حکایت شهر ایرانی در گذر یک قرن؛ برفراز ابرها

تحول شهرها در طول تاریخ ناشی از پیشرفت جهش‌های تکنولوژیک و ابداع وسایل نوین ارتباطی است. انقلاب صنعتی، فعالیت‌های جدید شهرنشینی، وسایل نوین ارتباطی و جامعه اطلاعاتی و شبکه‌ای چهار دوره مشخص از تحول در الگوی شهرسازی را نشان می‌دهد. با مروری بر تحولات شهری در ایران متوجه می‌شویم آغاز قرن چهاردهم با پدیدار شدن «شهر جدید» همراه است که همزمان متاثر از دو الگوی انقلاب صنعتی و فعالیت‌های جدید شهرنشینی، هرچند به شکلی التقاطی و ناقص، است و سال‌های پایانی قرن چهاردهم با پدیدار شدن «شهر فناورانه/ مجازی» همراه است که متاثر از فناوری اطلاعات و ارتباطات و الگوی جامعه اطلاعاتی و شبکه‌ای، به شکلی ناقص و آشفته، است. مروری بر تحولات شهری در ایران قرن چهاردهم خورشیدی بیانگر نکته‌ای جالب توجه است: گویی هر چهار دوره مشخص از تحول در الگوی شهرسازی در طول یکصد سال (قرن چهاردهم خورشیدی) به شکلی فشرده و البته آشفته، در برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و مدیریت شهری در ایران رخ داده است. در این مقاله تلاش داریم با تمرکز بر شهر تهران، مروری بر تحولات برجسته شهرسازی و مدیریت شهری در مدت صد سال اخیر داشته باشیم. ظهور شهر جدید در سال‌های آغازین قرن در تاریخ ایران‌زمین بی‌شک ۱۵۰ سال اخیر را می‌توان مهم‌ترین دوران تحول اجتماعی به شمار آورد. دورانی که از اواخر عصر قاجاریه و شکست در جنگ‌های ایران و روس شروع می‌شود و لنگان‌لنگان تا به امروز ادامه یافته است. در همین زمان کوتاه است که ما با مفاهیم جدیدی چون فردیت، جامعه، ملت، دولت، شهر و شهروندی آشنا می‌شویم و تلاش می‌کنیم نهادهایی همچون مطبوعات، مدرسه، دانشگاه، شرکت، پارلمان، حزب و... را بنا کنیم. این دوره‌ای است که ناگاه توفان مدرنیته از فرنگ بر ما می‌تازد و خواب‌مان را آشفته می‌کند و ما را در تناقض میان اندیشه اسطوره‌ای پیشین و اندیشه مدرن قرار می‌دهد؛ تناقضی که همچنان همراه‌مان است...