نقدی بر گزارش مرکز پایش تجارت الکترونیکی

چندی است در اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور برخی استارت‌آپ‌ها همچون مرکز پایش تجارت الکترونیکی ایران (ECM) به ارائه گزارشات آماری و نه تحلیلی می پردازند و گاهی این گزارش‌ها با انتشار در فضای مجازی به جلسات کلان مدیران ارشد سازمان‌ها و شرکت‌ها درز پیدا کرده و در برخی مواقع نیز مبنای عمل و قضاوت قرار می‌گیرد. 

در نگاه اول باید خوشحال بود، چون نیاز به وجود چنین گزارشاتی به وضوح در در وضعیت فعلی دیده می‌شود و به زعم من باید با یک نگاهی کاملا تخصصی همراه با انتقاد سازنده در کلیت فقط به بهتر شدن آن کمک کرد. پس لازم می دونم خداقوت بگم به بنیان‌گذار این مرکز که در این عرضه اولین بوده است و توانسته است ارزشی را برای ما خلق کند که امضادار است و در قالب گزارشات پاناراما به صورت فصلی ارائه می کند.

اما از طرفی باید کمی نگران بود برای کاربر نهایی که بخش زیادی از آنها همچون برخی مواقع برای خود ما دچار خطای مرجعیت می‌شوند و همچون پیروان در نمودار عمر محصول به سمتی می‌روند که پذیرندگان آغازین این گزارشات که ما عناصر سیستم هستیم؛ رفته‌ایم. 

از این رو لازم می‌دانم برخی عناوین را به صورت کلی مطرح کنم : 

در مقاله‌ای در ویرگول مرکز پایش تجارت الکترونیکی ایران (ECM) تهیه گزاشات جامع را به عنوان خدمت اعلام کرده است و مشخصا ابراز کرده است داستان و فلسفه شکل‌گیری کسب و کارهای آنلاین، رقابت و بازار آنها،شتاب دهند‌ها و سازمان‌های درگیر و در نهایت میزان دانلود و نظر! و امتیاز کاربر را مبنای مقایسه قرارداده است !!!

الف) اطلاعات: اینکه چه طور می توانیم واژه «مرکز» را بدون مجوز و یا درج اعضای هیات مشورتی و یا هیات امنا و یا اساسنامه به خود تگ کنیم، همان جایی است که نیازمند ورود دستگاه‌های نظارتی و یا صنفی است. از طرفی مستنداتی که مبنای این گزارشات قرار می‌گیرد در وب سایت ECM به شرح ذیل ارائه شده است که به گفته وب‌سایت این تنها بخشی از منابع بسیار این گروه است . 

از طرفی به عنوان پژوهشگر نمی‌توانم تناسب مناسبی میان ادعای مطرح شده و داده‌های موجود و همچنین خروجی گزارش پیدا کنم و ابهاماتی از این قبیل برای من مطرح است: 

1.  بررسی 160 هزار اپلیکیشن با چه ابزاری و مهمتر با چه کیفیتی صورت گرفته است. در صورتی که برای هر اپلیکیشن تنها 5 دقیقه زمان صرف شود برای بررسی این حجم از داده نیاز به تقریبا 555 روز است. 
2.  60 هزار کسب و کار آنلاین بر چه مبنایی مورد بررسی قرار گرفته است و پارامترهای ارزیابی آنها چیست؟ چه زمانی برای بررسی هر کدام از این کسب و کارها صرف شده است و چه اطلاعاتی در فرآیند بررسی جمع آوری شده است ؟ 
3.  چه طور این گروه به داده‌های 1000 مورد سرمایه گذاری در اکوسیستم کشور دسترسی دارند و چه طور می‌توانند این داده‌ها را تحلیل کنند و تیم تحلیل این داده‌ها شامل چه افرادی است ؟ 
4.  آخرین ابلاغیه‌ها و وظایف و اهداف 20 متولی این اکوسیستم چه طور به دست این گروه می‌رسد و آنها چه مواردی را در گزارشات خود نمایه می‌کنند؟
5.  چه انجینی یا چه موتوری تمام خبرهای مرتبط با اکوسیستم را ایندکس کرده و به منظور تحلیل صحیح می‌تواند دسته بندی شده در اختیار این گروه قرار دهد و مهم‌تر اینکه راستی آزمایی لازم را انجام می‌دهد ؟
6. در بررسی اپلیکیشن‌ها چه مواردی مورد بررسی قرار می‌گیرد ؟ و رتبه برنامه‌ها در بازار ( که البته در نوشتاری جدا به ارزیابی و الگوی رنکینگ در بازار نیز خواهیم پرداخت) که در همان پلتفرم قابل مشاهده است و ECM چه ارزشی را در گزارشات خود به مخاطب ارائه و یا اضافه می‌کند؟ 

واضح است که ابهامات ابراز شده نشان می‌دهد آمارهای ارائه شده از بررسی این اسناد نیست و این گزارشات مبنای جامعی ندارد . 

این تناقص اطلاعات قطعا دستاورد تیم ECM است و با توجه به دوستی که با بنیان‌گذار این مرکز دارم برایم جالب شد که تیم وی از چه افرادی تشکیل شده است ؛ از این رو به اکانت ECM در لینکدین مراجعه کردم : 

بررسی اکانت ECM نشان می‌دهد 10 نفر در این تیم مطالعاتی – تحقیقاتی فعالیت دارند. واضح است همانند نمونه‌های خارجی این گزارشات شورای سیاست گذاری و تدوین اثر مستقیمی در کیفیت مناسب این گزارشات دارد. برای همین به جای قضاوت زودهنگام  ترجیح دادم به بررسی تیم ECM بپردازم . با جستجوی اکانت لینکدین ECM متوجه شدم 10 نفر به طور مستقیم با ECM در ارتباط هستند . با بررسی اکانت‌های تیم ECM متوجه شدم که تمامی اکانت‌ها ساختگی است و هیچ گونه فعالیت ندارند و از طرفی کشورهای مبدا این اکانت ها نیز قابل توجه است . 

قطعا به عنوان یک سرپرست محصول واقف هستم اندازه گیری متریک‌ها یکی از عناصر اصلی برای تصمیم‌گیری است. اما آن زمان که عنوان گزارشات جامع انتخاب می شود آن هم در بازاری که وظیفه عملیات بر روزی میلیاردها تومان پول مردم را به عهده دارد (همین مهم وظیفه ECM را دو چندان می کند) و این روزها با ورود قریب به بیش از هزار اپلیکیشن در حوزه خدمان مالی و فین تک آیا بهتر نیست پارامترهای کلان نیز در کنار آنچه هست مورد ارزیابی قرار گیرد، وزن دهی شود از طریق روش هایی همچون AHP خروجی داشته باشد و به سان یک بررسی فنی و زیرساختی به صورت توامان برای هدایت این میزان سرمایه در این بازار دیده بان شده و گزارش ارائه کند. قطعا تمام اعضای اکوسیستم فینتک کشور استقبال خواهند نمود و ECM نیز با توسعه بیشتر می‌تواند در فازهای بعدی خدماتی همچون گزارشات دیلویت و مکنزی ارائه کند. البته که مدل ECM با این دو کمپانی متفاوت است و از نظر ساختار و کیفیت نیز فاصله معناداری وجود دارد اما اگر استاتیکا نیز بنچ مارک شده باشد باز نیاز به دقت بیشتری است . 

و کاش مانند جمع کثیری از شوآفان اکوسیستم که خود با ایجاد مقبولیت و ورود به خطای مرجعیت سبب مشروعیت آنها شدیم و امروز یکی از مهمترین عوامل عقب ماندگی دانش در عناصر اکوسیستم همین متخصصین و منتوران با سابقه اما بدون دستاورد هستند؛ این بدعت را برای داکیومنت‌های تولیدی در اکوسیستم ایجاد نکنیم و بدون بررسی موشکافانه به آنها استناد نکنیم. 

 پیشنهاد من اضافه شدن بخش‌های دیگری همچون آنچه به اختصار در زیر به آن اشاره می شود در امتداد گزارش فعلی است: 

• یکی از مهمترین موارد در تحلیل های بنیادی بررسی وزن سهامداری و عقبه و وضع جاری سهامدارن است. وزن سهامداری رابطه مستقیم  با تامین امنیت سرمایه گذاری دارد و قطعا دریافت سرویس از شرکت‌هایی که ترکیب قدرتمندی از منابع و قدرت هستند برای کاربر نهایی مطمئن‌تر و بهینه‌تر خواهد بود. شاید این سوال مطرح شود که با این نگاه شرکت‌های نوپا هیچگاه قادر نخواهند بود در این دسته‌بندی قرار گیرند. که برعکس در تعریف منابع باید گفت بنیان‌گذاران و هم‌بنیان‌گذاران و سوابق آنها وزن مناسبی را برای این شرکت‌ها به همراه خواهد داشت. از سوی دیگر نیز وضع افراد حقیقی، و سهامداران اصلی حقوقی آنها نیز مورد ارزیابی قرار گیرد. 
•  گروه بندی از نظر طیف خدمت، تعداد خدمت، پروداکت مارکت فیت بودن خدمت، قابل استفاده بودن خدمت، نحوه ارائه خدمت و … که همه این موارد باید از علاوه بر متریک‌ها، رشد و مهم‌تر از همه کیفیت دریافت خدمت مورد ارزیابی قرار گیرد و برای اندازه گیری نیز از تعداد نظرات و یا ریت محصول فاصله گرفت چون عناصر بنیادی در حال بررسی است. 
•  بررسی نقشه راه شرکت‌ها و اینکه در فرآیندهای لوپ لرنینگ خود چه پیوست‌هایی داشته‌اند و برنامه آنها برای سال‌های آتی چیست و آیا در بررسی‌های فصلی آنها میزان انحراف از برنامه آنها مورد اندازه‌گیری قرار می گیرد‌؟ چیزی در غالب کشورهای دنیا و به منظور شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی به استفاده‌کنندگان و سرمایه‌گذاران مرسوم است. 
•  روابط شرکت‌ها و تدقیق شرکای تجاری آنها از منظر چرایی ، نوع و کیفیت خدمت نیز موضوعی است که مستقیما ضریب تاثیر و نفوذ شرکت مورد بررسی را در بازار فعلی و آتی نشان می‌دهد. که این پارامتر البته به صورت ساده در ECM نمایه شده است و با دعوت از شرکت‌ها به منظور ارائه اطلاعات لازم به ECM  می‌تواند بهینه شود. 
•  و مردم! آنها که با نگاه به این گزارشات و یا گوشی دوستان خود به دنبال آنچه می روند که همه به دنبال آن می روند و بدون توجه به خلاهایی که امکان دارد وجود داشته باشد. شهرت گزارشات ECM در یکسال اخیر به حدی شده است که در جلسات کلان مدیران آمده است و این سوال مطرح است چرا هیچ کدام قبل از اسناد، صحت سنجی لازم را نداشته‌اند. موضوع صحت سنجی می‌تواند توسط نهادهای بالادستی اکوسیستم مشخص شود و یا خود اکوسیستم یک گزارش جامع سالیانه در حوزه فین‌تک ارائه کند. با این گزارش بازیگران جدید که به خاطر موفقیت در محصولات دیگر نورسیده‌های این صنعت هستند نمی‌توانند پتانسیل آگاهی از برند خود را به سرویس‌های حساس چون فین‌تک تعمیم دهند. مردم نیز برندگان اصلی خواهند بود که از اهلش این سرویس را دریافت می‌کنند. نه شرکت‌هایی که تیم محصول آنها برآمده از خروجی و یا اخراجی شرکت‌های صاحب نام این حوزه است. 

و درنهایت پیشنهاد می‌کنم جایزه‌ای تحت عنوان IRANFinTechAWARD به صورت سالیانه با نظارت یک نهاد بالادستی در اکوسیستم و با هزینه تمامی شرکت‌های پرداخت ایجاد شود و پارامترهای مقایسه‌ای و وزنی منطبق بر استاندارهای جهانی در آن برای تمامی شرکت‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد و مستند به اطلاعات این رویداد یک گزارش سالیانه جامع در این حوزه اپلیکیشن‌های پرداخت منتشر شود.