مهندسان بیکار، صندلی‌های بی‌مهندس

پیدا کردن نیروی کار از سمت شرکت‌ها و جست‌وجوی شغل مناسب از سوی نیروی بیکار حالا به یک معضل جدی کشور تبدیل شده است. شرکت‌ها و سازمان‌ها از نبود نیروی انسانی متخصص شکایت دارند  و نیروی انسانی که خود را متخصص و توانمند می‌داند از نبود فرصت‌های شغلی مناسب همراه با حقوق و مزایای کافی شکوه می‌کند. آمارهای رسمی نشان می‌دهد وضعیت بیکاری و نبود نیروی انسانی متخصص و البته مهاجر در بخش فناوری اطلاعات در کشور وخیم‌تر است.

به گزارش پیوست، آمارهایی که به صورت دوره‌ای و منظم از سوی مرکز آمار ایران منتشر می‌شوند نشان می‌دهند در دوره ۲۰ ساله بین ۱۳۷۵تا ۱۳۹۵، به رغم ایجاد اشتغال برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و افزایش سهم اشتغال آنان از کل شاغلان، نرخ بیکاری نیروی کار دارای آموزش عالی از چهار به ۲۰ درصد افزایش یافته است. این در حالی است که شاخص کل بیکاری در این دوره از ۹.۱ به۱۲.۴رسیده است؛ یعنی در حالی که شاخص کل بیکاری ۱.۴ برابر شده، نرخ بیکاری دانش‌آموختگان پنج برابر شده است. نکته عجیب در موضوع بیکاری نیروهای آموزش‌ دیده دانشگاهی آمار بالای دانش‌آموختگان رشته علوم کامپیوتر است. آن هم در حالی که در نگاه اول این دسته از افراد باید بازار کار بهتری داشته باشند. بر اساس آخرین آمار مرکز آمار (سال ۹۵)، بیشترین میزان بیکاران فارغ‌التحصیل در رشته علوم کامپیوتر با ۴۱.۴ درصد دیده می‌شود.

مشکل کجاست؟

یکی از مشکلاتی که در زمینه اشتغال نیروی دانش‌آموخته وجود دارد و کارشناسان بارها به آن اشاره کرده‌اند ترتیب نیروی انسانی دانش‌آموخته انبوه و بدون توجه به بازار کار است. افزایش تعداد دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی که در دهه گذشته رخ داده موضوع بیکاری تربیت‌یافتگان این مراکز را شدیدتر کرده است.

طی سال‌های گذشته صدها شرکت بزرگ و کوچک و نوپا بر مبنای فناوری اطلاعات و ارتباطات شکل گرفته اما رشد جمعیت بیکار و کمبود نیروی انسانی متخصص در این بازار به یک زنگ خطر جدی تبدیل شده است. صاحب‌نظران، کارفرمایان و کارشناسان نظرات مختلفی در مورد این تناقض پیش‌آمده در بازار کار صنعت ICT  مطرح می‌کنند.

برای نمونه پویان دلاوری، دبیر اجرایی نمایشگاه کار شریف، که تاکنون نیز ۹ دوره آن برگزار شده و هدفش ارتباط کارفرمیان و کارجویان است، در گفت‌وگو با پیوست عامل اصلی رشد جمعیت بیکار و کمبود نیروی انسانی متخصص را در نبود مهارت کافی در جمعیت فارغ‌التحصیلان از دانشگاه‌ها می‌داند. او از عطش شرکت‌های بزرگ و کوچک صنعت ICT برای جذب نیرو خبر می‌دهد و می‌گوید که در مقابل این عطش، فارغ‌‌التحصیلان در رشته‌های مرتبط با این صنعت آن‌قدر از داشتن مهارت واقعی دور هستند که برای این شرکت‌ها به سراب تبدیل شده‌اند.

دلاوری اعلام می‌کند:‌ «شاید این جمله به یک کلیشه تبدیل شده باشد اما یک گپ بسیار بزرگ در ارتباط با دانشگاه و صنعت ما وجود دارد. بسیاری از دانشجویان فارغ‌التحصیل مرتبط با صنعت ICT در حالی از دانشگاه خارج می‌شوند که هیچ مهارت و توانایی‌ای برای جذب در بازار کار مرتبط با رشته خود ندارند.»

از دیگر افرادی که دانشگاه‌ها و سیستم آموزشی را عامل اصلی بحران افزایش نیروی بیکار و کمبود نیروی متخصص انسانی در بازار ICT اعلام می‌کنند،‌ مقداد ولایی،‌ مدیرعامل سرویس جاب ویژن، سرویسی برای کاریابی و استخدام به صورت آنلاین است. او معتقد است که دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی بدون توجه به روندهای بازار ICT آموزش‌هایی در اختیار افراد می‌گذارند و از سوی دیگر در این شرایط  نیز دانشجویان کورکورانه و بدون اینکه از سیگنال‌های بازار باخبر باشند رشته‌ای را انتخاب می‌کنند و بعد متوجه می‌شوند در رشته‌ای  فارغ‌التحصیل شده‌اند که بازار کار خوبی ندارد.

او نیز از نبود آموزش مناسب در بخش مهارت‌های افراد در سیستم آموزش کشور گله می‌کند و به پیوست می‌گوید: ‌«خروجی سیستم آموزشی کشور چه سیستم آموزشی دانشگاه و چه کلاس‌های آموزشی موسسات همراه با تقویت مهارت افراد نیست و در واقع آموزش‌دهنده، به دلیل آگاه نبودن از شرایط بازار کار صنعت ICT، مهارت‌هایی را که افراد برای ورود به این بازار نیاز دارند به آنها آموزش نمی‌دهد.»

اینفوگرافیک مقابل وضعیت اشتغال و بیکاری فارغ‌التحصیلان و وضعیت ICT کشور را نشان می‌دهد:

به دنبال نیروی همه‌چیز دان

در حالی که برخی عدم توازن ایجاد شده بین کسب دانش و مهارت را عامل اصلی مشکل پیش‌آمده در جذب نیروی متخصص شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات اعلام می‌کنند، برخی دیگر بر این باورند که نبود یک تعریف مشخص از مشاغل حوزه ICT نیز سبب تناقض ایجادشده بین نیروی انسانی جویای کار و نیروی بیکار در کشور شده است.

فریبا مهدیون، عضو کمیسیون آموزش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای (نصر) و مدیرعامل شرکت سماتک، در گفت‌وگو با پیوست تاکید می‌کند که مشکل در این بازار دوسویه است و هیچ‌کدام از مهره‌های طرف بازی نمی‌دانند از یکدیگر چه می‌خواهند. او می‌گوید‌: «علاوه بر اینکه برخی از نیروهای کار مهارت کافی برای ورود به بازار کار را ندارند، از سمت دیگر به نظر می‌آید برخی کارفرمایان نیز به دلیل عدم شناخت نیاز خود می‌خواهند فردی را با چند توانایی مختلف استخدام کنند و این شرایط کار در بازار ICT را پیچیده می‌کند.»

او بر این باور است که تعریف مشاغل، مهارت‌های مورد نیاز یک شغل و استانداردسازی آن از یک طرف به کارفرمایان کمک می‌کند نیروی کار مورد نیاز خود را پیدا کنند و از طرف دیگر به مراکز آموزشی این فرصت را می‌دهد که چه دوره‌های آموزشی‌ای با چه ویژگی‌هایی در اختیار دانشجویان خود بگذارند.

در همین زمینه در میزگردی که پیوست در شماره ۶۷ خود منتشر کرد افراد حاضر در این میزگرد تاکید کردند که علاوه بر مشکل آموزش و مشخص نبودن خواسته‌های مدیران از نیروی کار خود،  شرایط سخت راه‌اندازی کسب‌وکار در ایران باعث ایجاد جو ناامیدی در بین نیروی انسانی متخصص کشور شده و در نهایت شرکت‌ها را برای جذب نیروی مورد نیازشان با یک چالش جدی روبه‌رو کرده است.

از سوی دیگر نیز بخش خصوصی از دخالت‌های گاه‌وبی‌گاه دولت با در نظر گرفتن قوانین مختلف و ارائه مجوز گوناگون شکایت دارد و این دخالت‌ها را یکی از عوامل جدی بر سر جذب نیروی کار مورد نیاز خود اعلام می‌کند. ایلیا وکیلی، مشاور مدیرعامل شرکت داتین در میزگرد پیوست با موضوع بررسی مشکلات تربیت نیروی انسانی متخصص در کشور اعلام کرد که اگر دولت قوانین را به صورت شفاف مشخص و دست از ارائه مجوزهای گوناگون نیز بردارد کسب‌وکارها می‌دانند که چگونه نیروی انسانی مورد نظر خود را جذب و آموزش‌های لازم را نیز به آنها ارائه دهند.

به نظر می‌رسد در این شرایط آنچه تمام بازیگران اصلی این بازار بر سر آن اتفاق نظر دارند ایجاد یک پلتفرم آموزشی استاندارد با کمک بخش خصوصی و کاهش دخالت‌های دولت در این بازار با تسهیل قوانین باشد. کاری که به باور بسیاری از مدیران حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات زمینه را برای پیدا کردن نیروی متخصص مورد نیاز آنها و کاهش آمار بیکاری در کشور فراهم می‌کند.

گزارش‌ها  و میزگرد پرونده ماهنامه پیوست در زمینه بررسی وضعیت تربیت نیروی انسانی متخصص را می‌توانید در شماره ۶۷ ماهنامه پیوست بخوانید.

همچنین لینک صوتی میزگرد پیوست در این زمینه هم از طریق این لینک در دسترس است.