چند حادثه معدن دیگر تا هوشمندسازی مانده است؟

به گزارش پیوست، حوادث معدن سالانه جان کارگران زیادی را در ایران می‌گیرد و در آخرین حادثه که به عنوان بزرگ‌ترین حادثه معدن ایران شناخته شد، ۵۱ کارگر جان خود را از دست دادند و ۱۶ کارگر مصدوم شدند. این در حالی است که هوشمندسازی معادن به سنسورهای مختلف از جمله سنسور تشخیص نشست گاز متان که دلیل وقوع حادثه معدن طبس بود، هزینه چندانی برای صاحبان معادن ندارد.

حسین مخترع، مدیرعامل شرکت وایوتک که یک شرکت ارائه‌دهنده راهکارهای هوشمند معدن است گفت: «درصد بسیار کمی از معادن ما هوشمند شده‌اند و این موضوع در معادن کم‌ارزش مثل زغال سنگ تقریبا در کل کشور صفر است.»

به گفته او معادنی که امروز در ایران هوشمند شده‌اند عمدتا خصوصی هستند. علاوه بر این ۵ معدن در کشور از سیستم دیسپاچینگ (سیستم مدیریتی جهت کنترل هوشمند عملیات معدن‌ کاری) به میزان محدودی استفاده می‌کنند.

در همین خصوص، پس از حادثه معدن طبس احمد میدری، وزیر کار، رفاه و تعاون اجتماعی در مصاحبه‌ای با شبکه خبر درباره «مکانیزه شدن» معادن گفت: «برخی از معادن ما به خاطر لایه‌ها و اشکالی که دارند، قابل مکانیزه شدن نیستند. اقدامی که ما باید برای جلوگیری از وقوع حوادث بیشتر انجام دهیم، افزایش مکانیزه شدن در سطح کشور است.»

مخترع، مدیرعامل شرکت وایوتک، در این باره گفت: «پایش پیش‌نیاز هوشمندسازی است. باید اول پایش و کنترل هوشمند شود، بعد روی بستر مکانیزه شده، داده‌ها جمع‌آوری شده و روی آن داده‌ها فرآیند هوشمندسازی تعریف شود. همه اینها در نهایت منجر به افزایش بهره‌وری معدن می‌شوند.»

به گفته مخترع بیشتر معادن کشور امروز در مرحله نصب تجهیزات پایش و دیسپاچینگ هستند و هنوز به مرحله جمع‌آوری داده برای آغاز فرآیند هوشمندسازی نرسیده‌اند. او افزود: «شرکت‌هایی که کارشان به صورت تخصصی هوشمندسازی بوده به ما مراجعه کرده‌اند و گفته‌اند به خاطر نبودن پایش، هنوز مشتری ندارند. با این حال بالاخره کار آغاز شده و دانش آن در حال تولید است. قاعدتا در چند سال آینده بحث استفاده از آن آغاز می‌شود و نتیجه همه اینها افزایش بهره‌وری خواهد بود.»

تحریم‌ها مانع ورود فناوری هوشمندسازی معادن

مخترع درباره چالش‌های هوشمندسازی در معادن ایران گفت: «تجهیزات معادنی که الان در آنها هوشمندسازی اجرا شده است، اکثرا خارجی است. تجهیزات خارجی گران هستند و واردات آنها به دلیل تحریم‌ها به مشکل خورده است. علاوه بر این چون این تجیهزات دقیق هستند نیاز به کالیبراسیون (تنظیم کردن) دارند و شرکت سازنده باید این کار را انجام دهد.»

او اضافه کرد: «با توجه به اینکه اکثر این تجهیزات با واسطه وارد ایران می‌شود، امکان کالیبراسیون آنها وجود ندارد. مثلا هانی‌ول و زیمنس که تولید‌کننده‌های بزرگ این تجهیزات هستند هیچ‌وقت به ایران نماینده نمی‌فرستند. اکثرا تجهیزات خریداری می‌شود، یک سال استفاده می‌شود و بعد از کار می‌افتد چون تنظیم نمی‌شود.»

تجهیزات داخلی با هزینه‌های کمتر نادیده گرفته می‌شوند

مخترع در مورد تجهیزات تولید داخل گفت: «تولیدکنندگان داخلی این تجهیزات کم هستند و این موضوع دلیل اصلی کند بودن فرآیند هوشمندسازی معادن ایران است. قیمتی که ما می‌دهیم ۱۰ درصد قیمت شرکت‌های خارجی است.»

او ادامه داد: «معادن ما به خاطر کم بودن بهره‌وری سود چندانی ندارند. در نتیجه هزینه‌ای که باید برای هوشمند‌سازی پرداخت کنند زیاد است و طبیعتا در برابر فرآیند هوشمندسازی مقاومت می‌شود. شرکت‌های تولید تجهیزات هوشمندسازی داخلی هم خیلی ورود نکرده‌اند چون استقبال معادن کم بوده است. ما هم به دلیل فعالیت در حوزه‌های دیگر الان برای معدن کار می‌کنیم در غیر این صورت شرکت فناوری که بخواهد فقط در حوزه معدن کار کند، از نظر اقتصادی ورشکسته می‌شود و نمی‌تواند ادامه دهد.»

مخترع درباره هزینه لازم برای هوشمندسازی معدن طبس گفت: «ما می‌توانستیم معدن طبس را با هزینه‌ای زیر یک میلیارد تومان که برای هیچ معدنی پول زیادی حساب نمی‌شود، معدن طبس را هوشمندسازی کنیم. اکثر مراجعان ما می‌گفتند اگر ما می‌دانستیم با این قیمت می‌شود چنین کاری انجام داد، قطعا زودتر به فکر آن افتاده بودیم.»

به گفته او معادن زغال سنگ ایران امروزه حدودا هیچ ابزار هوشمندسازی‌ای ندارند و حتی شمارش افرادی که وارد و خارج می‌شوند با واشر است. او اضافه کرد: «با یک سنسور و شبکه ارزان قیمت می‌توانستند از حادثه طبس جلوگیری کنند و از نظر فنی این کار آسان بود اما ظاهرا از آن اطلاع کافی نداشته‌اند.»

احمد میدری، وزیر کار، رفاه و تعاون اجتماعی پس از بازدید از معدن طبس، سودآور نبودن اقتصاد معادن در ایران را دلیل اصلی ماشینی نشدن آنها دانست و گفت: «یکی از اصلی‌ترین اقداماتی که ما در دستور کار قرار داده‌ایم، فکر کردن به این است که چطور می‌توانیم اقتصاد معادن را بهبود ببخشیم تا به سمت ماشینی شدن بروند و نیروی انسانی با خطر کمتری روبه‌رو باشد.»

همکاری با معادن داخلی سخت و زمان‌بر است

امیدرضا اژدری، مدیرعامل شرکت راهکار پویا که یک شرکت فعال در حوزه فناوری اطلاعات است درباره محصولات این شرکت در حوزه معدن گفت: «ما علاوه بر سامانه‌های نرم‌افزاری، دستگاه‌های سخت‌افزاری اینترنت اشیا تولید می‌کنیم که با ابزارهای دقیق کار می‌کنند. با توجه به اینکه در معادن مختلف چه مسائلی مطرح می‌شود و با توجه به زمینه فعالیت هر معدن، ما به آنها راه‌حل‌های هوشمند ارائه می‌دهیم.»

به گفته او در ایران فرآیند همکاری با معادن سخت و زمان‌بر است و شرکت‌های فعال در این صنعت از تکنولوژی‌های جدید استقبال نمی‌کنند. او در این باره گفت: «یکی از اختراعات ما در سال ۱۳۹۳ دستگاه هوشمند هشداردهنده نشت متان بود که متاسفانه چند روز پیش این موضوع جان تعدادی از همکاران ما را گرفت. این دستگاه در سال ۱۳۹۳ ثبت اختراع و در محیط دانشگاهی ارائه شده است و سال‌هاست ما آن را به معادن معرفی می‌کنیم اما از آن استقبال نمی‌کنند.»

به گفته او با وجود اینکه این دستگاه با هزینه کمتری از دستگاه‌های خارجی ارائه می‌شود، نتوانسته اعتماد مدیران بزرگ را به دلایل مختلف جلب کند. او اضافه کرد: «هزینه این دستگاه با توجه به تعداد مورد نظر مبلغی حدود ۲۰-۳۰ میلیون تومان می‌شود. بهانه‌های مختلفی برای استفاده نکردن از آن می‌آورند و متاسفانه دست ما کوتاه است. همین چند روز پیش در اخبار گفتند ما تحریم هستیم و این دستگاه وارد نمی‌شود اما این دستگاه از سال ۱۳۹۳ در ایران تولید شده است و وجود دارد.»

هوشمندسازی فقط داخل معدن نیست

مهدی گرجی، مدیرعامل شرکت پارسا سنگ‌شکن یک شرکت تولیدکننده ماشین‌آلات خردایش سنگ است درباره خطرات قسمت فرآوری مواد معدنی گفت: «جدا از خود معدن و استخراج از آن که همواره خسارت‌ جانی در آن وجود دارد و نمونه اخیر آن هم معدن زغال سنگ طبس بود، در قسمت فرآوری و تبدیل این ماده معدنی به ماده موردنیاز بازار هدف هم خطرات زیادی وجود دارد. به عنوان مثال در خطوط خردایش افرادی که به عنوان اپراتور دستگاه‌ها با آنها کار می‌کنند، بارها به خاطر امن نبودن ماشین دچار سانحه شده‌اند.»

به گفته او ماشین‌های تولید شده در این شرکت به سنسورهایی مجهز شده‌اند که اگر هر جای مسیر تولید مشکلی به وجود بیاید، این سنسورها عمل کرده و ماشین کاملا خاموش می‌شود. او افزود: «متاسفانه بارها افراد مختلف داخل این دستگاه‌ها افتاده‌اند. علاوه بر این در سیستم‌های انتقالی که در معادن استفاده می‌شود و به آن نوار نقاله می‌گوییم، دست افراد قطع شده است.»

به گزارش اعتماد در اردیبهشت سال جاری و در معدن زغال سنگ هشونی شهرستان کوهبنان کرمان یک کارگر معدن به دلیل گیر کردن دستش در نوار نقاله، جانش را از دست داد و کمی پس از آن یک کارگر دیگر با سقوط در قیف معدن شن جان باخت.

به گفته گرجی با وجود اینکه در قسمت خردایش حوادث زیادی اتفاق می‌افتد، آمار آنها به ندرت درج می‌شود و توجه کمتری به آن شده است. با این حال هوشمندسازی در دستگاه‌های این قسمت می‌تواند به کاهش خسارت‌های جانی کمک زیادی کند چون نیاز به حضور فیزیکی کارگران در نزدیک خط سیستم خردایش صفر می‌شود.