گزارش تازه از وضعیت شبکه: اینترنت ایران در نقطه هشدار کیفیت

به گزارش پیوست، در توئیت اول، اکبری نمودار متوسط تاخیر دسترسی کاربران ایرانی تا سرورهای داخلی را منتشر کرده؛ نموداری که نشان می‌دهد در ساعات مختلف شبانه‌روز، میزان تاخیر با روندی نوسانی و ناپایدار از ۶۰ تا ۱۲۰ میلی‌ثانیه همراه بوده است.
در توئیت دوم، او نمودار تاخیر شبکه ایران تا سرورهای بین‌المللی را نشان داده است. این نمودار برخلاف مورد اول، نوسانات کمتری را نمایش می‌دهد و میانگین تاخیر در بازه حدود ۷۰ تا ۱۰۰ میلی‌ثانیه تقریباً ثابت بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که کیفیت ارتباطات بین‌الملل وضعیت نسبتا پایداری دارد و مشکل اصلی در داخل شبکه کشور و توزیع بار ترافیک است.

متوسط زمان تاخیر در اروپا حدود ۲۸ و قاره آمریکا حدود ۳۳ میلی‌ثانیه است ولی در آفریقا به ۱۰۰ میلی‌ثانیه نیز می‌رسد.

زمان تأخیر (Latency) مدت زمانی است که طول می‌کشد تا یک بسته داده از دستگاه کاربر به سرور مقصد برسد و دوباره پاسخ آن بازگردد؛ به عبارت ساده‌تر، نشان می‌دهد اینترنت چقدر سریع واکنش نشان می‌دهد. به‌طور استاندارد، تاخیر زیر ۳۰ میلی‌ثانیه عالی، ۳۰ تا ۶۰ میلی‌ثانیه مناسب، ۶۰ تا ۱۰۰ میلی‌ثانیه قابل‌قبول و بالاتر از ۱۰۰ میلی‌ثانیه معمولاً نشانه‌ افت کیفیت تجربه کاربر است.

اینترنتی که نیست

بر اساس داده‌های منتشرشده در Speedtest Global Index برای اکتبر ۲۰۲۵، متوسط تاخیر ثبت‌شده در تست‌های استاندارد برای کاربران ایرانی نشان می‌دهد که ایران از نظر کیفیت ارتباط موبایلی در رتبه ۷۳ میان ۱۵۴ کشور قرار دارد. در بخش اینترنت ثابت یا باند پهن نیز ایران در جایگاه ۱۱۵ قرار گرفته است. اگرچه اعداد مرتبط با کیفیت شبکه در ظاهر با استانداردهای قابل قبول جهانی فاصله زیادی ندارند و در فضای آزمایشگاهی یا در شرایط بدون اختلال، برای استفاده‌هایی مانند مرور وب، پخش ویدئو یا ارتباطات سبک، قابل قبول به نظر می‌رسند؛ اما آنچه کاربران در تجربه روزمره خود احساس می‌کنند، تفاوت قابل‌توجهی با این داده‌های پایه دارد.

به‌گفته گزارش‌های Cloudflare Radar و تحلیل‌های مستقل کیفیت شبکه، تأثیر فیلترینگ گسترده، عبور اجباری ترافیک از فایروال ملی، استفاده فراگیر از VPN و اشباع شبکه در ساعات اوج مصرف، موجب می‌شود که تاخیر واقعی در بسیاری از مواقع دو تا سه برابر مقادیر رسمی باشد. میانگین تاخیر در ارتباط با سایت‌های فیلتر شده یا هنگام انجام فرآیندهایی مانند حل DNS، می‌تواند به ۲۰۰ میلی‌ثانیه یا بیشتر برسد؛ مساله‌ای که به‌ویژه در سرویس‌های حساس به تاخیر مانند بازی‌های آنلاین، تماس تصویری و خدمات مالی به‌وضوح تاثیر منفی دارد.

اینترنت ایران به روایت کلاودفلر

در نمودارهایی که توسط Cloudflare Radar منتشر شده‌اند، شاخص‌های Latency (زمان رفت‌وبرگشت داده) و DNS Response Time (زمان پاسخ‌دهی سامانه نام دامنه) برای ایران در بازه‌ ۳۰ روز گذشته به ترتیب حدود ۱۳۶ میلی‌ثانیه و در نمودار دوم حدود ۱۴۶ میلی‌ثانیه ثبت شده است. این اعداد نشان می‌دهند که حتی در وضعیت عادی، تاخیر شبکه ایران در سطحی قرار دارد که نسبت به استانداردهای جهانی متوسط رو به بالا محسوب می‌شود؛ به‌ویژه آنکه در شبکه‌های بهینه، تاخیر مناسب معمولاً بین ۲۰ تا ۶۰ میلی‌ثانیه است.

وجود این میانگین‌های بالا نشان‌دهنده این است که کاربران برای دسترسی به داده‌ها (به‌خصوص در سرورهای خارج از کشور) مسیر طولانی‌تر یا پیچیده‌تری را طی می‌کنند.

در هر دو نمودار، محدوده‌ سایه‌دار، اختلاف بین کاربران با کیفیت ارتباط بهتر و کاربران با اتصال ضعیف‌تر را نشان می‌دهد. این دامنه اختلاف، بیانگر ناهمگونی شدید کیفیت در نقاط مختلف کشور است؛ به این معنا که برخی کاربران ممکن است تجربه‌ نسبتاً قابل‌قبولی داشته باشند، اما گروه بزرگی از کاربران با تاخیرهای بالاتر و ناپایداری محسوس مواجه هستند.

همچنین وجود جهش‌ها (Spike) در بازه‌های زمانی خاص، مخصوصا نیمه دوم مهر ماه، احتمالاً به شلوغی ناگهانی شبکه، مدیریت ترافیک (Traffic Shaping) یا اعمال محدودیت‌های مقطعی مرتبط است. این موضوع با گزارش‌های کاربران در همان بازه زمانی در شبکه‌های اجتماعی نیز همخوانی دارد.

نمودار دوم که مربوط به پاسخ‌دهی DNS است، تصویر واضح‌تری از تأثیر فیلترینگ و استفاده گسترده از VPN بر کیفیت اینترنت ارائه می‌دهد. زمان پاسخ DNS در ایران به‌طور میانگین نزدیک به ۱۴۶ میلی‌ثانیه است، که بسیار بالاتر از استاندارد معمول جهانی (۵ تا ۳۰ میلی‌ثانیه) محسوب می‌شود. این مساله به‌طور مستقیم حاصل عبور اجباری درخواست‌ها از فایروال ملی، سیستم پالایش ترافیک و مسیریابی غیرمستقیم برای سایت‌های فیلتر شده است. به عبارت دیگر، حتی قبل از برقراری اتصال به مقصد، فرآیند یافتن آدرس سایت برای کاربر در ایران زمان‌بر است. این تأخیر به‌خصوص در تماس تصویری، بازی‌های آنلاین و معاملات مالی لحظه‌ای بیشترین اختلال را ایجاد می‌کند و علت اصلی احساس “کند بودن اینترنت” حتی درصورت بالا بودن سرعت دانلود است.

اشباع شبکه موبایل و محدودیت‌های شبکه مسی

در سال‌های اخیر با افزایش مصرف ویدئو، سرویس‌های ابری، بازی‌های آنلاین، شبکه‌های اجتماعی و رشد پلتفرم‌های داخلی، ترافیک اینترنت کشور به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. این در حالی است که بخش زیادی از شبکه دسترسی ایران همچنان بر زیرساخت‌های مس‌محور (ADSL) یا شبکه‌های موبایل متکی است؛ فناوری‌هایی که برای حجم ترافیک امروز بهینه نیستند و با افزایش بار، تاخیر و افت کیفیت را تجربه می‌کنند.
از سوی دیگر، پراکندگی مصرف و تمرکز ترافیک در ساعات اوج مصرف، باعث می‌شود که تاخیر شبکه داخلی افزایش یابد، حتی اگر مسیرهای بین‌المللی پایدار باشد.

فیبر نوری؛ تنها راه‌حل

اکبری در توضیحات خود، بار دیگر بر توسعه دسترسی فیبر نوری خانگی (FTTH) به‌عنوان راهکار کلیدی برای کاهش فشار شبکه و افزایش کیفیت دسترسی تأکید کرده است.

حمید فتاحی رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ماه گذشته اعلام کرده بود نزدیک به ۹ میلیون مشترک در کشور تحت پوشش فیبر نوری قرار گرفته‌اند و کمتر از یک میلیون مشترک به فیبرنوری متصل شده‌اند که برنامه ما مشخص است، هدف ما رسیدن به یک و نیم میلیون اتصال تا پایان سال است.

بنا به اعلام وزارت ارتباطات برنامه‌ریزی شده که سالانه حدود ۱۰ میلیون نفر تحت پوشش قرار گیرند. با این حال اما تعداد کاربران فعال فیبر هنوز زیر یک میلیون نفر است؛ رقمی که نشان می‌دهد مسیری طولانی تا جایگزینی اینترنت مس با فیبر باقی مانده است.