هوش مصنوعی ایران؛ رتبه علمی بالا، بازار خالی

محمد حسن‌زاده، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، در نمایشگاه ایفتکس با اشاره به جایگاه علمی کشور گفت ایران از نظر تولید علم در فناوری‌های نوین رتبه اول خاورمیانه را دارد و در سطح جهانی نیز در میان ۱۵ کشور نخست قرار می‌گیرد؛ با این حال، وضعیت کشور در تجاری‌سازی دستاوردهای علمی قابل دفاع نیست.

به گفته حسن‌زاده، شکاف میان پژوهش و تولید علم با عمل و بازار بسیار زیاد است و این فاصله روزبه‌روز در حال افزایش است. او تأکید کرد: تحول در حوزه‌هایی مانند پزشکی و سایر علوم، بدون اتکا به هوش مصنوعی عملاً ممکن نیست و هوش مصنوعی امروز به یک بستر و زیرساخت فراگیر تبدیل شده است که تقریباً تمام فناوری‌ها به آن وابسته‌اند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با اشاره به پیامدهای اجتماعی این تحول گفت: انسان امروز دیگر شبیه ۱۰ یا ۲۰ سال قبل نیست و این تغییر باید در نظام قانون‌گذاری کشور بازتاب پیدا کند. به اعتقاد او، نقاط قدرت در جهان امروز جایی شکل می‌گیرد که داده‌ها بهتر پردازش می‌شوند و قوانین، تسهیل‌گر توسعه فناوری هستند؛ قوانینی که هم از حقوق انسان در برابر فناوری و هم از حقوق فناوری در برابر انسان محافظت می‌کنند.

حسن‌زاده با اشاره به تغییر نقش دولت‌ها در اقتصاد دیجیتال گفت: جهان به نقطه‌ای رسیده که پدیده‌هایی مانند پول‌های بدون نظارت مستقیم دولت، از جمله رمزارزها، به فعالیت خود ادامه می‌دهند و در چنین شرایطی حاکمیت باید نقش خود را بازتعریف کند. او تأکید کرد: دولت می‌تواند هم کوچک‌تر شود و هم اقتدار خود را حفظ کند، مشروط بر آنکه مداخله مستقیم در ارتباطات، تجارت و اقتصاد را کاهش دهد.

او همچنین باز شدن فضا برای فعالیت بخش خصوصی را یکی از پیش‌شرط‌های توسعه هوش مصنوعی دانست و گفت: بخش خصوصی بر اساس منطق هزینه، فایده و اثربخشی حرکت می‌کند و در صورت حمایت درست دولت، می‌تواند نتایج ملموسی ایجاد کند.

در ادامه این مراسم، محمدرضا ویسی که به نمایندگی از رئیس پلیس امنیت اقتصادی سخن می‌گفت، نقش این نهاد را در اقتصاد دیجیتال تشریح کرد و گفت: پلیس امنیت اقتصادی صرفاً به دنبال شناسایی جرم نیست، بلکه مأموریت آن ایجاد امنیت در اقتصاد دیجیتال است.

به گفته ویسی، پلیس امنیت اقتصادی در عمل نقش «پلیس فتای اقتصاد دیجیتال» را ایفا می‌کند، اما وظایف آن با پلیس فتا متفاوت است و تمرکز آن بر تأمین امنیت فعالیت‌های اقتصادی در بسترهای دیجیتال قرار دارد

استادان هوش مصنوعی باید به عرصه صنعت وارد شوند

محمدهادی زاهدی رئیس انجمن ملی هوش مصنوعی نیز در ارائه خود به فاصله تولید علم و تجاری‌سازی و عملی‌کردن ایده‌های علمی حوزه هوش مصنوعی اشاره کرد در حالی که ترند دنیا در حوزه هوش مصنوعی اکنون تبدیل تحلیل‌های مدل زبانی به عمل است.

او در ادامه عنوان کرد: روندهای پژوهشی در ایران با دنیا هم‌تراز است اما در حوزه کاربردی‌سازی در جایگاه متفاوتی با دنیا قرار داریم. برای مثال در دنیا بیشترین کاربرد هوش مصنوعی در حوزه سلامت بوده است اما در ایران هیچ طرح هوش مصنوعی در حوزه سلامت کاربردی نشده است.

او همچنین عنوان کرد که جمع پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری در حوزه هوش مصنوعی ۱۱۷۲۹ عدد است این درحالی است که تنها ۲۰ مسئله در کشور وجود دارد که با هوش مصنوعی حل می‌شود اا با وجود این تعداد پایان‌نامه حتی یک مسئله واقعی نیز به‌وسیله هوش مصنوعی در کشور مرتفع نشده است. زاهدی تاکید کرد که دانشمندان هوش مصنوعی باید پا به عرصه تجارت بگذارند نه این که هفته‌ای چهل ساعت از وقت خود را تنها در دانشگاه باشند.

زاهدی در ادامه توضیح داد که برای توسعه زیست‌بوم هوش مصنوعی کشور باید سرآمدان این حوزه شناسایی شوند. سرآمدان نیز دستگاه‌های دولتی هستند که از هوش مصنوعی به درستی استفاده می‌کنند و سطح استفاده آنها از هوش مصنوعی از سطح ابزار فراتر رفته است.

اما ادامه داد: در سال آینده رتبه ایران در تولید علم حوزه هوش مصنوعی نیز سقوط خواهد کرد و به رتبه سوم خواهد رسید که این موضوع خود زنگ خطری برای ایران است.

به گفته زاهدی یکی از مسائلی که باعث کاهش تولید علم در کشورها می‌شود جنگ و تحریم است. زاهدی افزود: برای مثال تعداد مقالات کشور روسیه در سال ۲۰۲۰، ۱۳۸ هزار عدد بوده است در حالی که اکنون این عدد به ۵۷ هزار رسیده است.

زاهدی گفت: سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی باید پنجاه درصد بر عهده دولت باشد و پنجاه درصد بر عهده بخش خصوصی.

سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی بدون نقشه راه پول هدردادن است

یکی از پرتنش‌ترین بخش‌های افتتاحیه ایفتکس، پنلی بود که اختلاف نگاه عمیق میان حامیان تأمین مالی دولتی و منتقدان «پول‌پاشی» در حوزه هوش مصنوعی را عیان کرد؛ اختلافی که نشان داد مسئله اصلی این حوزه نه کمبود شعار، بلکه فقدان نقشه راه است.

مهدی فرنیان، عضو هیات‌مدیره صندوق صحا، در ابتدای این پنل با اشاره به شتاب جهانی توسعه هوش مصنوعی گفت رشد این فناوری در دهه گذشته نه سالانه، بلکه ماهانه بوده است. او تأکید کرد اگر بتوان مدل‌های «تأمین مالی هوشمند» را جایگزین روش‌های متکی بر منابع انسانی گسترده کرد، بسیاری از چالش‌ها کاهش می‌یابد.

فرنیان در ادامه از برنامه‌های حمایتی صندوق صحا سخن گفت و توضیح داد برای حمایت از هوش مصنوعی، اعتباری مشخص با عاملیت این صندوق در نظر گرفته شده است؛ اعتباری که شامل ۵۰۰ میلیارد تومان تسهیلات با نرخ ترجیحی و ۲۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری می‌شود. به گفته او، این ارقام جدا از سایر خدمات صندوق صحا است.

اما نقطه جوش پنل، انتقاد صریح امیرحسن اسدی، مشاور توسعه کسب‌وکار، از شیوه سرمایه‌گذاری دولتی در استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان بود. اسدی گفت سرمایه‌گذاری بدون هدف مشخص، زیرساخت، نقشه راه و کنسرسیوم، چیزی جز مصرف بودجه کشور نیست؛ آن هم در شرایطی که کشور با کمبود منابع مالی مواجه است.

به اعتقاد اسدی، سرمایه‌گذاری و توسعه در ایران «دولتیزه» شده و نتیجه آن، اکوسیستمی نحیف است. او با اشاره به اینکه گردش مالی کل اکوسیستم شتاب‌دهی کشور حتی به ۱۰۰ میلیارد تومان هم نمی‌رسد، این عدد را نا امیدکننده توصیف کرد.

اسدی تأکید کرد فشار به دولت و مجلس برای تزریق پول مفت به صندوق‌ها، بدون اصلاح زیرساخت و قوانین، تنها به گزارش‌سازی ختم می‌شود. او پرسید: اگر امروز حتی ۵۰ میلیارد ریال بدون فراهم‌کردن زیرساخت‌های لازم در هوش مصنوعی هزینه شود، آیا آیندگان ما را به خیانت متهم نخواهند کرد؟

او همچنین به تجربه کمک‌های بلاعوض گذشته اشاره کرد و گفت اعلام پرداخت چند میلیارد تومان به شتاب‌دهنده‌ها، پیش‌تر هم تکرار شده، اما خروجی ملموسی نداشته است.

در مقابل، محمدهادی زاهدی، رئیس انجمن ملی هوش مصنوعی ایران، با دفاع از منطق سرمایه‌گذاری خطرپذیر گفت نرخ شکست استارت‌آپ‌ها در دنیا بالاست، اما همان تعداد اندکی که موفق می‌شوند، می‌توانند تحولات بزرگ ایجاد کنند. به گفته او، شکل‌گیری شرکت‌هایی مانند اوپن‌ای‌آی نتیجه همین فرایندهای پرریسک سرمایه‌گذاری است.

با این حال اسدی دوباره تأکید کرد در دنیا پول برای پروژه‌هایی که از پیش برایشان برنامه‌ریزی نشده خرج نمی‌شود و سرمایه‌گذاری بدون هدف مشخص معنا ندارد. او در پاسخ به پرسش زاهدی درباره عملکرد شتاب‌دهنده‌ها گفت به باور او ۹۹ درصد شتاب‌دهنده‌ها شکست خورده‌اند؛ شکستی که به‌زعم او ناشی از مداخلات دولتی و وام‌های ارزان‌قیمت است.

اسدی توضیح داد در شرایطی که نرخ ارز بالا رفته، سرمایه‌گذار خصوصی با ورود به این مدل‌ها عملاً سرمایه خود را از دست داده و به نتیجه‌ای نرسیده است.