی مختلف سیستم بر اساس مفروضات غلط ساخته می‌شوند. ۳. سوگیری نوظهور در تماس مستقیم با کاربران به وجود می‌آید. داده‌های «خام» و «پخته» داده‌ها به ‌طور عمومی و دقیق‌تر در نهادهای میراث فرهنگی هرگز خام نیستند. می‌توانیم استعاره‌ای جالب از جفری باوکر، محقق زیرساخت اطلاعات، به عاریت بگیریم و بگوییم داده‌ها شاید هرگز خام نباشند اما همیشه از قبل «باعلاقه پخته شده‌اند». در واقع، عبارت «خام» معنای ضمنی طبیعی، خنثی یا حتی دست‌نخورده را منتقل می‌کند اما هرگونه تولید و جمع‌آوری داده در نهادهای فرهنگی از ابتدا با اهداف، مفروضات و انتخاب‌هایی همراه بوده که بی‌شباهت به نوعی پیش‌پردازش نیست. همان‌طور که لیزا گیتلمن و ویرجینیا جکسون در مقدمه کتاب‌شان با عنوان «داده خام یک ترکیب متضاد است» اشاره می‌کنند: «در سطحی خاص، جمع‌آوری و مدیریت داده شاید پیش‌فرض تفسیر باشد.» هیچ فرایند جمع‌آوری داده‌ای در خلاء تاریخی یا نهادی انجام نمی‌گیرد. زمینه و مهم‌تر از آن سیاست جمع‌آوری، حفظ و انتشار، چرایی و چگونگی جمع‌آوری، چگونگی بازیافت و در نهایت چگونگی نگهداری و به‌اشتراک‌گذاری همیشه اهمیت دارند. اطلاعات در چرخه حیات مدیریت داده که کمتر در دسترس قرار دارند نیز حائز اهمیت است. سکوت، غیبت، حذف، فراموشی، نقص، خلأ، خط زدن و عدم قطعیت:...