کارکردها و ناکارکردی‌های فناوری در شهرها؛ آویختن به فناوری در شهر غریب

مسافری از سال ۱۳۰۱ را در تهران ۱۴۰۱ مجسم کنید. فرض کنید در تهران ۱۳۰۱ چشم ‌بسته و امروز پیش روی شما در تهران ۱۴۰۱ چشم گشوده است. با او در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر راه بروید. فکر می‌کنید تهران را بازمی‌شناسد؟ چه چیزی بیشتر از همه او را متعجب می‌کند؟ کدام تغییر برایش از همه تغییرات دیگر باورنکردنی‌تر است؟ بلندای ساختمان‌ها؟ تراکم خودروها؟ تنه کشیدن تهران تا زیر کوه‌های شمالی؟ زیادی جمعیت در خیابان‌ها؟ یا شکل زیست شما در شهری که او صد سال را به چشم‌برهم‌زدنی در آن پیموده است؟ تهرانِ ۱۳۰۱، هنوز تا عمومی ‌شدن برق در فضاهای عمومی ۱۶ سال، تا ورود اولین کامپیوتر ۳۳ سال، با تاسیس دانشگاه تهران ۱۲ سال و با اولین تلفن شخصی در خانه دست‌کم ۱۳ سال فاصله دارد. ممکن است تک‌وتوک خودروهای درباری و اشرافی را دیده باشد یا از روشنایی چیزی که برق نامیده می‌شود خبردار شده باشد هرچند هنوز با آنها زندگی نمی‌کند. خودم را جای مسافر غریب قرن قبل که می‌گذارم علاوه بر برق و تلفن فکر نمی‌کنم خودروها و ساختمان‌ها و جمعیت او را شگفت‌زده کند، چراکه نشانه‌هایش در تهران ۱۳۰۱ هم بوده است و خب عجیب نیست که صد سال بعد بیشتر و پیشرفته‌تر و بزرگ‌تر شده باشد. چه چیزی در این صد سال به شکل معجزه‌آسایی تغییر کرده که در سال ۱۳۰۱ حتی نمی‌شد آن را حدس زد؟ غلبه غریب بر زیست شهری ۷۰ درصد جمعیت جهان امروز در شهرها زندگی می‌کنند، در ساختمان‌های کوچک و بزرگ در تراکم خودروها و سازه‌های فلزی و بتونی. قطع ارتباط نسبی با طبیعت و غلبه بر آن برای زنده ‌ماندن و کار کردن در زمستان و تابستان از استوا تا قطب به مدد فناوری‌های ریز و درشتِ انسان‌ساخت ممکن شده است. در واقع می‌توان ادعا کرد ما تولد و ادامه زیست شهری، به شکلی که امروز آن...