مروری بر یک سده سیاست فناوری ایران؛ از جلو نظام

مواجهه ما ایرانیان با فناوری، روایت مواجهه ما با نوآوری، خلاقیت و جهان نیز هست. به این ترتیب بازبینی آنچه در سده‌ گذشته روی داده است، بازبینی توانمندی‌ها و آسیب‌پذیری‌های ایران در آینده نیز خواهد بود؛ چراکه آینده گاه چیزی نیست جز بازپخش تاریخ! در این یادداشت شش ویژگی مواجهه ما ایرانیان در برابر فناوری و نوآوری برشمرده شده است، اگرچه این ویژگی‌ها بر پایه‌ تاریخ «فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا)» بنا شده است، اما می‌توان آنها را به سایر حوزه‌های فناورانه تعمیم داد. این شش ویژگی در ژانر و قالب «خلق‌وخوی ایرانیان» نیست، چراکه این نگاه به هویت ایرانی و ارتباط دادن هر موضوعی به خلق و خوی جمعی ایرانیان، اغلب مبتنی بر روش‌شناسی علمی نیست و بیشتر تعمیم‌دهنده مطالعات خرد «روانشناسی اجتماعی» است که به صورت بی‌رحمانه و غیرعلمی به کل رفتار ایرانیان و رفتارهای جمعی و سیستمی نیز تسری می‌یابد. در این نوشتار بیشتر گزینش‌هایی از تاریخ فناوری ایران بررسی شده، گزینش‌هایی که در آن یک الگوی ثابت در یک یا چند دوره تاریخی تکرار شده است. وزارت جنگ ویژگی۱: غلبه نگاه نظامی-امنیتی قرن جدید برای ایران با کودتای اسفند ۱۲۹۹ آغاز شد. هرچند نظامی‌گری چهره‌ای عریان نداشت، اما ایران در تمامی قرن ۱۵ تحت سیطره گفتمان نظامی باقی ماند؛ گفتمانی که در ادبیات دولتی ایران و نگاه حکمرانان ایرانی به فناوری کماکان برجاست. در سال ۱۳۰۳ بود که ساختمان کلاه‌فرنگی افتتاح شد؛ همان ساختمانی که اکنون دفتر وزیر ارتباطات است. ساختمان کلاه‌فرنگی میزبان فرستندها‌ی رادیویی برای ارسال و دریافت تلگراف بود. در همین ساختمان بود که پیش از جنگ جهانی دوم، رضاخان تلگراف تبریک نوروز ۱۳۱۷ را از هیتلر دریافت کرد. افتتاح کلاه‌فرنگی در جاده شمیران سابق (خیابان شریعتی امروز) سرآغاز نگاه مدرن به فناوری، به شیوه ما ایرانیان بود. این نهاد تازه‌تاسیس که وظیفه دریافت و ارسال رادیویی تلگراف را بر عهده داشت، در ادامه...