هوش مصنوعی روی اجاره‌نامه‌های مبهم؛ سازمانی که بودجه نداشت اما ساختمان گرفت

به گزارش پیوست؛ نماینده‌ای از معاونت علمی ریاست جمهوری، ۱۶ آذر ساختمان مربوط به سازمان ملی هوش مصنوعی را تحویل گرفت. این در حالی است که طبق آنچه گفته شده، سازمان بر اساس قرارداد، سه سال آن ساختمان را در اختیار داشت. اجاره‌نامه آن ساختمان به اسم یکی از صندوق‌های معاونت علمی بوده اما هیچ ارتباطی به معاونت علمی نداشت و از طریق آن صندوق نیز اعتبار و بودجه تهیه شده است. معاونت علمی طرف قرارداد اجاره نبوده بلکه آن صندوق طرف معامله بوده است تا مبلغ رهن را تامین کند و آن صندوق نیز مبلغ رهن را مستقیما پرداخت کرده است.

روایت‌ها می‌گویند: معاونت علمی و سازمان ملی هوش مصنوعی توافق کرده بودند که این صندوق صرفا کار حقوقی انجام دهد. چون سازمان هوش مصنوعی شخصیت حقوقی نداشته، قرار بر این بود که آن صندوق شخصیت حقوقی سازمان شود و در این بین باز هم معاونت علمی طرف قرارداد نبود؛ حتی اگر طرف قرارداد هم معاونت علمی بود، نمی‌توانست ساختمان را از سازمان ملی هوش مصنوعی تحویل بگیرد چون قرار بود آن ساختمان سه سال در اختیار سازمان باشد در حالی که فقط یک الی یک سال و نیم از آن سه سال ساختمان در اختیار سازمان قرار گرفت.

 سازمان با کدام اعتبار ساختمان را اجاره کرده بود؟

مهدی شریعت‌زاده معاون اجرایی سابق ستاد هوش مصنوعی معاونت علمی درباره بودجه سازمان ملی هوش مصنوعی گفت: از نظر قانونی سازمان ملی هوش مصنوعی هیچ وقت ردیف  بودجه رسمی نداشته و علت آن نبود پیش‌نیازهای لازم از جمله اساسنامه برای اخذ بودجه است. اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی مصوب شد اما نکته آن است که پیش از آن، ساختمان سازمان هوش مصنوعی اجاره شده بود. به تعبیری دیگر اجاره ساختمان زمانی انجام شد که سازمان ملی هوش مصنوعی هنوز از سازمان برنامه و بودجه نتوانسته بود بودجه بگیرد؛ البته هنوز هم بودجه‌ای به سازمان ملی هوش مصنوعی تعلق نگرفته است و جای سوال است که با کدام اعتبار آن ساختمان برای سازمان اجاره شده است.

او درباره احتمال اهدای اعتبار توسط برخی صندوق‌های نوآوری به سازمان ملی هوش مصنوعی گفت: اگر سازمانی بودجه نداشته باشد می‌تواند از معاونت علمی و صندوق‌های مربوطه تامین کند اما تمام این مسایل ذیل ردیف بودجه‌ای است که معاونت علمی ریاست جمهوری دریافت کرده است. صندوق‌های پژوهش‌های فناوری نیز چارچوب‌مند هستند و اختیار ندارند به تمام درخواست‌دهندگان اعتبار بدهند.

صندوق‌ها نمی‌توانند به یک بخش دولتی وام‌دهند

شریعت‌زاده ادامه داد: صندوق نوآوری شکوفایی هم حتی با آن میزان بودجه نمی‌تواند در هر زمینه‌ای اعتبار دهد. صندوق‌ها مجاز هستند در غالب چارچوب‌هایی به شرکت ‌هایی که صلاحیت آن‌ها مشخص شده است وام دهند. این موارد، موضوعاتی هستند که در چارچوب اساسنامه صندوق‌ها مشخص شده است. اساسنامه هیچ صندوقی اجازه نمی‌دهد که برای یک سازمان به صورت تن‌خواه و فقط برای هزینه‌های جاری، مبلغی واریز کند. همچنین هیچ صندوقی وجود ندارد که به یک بخش دولتی بتواند وام دهد. سازمان ملی هوش مصنوعی نیز با تمام مسائلی که در اساسنامه آن وجود داشت، اما در نهایت یک کانون صد در صد دولتی است و هیچ کدام از صندوق‌های پژوهش فناوری نمی‌توانند از یک محل دولتی با پرداخت وام و اعتبار حمایت کنند.

او گفت: البته اگر قصد اعطای اعتبار و بودجه به سازمان وجود داشته باشد، ممکن است بخواهند آن پول را موقتا در محل یا صندوقی بلوکه کنند و به ازای بلوکه شدن آن اعتبار، فضایی اجاره شود اما این موضوع هم همچنان باعث می‌شود سازمان هیچ وقت هیچ بودجه‌ای نداشته باشد. قاعدتا هزینه‌های جاری مانند حقوق از سمت معاونت علمی باید پرداخت شده باشد. آن نهاد و ارگان یا هر محل دیگری که مبلغ رهن و اجاره را پرداخت کرده باشد، مشخص می‌کند که  قرارداد ادامه پیدا کند یا نکند. هر محلی که این هزینه‌ها را پرداخت کرده تصمیم‌گیرنده است که طبیعتا چون سازمان بودجه‌ای نداشته پس نمی‌تواند تصمیم‌گیرنده باشد. محل تصمیم‌گیرنده ممکن است  به دلایلی از جمله مشکلات بودجه قرارداد را پیش از موعد مختومه کند.

شریعت‌زاده افزود: معتقدم مسئله ساختمان سازمان ملی هوش مصنوعی موضوع خیلی مهمی در حوزه هوش مصنوعی کشور نیست. در مجموع، سوال مهم‌تر این است که چرا وقتی سازمان در موقعیت ابلاغ سند شورای عالی فرهنگی قرار گرفت و شرایط او برای بودجه گرفتن آسان شده بود، برای تصویب اساسنامه تعلل کرد؟ سازمان برنامه و بودجه به دلیل اولویت بالایی که هوش مصنوعی دارد، موافق این موضوع بود که جلساتی با سازمان هوش مصنوعی برگزار شود و بالاترین سطوح سازمان حتی بدون اساسنامه، صحبت‌ها و ایده‌های خود را برای دریافت بودجه ارایه کند؛ اما جریان از سمت سازمان به نوعی پیش رفت که سازمان برنامه و بودجه تخصیص بودجه را مناسب ندانست؛ اگر موارد گفته شده به موقع انجام می‌شد سازمان می‌توانست ردیف بودجه داشته باشد.

او گفت: سازمان اساسنامه‌ای هم نوشت اما کیفیت لازم را برای تایید شدن نداشت و البته بعد از آن نیز تلاشی از سمت سازمان دیده نشد. اگر جریان به صورت درست پیش می‌رفت احتمال داشت با تایید رئیس جمهور یا تایید رئیس سازمان برنامه و بودجه بدون اساسنامه هم می‌توانستند بودجه بگیرند که سازمان این میزان مشکلات را نداشته باشد تا یک محل نامعلومی ساختمان را اجاره کند.

سازمان هوش مصنوعی ۱۵ میلیارد برای مخارج در جیب داشت

شریعت‌زاده درباره میزان اعتباری که سازمان ملی هوش مصنوعی برای مخارج جاری دریافت کرده بود افزود: گفته شده است که بودجه سازمان ۱۵ میلیارد تومان بوده، من معتقدم اگر ۱۵ میلیون سازمان هزینه می‌کرد و یک وب‌سایت درست می کردند می‌توانستند روی جامعه و خبرگان و صنعت تاثیر داشته باشند که اولویت های کشور را بگویند و کنش داشته باشند. اگر کار اصولی جلو برود، سازمان به ساختمان و محل فیزیکی آن نباید وابستگی داشته باشد.

به صورت مثال کشورهای اطراف مانند امارات، دفتر بزرگی برای وزارت اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی ندارند. در فناوری نوظهور دیجیتال به نظر می‌آید حضور سایبری بیشتر از حضور فیزیکی اهمیت دارد. سازمان هوش مصنوعی در حضور فیزیکی این مشکلات برای ‌آن‌ها به وجود آمده اما در فضای سایبری نیز حضور نداشتند و طبق گفته خودشان ۱۰ الی ۱۵ میلیارد نیز هزینه کرده‌اند.

معاونت علمی با محدودیت فضا مواجه است

معاون اجرایی سابق ستاد هوش مصنوعی معاونت علمی درباره اینکه آیا معاونت علمی می‌توانست برای ماندن سازمان در آن ساختمان همکاری کند؟ گفت: راه‌اندازی یک مرحله جدید در ساختارهای دولتی مخصوصا دولت بزرگی مانند ایران کار بسیار ظرفیت و هوشمندانه‌ای است و نیاز به تعاملات بسیار زیاد دارد؛ سازمان هوش مصنوعی از نظر تعاملات یکی از ضعیف‌ترین سازمان‌های کشور است. برای تصویب اساسنامه و بودجه نیازمند تعاملات زیاد و سازنده  است که سازمان به دلیل کم تجربگی و نوپا بودن نتوانسته انجام دهد. مدیران ارشد سازمان نیز با سیاست و ذکاوت عمل نکردند و سازمان نتوانست هیچ کدام از این کارها را انجام دهد.

از طرف دیگر معاونت علمی برای ستادهای خود از ساختمان‌های اجاره‌ای استفاده می‌کند و برخلاف دیگر دستگاه‌ها که فضای اداری زیاد و غیرمولد در اختیار دارند و می‌خواهند مولدسازی کنند، معاونت علمی به شدت محدودیت فضا دارد. چون یک سازمان به نسبت نوپا نسبت به دیگر وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌ها است. اکنون ستادهای معاونت علمی مجبور هستند در مکان‌های اجاره‌ای ساکن شوند. شاید صلاحدید معاونت علمی این بوده که اولویت را به ستاد یا جایی بدهد که جزو ماموریت‌ها و تکالیف او است و باید به آن‌ها فضا اختصاص دهد.

در نهایت، شریعت‌زاده درباره سازمان ملی هوش مصنوعی گفت: سازمان نامیدن، بحث عرفی است اما از نظر قانونی و حقوقی، کسی حکم به انحلال سازمان نداده است. بلکه قانون جدیدی نیز در دست تصویب است که وجود سازمان را تصویب کرده است. ابلاغ سند ملی هوش مصنوعی هم گفته است سازمان ملی هوش مصنوعی تشکیل شود و معاون اول یا رئیس جمهور یا فرد دیگری خلاف این موضوع را اعلام نکرده است.