سه‌گانه کارخانه طراحی و ساخت را بهتر بشناسید: خانواده شگفت‌انگیز فب‌ها

بوی قهوه و کیک دارچینی در فضا پیچیده بود و صدای بلند پسر جوانی که جمعیت سالن را محو روایت خود از کارآفرینی کرده بود، اولین مواجهه من با جایی به نام کارخانه طراحی و ساخت را تشکیل می‌داد. فب‌لب، فب‌فکتوری و فب‌کافه در اصل سه‌ ماژول برای توسعه کسب‌وکارهایی‌ هستند که مبنای آنها در فرایندهای طراحی و هنرهای ساختنی تعریف می‌شود و در قالب کارخانه طراحی و ساخت کنار هم قرار گرفته‌اند. در واقع فب‌لب یک لابراتوار طراحی و تجربه، فب‌فکتوری شتاب‌دهنده و فضای کار اشتراکی و فب‌کافه پلتفرم تعاملی و ترویجی این پیکره است. مدیران این مجموعه، این سه‌گانه را خانه‌ای برای شکل‌گیری و حتی توسعه‌ کسب‌وکارهای هنر و طراحی می‌دانند و معتقدند می‌توانند خانه دوم کسب‌وکارها باشند.

پس اگر پیش خودتان فکر می‌کنید از پس راه‌اندازی یک کسب‌وکار برمی‌آیید و به دنبال فضای کار اشتراکی و شتاب‌دهنده‌ای از جنس هنر هستید، تا انتهای مطلب همراه ما باشید، شاید کارخانه طراحی و ساخت بتواند خانه دوم کسب‌وکار شما هم باشد.

روایت زیرزمینی یک بنیان‌گذار

یحیی نوریان هم‌بنیان‌گذار فب‌فکتوری است، او می‌گوید ایده ابتدایی فب‌فکتوری از یک توفان فکری در ۱۰ سال قبل شروع شده است: «دانش‌آموخته معماری دانشگاه هنر تهران هستم و از سال ۹۱ که درس و دانشگاهم تمام شد به همراه چند نفر از دوستان دانشجویم به فکر ایجاد یک کسب‌وکار برای خودمان افتادیم. ایده «استودیو معماری» به ذهن‌مان خطور کرد و احساس کردیم می‌توانیم بر اساس تجربه‌هایمان در این زمینه ورود کنیم. یکی از بچه‌ها زیرزمین خانه‌اش را در اختیارمان گذاشت و ما آنجا را استودیو معماری خودمان کردیم. سه نفر بودیم و هر کدام با سرمایه ۷۰ هزار تومان با خرید صندلی و تخته و ابتدایی‌ترین ابزار، کارمان را استارت زدیم. البته یکی از ما سه نفر در همان سال‌های اولیه از جمع ما جدا شد و من و «محمدحسین کسرایی» که حالا در کنار هم هستیم، ادامه مسیر استودیو را با هم طی کردیم. مسیر ساده‌ای نبود تا یک سال هم هیچ پروژه‌ای نداشتیم و در حقیقت دورهمی کارهای پژوهشی و بدون درآمد انجام می‌دادیم. اما از سال ۹۳ کم‌کم کار اقتصادی ما جدیت بیشتری پیدا کرد و به درآمدزایی رسید. با محمدحسین قرار گذاشتیم از درآمد برداشت نکنیم و اگر درآمدی داشتیم، آن را برای توسعه کارمان کنار می‌گذاشتیم.»

تیم فب‌فکتوری در سال‌های ۹۱ تا ۹۳ به تدریج از زیر زمین به روی زمین مهاجرت می‌کنند و در یک تریپلکس ارمنی‌ساز در حوالی میرزای شیرازی با نگاهی جدی‌تر پروژه‌های فناورانه معماری را پیگیری می‌کنند. یحیی و محمدحسین در همین سال‌ها با نگاهی به استودیوهای معماری جهان و فضاهای لابراتوری نیازهای کارهای ساختی پژوهشی را می‌سنجند و دستگاه‌های برش لیزری و پرینت سه‌بعدی را خریداری می‌کند: «اردیبهشت فصل تحویل پروژه‌های تیم‌های معماری بود و هر روز می‌دیدم تیم‌های بیشتری وارد استودیو می‌شوند. کم‌کم متوجه تفاوت‌ها در تیم‌ها شدیم و احساس کردیم موضوع لابراتور متفاوت با استودیوست و مخاطبان دیگری دارد. پس سعی کردیم به فکر خرید ابزار پیشرفته برای توسعه کارمان باشیم.»

سه‌گانه فب‌لب، فب‌کافه و فب‌فکتوری

با کشف این موضوع که تیم‌هایی که به فضای لابراتواری نیاز دارند با مخاطبان یک استودیو متفاوت‌اند، ایده ساخت «فب‌لب» در ذهن یحیی و محمدحسین شکل می‌گیرد: «افرادی که کار در حوزه‌های طراحی و ساخت را تجربه می‌کنند پایه فعالیت‌شان تجربه مبناست و ما بر همین اساس فب‌لب را تاسیس کردیم.»

فب‌لب از سال ۹۳ شکل می‌گیرد و از آنجا که دانشگاه‌های مختلف معماری، طراحی صنعتی و بسیاری از دانشگاه‌های هنر از سال‌ها قبل این مجموعه را می‌شناختند، فب‌لب جایگاه خوبی در میان دانشجویان این رشته‌ها پیدا می‌کند. تیم فب‌لب سال ۹۵ در راستای حمایت از ایده‌های دانش‌‌بنیان و فناور به پارک فناوری پردیس دعوت می شوند و لابراتور بزرگ‌تری برای فب‌لب در پارک فناوری پردیس راه‌اندازی می‌کنند. «کم‌کم صنایع دانش‌بنیان بیشتری نزد ما آمدند، فب‌لب فقط برای دانشجویان و کارآفرین‌‌های معماری‌ها نبود بلکه جامعه بزرگی از حوزه‌های دانش‌بنیان و فناور را پوشش می‌داد.» به گفته یحیی، از سال ۹۸ فب‌لب خانه‌ای برای شکل‌گیری کسب‌وکارها می‌شود و «سورنا ستاری» معاون وقت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از ایده فب‌لب استقبال می‌کند و از آنها می‌خواهد در تهران نیز خانه‌ای برای کسب‌وکارها شوند و شبکه بزرگ‌تری از کارآفرین‌ها و افراد دارای ایده را تشکیل دهند. در نتیجه در یک سناریو هوشمندانه سه‌گانه «فب‌لب»، «فب‌فکتوری» و «فب‌کافه» در قالب [کار]خانه طراحی و ساخت شکل می‌گیرد.

یحیی فب‌کافه را یک پلتفرم برای دورهمی علاقه‌مندان به حوزه طراحی می‌داند و معتقد است آنها بین هنر و طراحی تفاوت می‌گذارند و تمرکز آنها روی طراحی است: «جنس کار ما طراحی است، چون به نیاز بازار، شغل و کارفرما فکر می‌کنیم. هنر پاسخگوی درون و طراحی نسبت به بیرون پاسخگوست. فب‌کافه را بر این اساس تاسیس کردیم که جایی برای تعامل افراد شود تا بتوانند برنامه‌ها، نمایشگاه‌ها و رویدادها را با هم هماهنگ کنند. بال دیگر این ایده، همان فب‌لب است که در واقع همان لابراتور ساختی است و از سوی دیگر مساله بعدی فب‌فکتوری است، جایی که افراد بتوانند تجربه‌های پراکنده خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند، کسب‌وکارها به تیم‌سازی برسند و از امکاناتی همچون فضای کار اشتراکی و سایر امکانات این حوزه استفاده کنند.»

گرچه در عمل نه فب‌کافه، نه فب‌فکتوری و نه فب‌لب آرمانی یحیی و محمدحسین هنوز شکل نگرفته است اما این سه‌گانه در یک همنشینی ترکیب مناسبی را برای افراد صاحب ایده که به دنبال فضایی برای توسعه ایده‌هایشان هستند خلق می‌کند.

درآمد در معماری است

این قسمت را «محمدحسین کسرایی» هم‌بنیان‌گذار فب‌فکتوری برایمان روایت می‌کند: «از ابتدا که با یحیی کار را شروع کردیم، همیشه به این فکر بودیم که چرا طراح‌ها با پروسه ساخت آشنا نیستند و همین موضوع باعث می‌شود در مسیر ساخت خیلی از ایده‌های طراحان اجرایی نشود. دوست داشتیم در فب‌فکتوری فضایی باشیم که فرایند ساخت را نیز امکان‌پذیر کنیم.» محمدحسین درآمد اصلی این سه‌گانه را همچنان در خود استودیو معماری می‌داند: «در واقع درآمد اصلی ما از معماری است. کماکان سود جریان از استودیو معماری و پروژه‌های معماری تامین می‌شود. ما در سه‌گانه فب‌لب، فب‌فکتوری و فب‌کافه به نقطه سر‌به‌سر رسیده‌ایم و با تجمیع این سه‌گانه تعریف می‌شویم.»

محمدحسین می‌گوید فب‌لب که حالا در پارک فناوری پردیس قرار دارد بیشتر مربوط به بخش ارتباط با صنایع است و فب‌فکتوری بیشتر مربوط به ارتباط افراد با اکوسیستم کارآفرینی است: «فب‌فکتوری از سال ۱۴۰۰ بهره‌برداری شد، «سورنا ستاری» معاون وقت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در حوزه‌های مختلف فناوری و دنیای کارآفرینی به خوبی تفاوت‌ها را می‌فهمید و کمک‌های زیادی به ما در فب‌فکتوری کرد و علاقه خاصی به کارمان نشان داد. اما در حقیقت پلتفرم ما هنوز هم به خوبی درک نشده و خیلی‌ها همچنان این فعالیت‌‌ها را بازی می‌بینند. ما قطعاً سرمایه‌گذار و شتاب‌دهنده پولداری نیستیم، نیازی هم نداریم که باشیم. فریلنس‌ها و تیم‌های هنری اصولاً سرمایه‌‌پذیر نیستند و بیش از آنکه دنبال پول و در چارچوب رفتن باشند، دنبال فضایی مناسب برای بروز ایده‌هایشان هستند.»

هنر در چارچوب نمی‌گنجد

به عقیده یحیی نیز، دانشجویان و علاقه‌‌مندان هنر علاقه‌ای به ساختار شرکتی و در چارچوب رفتن ندارند: «بچه‌‌های هنری در چارچوب نمی‌گنجند. در مراودات اقتصادی نمی‌گنجند و ما چون جنس آنها را می‌شناسیم، این تفاوت‌ها را پذیرفته‌ایم. حتی موضوع بیمه و مالیات هم برایشان عجیب است. به همین خاطر است که زمان می‌برد تا کسب‌وکارهای هنری به بلوغ برسند و ساختارمند شوند. ما شتاب‌دهنده هستیم اما شبیه سایر شتاب‌دهنده‌ها نیستیم.

گرید شتابدهی را داریم اما کار ما شبیه آنها نیست، ما مالک هیچ ایده یا استارت‌آپی نمی‌شویم. فقط با حفظ حریم و با در نظر گرفتن مالکیت معنوی در کنار آنها فعالیت می‌کنیم. در واقع ما یک جامعه‌سازی هنری می‌کنیم و چون مفهوم ذاتی ما از جامعه هنر می‌آید درک بهتری از فضای هنری‌ها داریم.»

یحیی معتقد است چون بیشترین بخش فعالیت فب‌فکتوری حضوری بوده، اختلال اینترنت در فب‌فکتوری تاثیری نداشته، اما در بحث شبکه‌های اجتماعی، فیلترینگ روند گفت‌وگو با مخاطب را در ماه‌های اولیه کند کرده بود.

دغدغه‌های آینده

به باور یحیی، مهم‌ترین برنامه سال آینده فب‌فکتوری این است که همچنان فضای راحتی برای کسب‌وکارها باشند. اما مهم‌ترین چالش‌ آنها خود موضوع فضاست. فضایی که بتواند امکان جمع شدن و تعامل را برای افراد فراهم کند.

محمدحسین می‌گوید بحران فضا برای کسب‌وکارهایی مثل آنها، بدیهی شده است و با اینکه تاکنون سرمایه‌گذاران زیادی به سمت آنها آمده‌اند اما دوست ندارند فعلاً وارد لیگ سرمایه‌گذاران شوند: «ترجیح می‌دهیم به ورود سرمایه‌گذار فکر نکنیم و مشکلات مالی را با استراتژی‌های دیگر حل کنیم. ما هیچ‌وقت به سمت سرمایه‌پذیری نرفته‌ایم، چون معتقدیم سرمایه‌گذار استقلال و چابکی ما را از بین می‌برد. حالا که همه چیز دست خودمان است بسیار راحت‌تریم. حالا هر موضوعی را که نیازسنجی می‌کنیم، خودمان آن را انجام می‌دهیم. مثلاً یک‌سری از نیازهای ارگانیک بین ما شکل گرفت. دقیقاً پروژه فب‌‌کودک به این شکل بود. از سال ۹۵ که بچه‌های ما به دنیا آمدند ما دل‌مان می‌خواست بتوانیم خلاقیت را در میان آنها نیز رشد دهیم. بچه‌‌ها ساختن و خلق کردن را دوست دارند و ما فب‌کودک را به عنوان واحد خلاقیت توسعه دادیم.»

محمد دیانتی مدیر پروژه‌های فب‌فکتوری هم معتقد است اساس پروژه‌های این مجموعه هنر و خلاقیت است: «من از اعضای هسته‌ اولیه فب‌لب هستم؛ آن زمانی که هنوز اسم و رسمی از فب‌فکتوری و فب‌کافه و کارخانه طراحی و ساخت به این شکل نبود. از سال ۹۳ به تیم اضافه شدم و حالا مسئولیت کارگاه ساخت، فضاداری و منتورینگ تخصصی و نیز مدیریت پروژه‌های ساختی فب‌لب بر عهده من است. ما سعی کردیم جامعه مخاطب فب‌فکتوری را با ارتقا و توسعه زیرساخت‌ها بیشتر کنیم و از برنامه‌های مهم آینده‌مان این است که یک کارخانه ساخت دیجیتالی در تمام عرصه‌های هنری باشیم.»

هم‌داستان

معصومه عابدینی مدیر داخلی فب‌فکتوری هم که یک سالی می‌شود به فب فکتوری پیوسته می‌گوید: «در تلاشیم به کسب‌وکارهای حیطه طراحی و ساخت کمک کنیم و حالا فریلنس‌ها و تیم‌های مختلفی در حوزه طراحی صنعتی، معماری، طراحی گرافیک، تبلیغات و دیجیتال مارکتینگ، به صورت تیمی و فردی، در فب‌فکتوری فعالیت می‌کنند.»

معصومه می‌گوید از طریق پروژه‌هایشان خودشان را به اکوسیستم معرفی می‌کنند: «مثلاً فب‌کمپ اتفاقی است که بین دپارتمان‌های مختلف شکل می‌گیرد و منتورهای مختلف در ۱۲ هفته برای افرادی که به ورود به بازار کار علاقه‌مندند کارگاه برگزار می‌کنند. این کارگاه‌‌ها بیشتر برای افرادی است که مرحله آموزش را گذرانده و می‌خواهند وارد بازار کار شوند. رویداد هم‌داستان را هم داریم، مثل همین رویدادی که امروز دیدید. افراد می‌آیند و از داستان کسب‌وکاری خود می‌گویند. هدف هم‌داستان شبکه‌سازی و انتقال تجربه است و ما در رویداد هم‌داستان، داستان‌سرایی افرادی را می‌شنویم که از قصه تولد ایده‌هایشان تا به ثمر رسیدن ایده‌هایشان را با افراد علاقه‌‌مند به اشتراک می‌گذارند.»