آیا اعتبارات BNPL تاثیری روی تورم خواهد داشت

تسهیلات BNPL یا الان بخر و بعدا بپرداز با وجود تمام نوپا و تازه متولد بودنش، چنان در حال پیش‌روی است که اگر تا ۶ ماه گذشته این واژه تنها به گوش فعالان حوزه فناوری رسیده بود، حالا حداقل بخش زیادی از کاربران دو سوپر اپلیکیشن دیجی‌کالا و اسنپ در حال آشنا شدن با این مفهوم هستند که می‌توانند خدمت یا کالایی را دریافت کرده و هزینه آن را یک ماه بعد بپردازند.

در جهان نیز شاهد شرایط مشابه و حتی رشد سریع‌تری هستیم. اگر بخواهیم این سرعت را با اعداد نشان بدهیم، در سال ۲۰۲۰ ارزش بازار این حوزه بیش از ۹۰ میلیارد ارزیابی شد و این درحالی‌ست که تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۳۰ این رقم به حدود ۴ میلیارد دلار برسد؛ یعنی بیش از ۴ برابر.

آمارهای رسمی نشان می‌دهد که تراکنش‌های تجارت الکترونیکی در سال ۲۰۲۰ به ۴.۶هزار میلیارد دلار رسیده است و رشدی ۱۹ درصدی را نسبت به ۲۰۱۹ نشان می‌دهد؛ در این بین خدمات BNPL، حدود ۲ درصد از این حجم تراکنش‌ها یعنی مبلغی بالغ بر ۹۷ میلیارد دلار را به خود اختصاص داده‌ است.

متخصصان پیش‌بینی می‌کنند که سهم این خدمات تا سال ۲۰۲۴ به ۴.۲ درصد از مجموع تراکنش‌های خرید الکترونیکی برسد.

اعتبار در لحظه خرید

شرکت آپسان با همکاری دو شرکت آپ (آسان‌پرداخت‌پرشین) و توسن در سال ۱۳۹۸ متولد شد تا به صورت حرفه‌ای در حوزه ارائه اعتبارات خرد BNPL فعالیت کند. براساس آمارهای اعلام شده توسط این مجموعه ۱۲۰ هزار کاربر در این پلتفرم فعال هستند و تا پایان امسال به مرز ۱ و نیم میلیون کاربر خواهند رسید.

این مجموعه به پیوست اعلام می‌کند که در سال گذشته ۳ هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال اعتبار به کاربران داده شده است که از این میزان ۳۶۰ میلیارد ریال از آن استفاده شده است.

قائم مقام آپسان بر این باور است که ابداع روش BNPL از داخل خود کسب‌وکارها آمد؛ چرا که آنها می‌دیدند سطح فروششان در ماه از زمانی‌ به بعد به یک منحنی افقی می‌رسد و تغییر نمی‌کند.

احمد افتخاری در این رابطه با اشاره به اینکه BNPL یک وام در نقطه خرید است، به پیوست می‌گوید: «این سرویس حتی به وجود آورنده نیازهای جدید است؛ پژوهش‌های معتبر جهانی مانند کلارنا و افرم نشان داده است که استفاده از این خدمات، میزان خرید مشتریان را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال فرد با توجه به سبد هزینه‌ ماهیانه‌ خود، نمی‌تواند خریدی اضافه‌‌تر از لیست انجام دهد؛ اما وقتی سرویس BNPL داشته باشد این خرید را انجام خواهد داد.»

او تاکید می‌کند: «استفاده از این سرویس پرداختی هم سبد خرید مشتریان را متنوع‌تر می‌کند و هم سودآوری کسب‌وکارهای طرف قرارداد را تضمین می‌کند.»

شاید بتوان پیشینه‌ای کمتر از ۱۰ سال برای اعتبارات BNPL در نظر گرفت. در واقع از همان زمان BNPL به عنوان یک اعتبار در لحظه خرید در نظر گرفته شد و نسل جوان متولد شده بین سال‌های ۱۹۸۰ تا متولدین قرن ۲۱ را بازار هدف خود قرار داد.

با توجه به اینکه بازار هدف این سرویس نسل جوان در نظر گرفته شده‌ است، این دقیقا یکی از انتقاداتی است که از زمان فراگیری این راهکار پرداخت به آن وارد شده است. منتقدان بر این باور هستند که ارائه این اعتبارات ممکن است فرد را وسوسه به خریدی کند که در واقع توان پرداخت آن را ندارد.

دیجی‌پی به عنوان بازوی فین‌تک دیجی‌کالا چند سالی است که فعالیت خود را آغاز کرده است و از آذرماه ۱۴۰۰ فعالیت خود را در ارائه اعتبارات BNPL آغاز کرد. گزارش‌های دیجی‌پی نشان می‌دهند که در مدت فعالیت سرویس BNPL دیجی‌پی، این مجموعه به بیش از ۲۷هزار نفر در سه هفته ا‌ول فعالیت خود اعتباری بیش از ۱۵.۵ میلیارد تومان تنها به مشتریان غیرسازمانی خود پرداخت کرده است.

سعید نوروزی، مدیر کسب‌وکار BNPL دیجی‌پی در این رابطه می‌گوید: «از اصلی‌ترین اهداف بازار BNPL در کسب‌وکارهای موفق جهانی، مشتریان با رتبه اعتباری پایین و نسل Z هستند. ولی در ایران به خاطر نرخ بالای پول در تامین مالی و نبود اطلاعات کافی از رفتار مالی مشتری برای اعتبارسنجی دقیق، مواجهه با این بخش از بازار را با ریسک‌های فراوانی همراه خواهد بود.»

او براین باور است که دیجی‌پی در کنار اعتبارسنجی‌های متداول بانکی، با تکیه بر کلان‌داده‌های رفتار خرید مشتریان گروه دیجی‌کالا و پارامترهای اثرگذار دیگر، ریسک ارائه اعتبار بدون وثیقه  را به شکل معناداری مدیریت و امکان ارائه این سرویس را به طیف گسترده‌تری از جامعه با دقت و سرعت بالاتر مهیا می‌کند.

 کلید نجات‌بخش یا از چاله‌به‌چاه؟

برخی ممکن است براین باور باشند که در شرایطی که حلقه تورم به دور گلوی اقتصاد ایران و معیشت مردم هر روز تنگ‌تر از قبل شده، ارائه خدمات BNPL می‌توانند به عنوان راهکاری هرچند کوچک برای پرداخت‌های خرد در نظر گرفته شوند. با این‌حال به نظر می‌رسد که فعالان این حوزه با این دیدگاه مخالف هستند.

نوروزی، مدیر کسب‌وکار BNPL دیجی‌پی بر این باور است که رهبران بازار BNPL اغلب در کشورهای توسعه یافته مستقر هستند؛ از نظر او علت توسعه و رشد کسب‌وکارهای اعتباری و به صورت مشخص BNPL  در ایران، لزوما شرایط اقتصاد تورمی نیست؛ همان‌طور که رهبران جهانی این حوزه که طی سال‌های اخیر رشد خیره‌کننده‌ای تجربه کرده‌اند، عموما در کشورهایی با ثبات اقتصادی بالا فعالیت داشته‌اند.

چند جست‌وجوی ساده درباره بزرگ‌ترین و شناخته شده‌ترین مجموعه‌های BNPL جهانی، گفته‌های نوروزی را اثبات می‌کنند.

مدیر کسب‌وکار BNPL دیجی‌پی بر این باور است که تهدیدهای شرایط اقتصاد تورمی برای کسب‌وکارهای اعتباری به مراتب بیشتر از فرصت‌های آن خواهد بود.

نوروزی می‌گوید: «سرویس BNPL درمان بیماری اقتصاد تورمی و آسیب‌های آن نیست و در بهترین شرایط منجر به ایجاد انعطاف در زمان مصرف مشتری بر اساس قدرت خرید او خواهد شد و مدیریت بر جریان نقدینگی را افزایش خواهد داد.»

اعتبارسنجی در ۱۵ ثانیه؟

از همه اینها که بگذریم، دریافت نکردن هیچ‌گونه چک و ضامن برای تخصیص اعتبارات BNPL به کاربران نگرانی‌هایی را در رابطه با افزایش نرخ نکول در ذهن ایجاد می‌کند؛ بدیهی است که در اینجا نقش اعتبارسنجی افراد برجسته و حائز اهمیت شود.

در فرایند اعتبارسنجی افراد برای بانک‌ها موسسات اعتبارسنجی فاکتورهایی مانند پرداخت به موقع صورت‌حساب‌های وام‌های قبلی را در نظر می‌گیرند. از سوی دیگر سوابقی مانند ورشکستی، چک برگشتی، بدهی‌های مالیاتی و مواردی از این دست برای یک فرد منجر به کاهش رتبه اعتباری او خواهند شد. این اطلاعات اعتباری در صورتی‌که فرد هر نوعی از تسهیلات بانکی را درخواست کند، در نحوه ارائه این تسهیلات تاثیر گذار خواهند بود و نشان می‌دهد که هرچه رتبه فرد بالاتر باشد، ریسک اعتباردهی به او کمتر است و هرچه این رتبه کمتر باشد، این ریسک‌ بالاتر می‌رود.

در نظر گرفتن اطلاعات اعتباری افراد و نمره اعتباری یکی از روش‌هایی است که در مجموعه‌های BNPL ایرانی برای اعتبارسنجی استفاده می‌شود. با این‌حال آنها بر این باور هستند که اطلاعات اعتباری بانکی اطلاعاتی منفعلانه است و ممکن است به تنهایی چندان در این حوزه کاربرد نداشته باشد.

افتخاری در این رابطه می‌گوید: «ما در تالی به دو گروه از کاربران سرویس BNPL ارائه می‌کنیم. گروه اول کاربران B2B یا سازمانی ما هستند که سازمان مربوطه بازپرداخت آنها را ضمانت می‌کند. در این بخش نرخ نکول صفر است و می‌توان گفت که اعتبارسنجی اولیه را در این حوزه را به خود سازمان محول کرده‌ایم.»

او ادامه می‌‌دهد: «گروه دوم که از سال گذشته به آن وارد شده‌ایم، بخش B2C است که هر کاربری که وارد اپلیکیشن آپ شود، می‌تواند برای اعتبار تالی درخواست بدهد که در مراحل ابتدایی اعتباری بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان دریافت می‌کند، سپس می‌تواند رفته رفته با افزایش چوب خط و  شهرت خود، اعتبارش را نیز افزایش بدهد.»

قائم مقام آپسان براین باور است که تسهیلات خرد، تسهیلاتی هستند که افراد می‌توانند آنها را بازپرداخت کنند و تسهیلات بزرگ بانکی، نرخ نکول بیشتری دارند.

افتخاری در این باره ادامه می‌دهد: «ما در مرحله اعتبارسنجی‌ تالی از قسمتی از اطلاعات اعتبارسنجی بانکی استفاده می‌کنیم، اما این مبنای کار ما نیست؛ چرا که اعتبارسنجی بانکی دیتای مفیدی زیادی ندارد. به طور مثال، شما یک وام بانکی دریافت کرده‌اید و اقساط آن رابا تاخیرپرداخت می‌کنید و در نتیجه، امتیاز بانکی شما پایین می‌آید و بانک شما را به عنوان یک فرد غیرمعتبر شناسایی می‌کند. مطمئنا این مبنا برای آنکه اعتبار کسی را بسنجیم نه درست است و نه کافی.»

او می‌گوید:‌ «تجربیات ما در این مدت نشان داده است که ۷۵ درصد از کاربرانی که در گروه B2C از ما اعتبار دریافت کرده‌اند، حساب خود را تسویه کرده و کاربر دائمی اعتبار تالی شده‌اند؛ حتی همان کسانی که در اعتبارسنجی بانکی، رتبه پایینی داشته‌اند. در مجموع ما در مرحله اول از این مبنا استفاده می‌کنیم، اما موارد دیگری را نیز به موازات آن می‌سنجیم.»

پدرام نجفی، مدیر محصول BNPL دیجی‌پی نیز با اشاره به اینکه این مجموعه به دو صورت B2B و B2C به کاربران خود اعتبار BNPL اعطا می‌کند، در ادامه توضیح می‌دهد: «در سرویس BNPL دیجی‌پی، شما در نقطه‌ای که انتظار ندارید، پیشنهاد استفاده از یک سرویس اعتباری را دریافت کرده و فرایند فعال‌سازی را  با وارد کردن کد ملی، شماره تلفن و تاریخ تولد انجام می‌دهید. این پیشنهاد براساس اندازه سبد خرید کاربر داده می‌شود و  ما در تلاش هستیم که آن را هوشمندتر کنیم که تجربه کاربری بهتری رقم بزنیم.»

مدیر کسب‌وکار BNPL دیجی‌پی در توضیح مبلغ اعتبار تخصیص یافته در مدل سازمانی و عادی می‌گوید: «میزان اعتبار اعطایی به مشتریان سازمانی وابسته به توافق بین سازمان با دیجی‌پی و حد خالص دریافتی کارکنان است. اما مشتریانی که بدون تضمین بازپرداخت، متقاضی دریافت اعتبار BNPL دیجی‌پی هستند، پس از ورود اطلاعات یاد شده، حداکثر طی ۱۵ ثانیه، اعتبارسنجی خواهند شد و تخصیص اعتبار صورت می‌پذیرد.»

نوروزی توضیح می‌دهد که پس از عبور موفق مشتری از مرحله اعتبارسنجی، حداقل مبلغ اعتباری BNPL دیجی‌پی (که در حال حاضر ۳۰۰هزار تومان تعیین شده) به کاربر تعلق می‌گیرد؛ در ادامه، رتبه اعتبارسنجی و رفتار مشتری، پارامترهای اصلی تصمیم‌گیری برای میزان افزایش حد اعتباری یا توقف تخصیص اعتبار به آن مشتری در دوره‌های آتی خواهد بود.

در ادامه پدرام نجفی در رابطه با نرخ نکول و رفتار کاربران در بازپرداخت این اعتبار می‌گوید: «بسیار طبیعی است که تعدادی از کاربران بازپرداخت نکنند یا با تاخیر این کار را انجام بدهند؛ ما همه این‌ها را پیش‌بینی کرده بودیم و ریسک‌ آن را پذیرفتیم. اما برگ برنده ما این است که در ادامه علاوه بر اعتبار سنجی‌های رایج بانکی، رفتار مشتریان خود دیجی‌کالا را هم رصد می‌کنیم تا در تخصیص اعتبارهای بعدی دقت را بالاتر ببریم.»

اهمیت یکپارچگی اطلاعات

با این‌همه فعالان این حوزه می‌گویند اگر اطلاعات اعتباری کاربران این مجموعه‌ها یکپارچه نشود، کاربران مجبور خواهند بود در صورت ورود به یک مجموعه دیگر، فرایند مرحله‌ای اعتماد و اعتبارسنجی را از ابتدا طی کنند که این موضوع به نفع کاربران بدحساب و ضرر کاربران خوش‌حساب خواهد بود.

افتخاری در این باره می‌گوید: «اگر مجموعه‌های فین‌تک دور یک میز ننشینند و اطلاعات خود را یکپارچه نکنند، به نتایج خوبی در این حوزه نخواهیم رسید. زمانی چک برگشتی متمرکز نبود و فرد می‌توانست در یک بانک چک برگشتی داشته باشد و در یک بانک دیگر دسته چک بگیرد. زمانی بانک‌ها توانستند از پس این موضوع بربیایند که اطلاعات خود را یکپارچه کردند.»

نوروزی نیز در این‌رابطه با ابراز امیدواری از اینکه با کمک و همکاری شرکت‌های فعال در این صنعت و اشتراک‌گذاری داده‌ها بتوان به فهرست مشترکی از مشتریان بدسابقه دست یافت، می‌گوید: «در نتیجه این هم‌افزایی ما در ترویج و آموزش رفتار صحیح اعتباری بین مردم و کنترل نرخ نکول نقش خواهیم داشت.»

او ادامه داد: «قطعا بازی در یک میدان بدون رقیب نه برای بازیگران و نه برای مشتریانی که از این خدمات استفاده می‌کنند، معنا و منافعی نخواهد داشت و با این هم‌افزایی می‌توان به یک بازار وسیع‌تر و جذاب‌تر برای همه بازیگران این صنعت دست یافت.»