رئیس پژوهشگاه فضایی ایران: زمان تغییر فناوری فرا رسیده است

در حال حاضر اینترنت کشور وضعیت باثباتی ندارد و با اختلال‌های زیادی درگیر است. در این شرایط ما اقدام به پرتاب ماهواره ناهید به فضا می‌کنیم و می‌گوییم این اقدام می‌تواند بر محورهای ارتباطی تاثیرگذار باشد. آیا به صورت کلی، ناهید ۲ می‌تواند کمکی به رفع مشکل اینترنت کشور بکند؟خیر، هیچ کمکی نمی‌تواند بکند.

بنابراین چرا برای به فضا فرستادن ناهید هزینه شده است؟ بهتر نبود این هزینه صرف توسعه فیبر نوری می‌شد؟در ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته و زمانی که مشغول راه‌اندازی کارخانه فیبر شهید قندی بودیم، چنین سوالی از آغازگران و سرمایه‌گذاران این مساله پرسیده می‌شد. در آن زمان نیز گفته می‌شد که خط تلفن به‌زحمت ارائه می‌شود و مردم برای دریافت آن باید انتظار زیادی بکشند، حال در این شرایط به چه دلیلی باید برای تاسیس کارخانه فیبر نوری و مطالعات مربوط به آن هزینه شود؟ در آن مقطع نیز همین پاسخی ارائه می‌شد که من می‌خواهم به سوال شما در خصوص ماهواره بدهم؛ مسائلی مانند گذار به فناوری اجتناب‌ناپذیر است. در آن مقطع و بازه دو سه‌ساله شاید کارخانه و محصول فیبر نوری نمی‌توانست تاثیرگذار باشد اما امروزه توانسته تاثیر بسزایی بر توسعه شهری و بین‌شهری شبکه کشور بگذارد.

با وجود این، در حال حاضر نیز نمی‌توانیم بگوییم که در این حوزه مستقل شده‌ایم.بله. اما منظور اصلی من این است که نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم ناهید ۲، بعد از ورود به عرصه، تاثیر گسترده‌ای بر کیفیت شبکه کشور بگذارد. نباید انتظارات خود را از این ماهواره بالا ببریم. چراکه این اولین گام برای پرتاب اولین ماهواره مخابراتی کشور است. بر این اساس سیگنالی ارائه و دریافت شده و امیدواریم بتوانیم با به ثبات رساندن این ماهواره، آن را در باند KU نیز تست کنیم.

چه چیز این ماهواره را قرار است در باند ‌KU تست کنیم؟با تثبیت ماهواره و تست KU در اولین قدم یک رله تلفنی ایجاد می‌شود. بنابراین می‌توان از طریق ماهواره تماس تلفنی برقرار کرد. در نتیجه می‌توان ارتباطات ماهواره‌ای را از طریق یک ماهواره بومی برقرار کرد.

تاکنون چنین چیزی در کشور نداشته‌ایم؟خیر.

از تجهیزات خارجی هم استفاده نمی‌کردیم؟از تجهیزات خارجی و تلفن‌های ماهواره‌ای در مواقع بحران استفاده می‌شد، اما وجود ماهواره داخلی در کشور باعث می‌شود دیگر نیازی به دریافت و اجاره سرویس از سایر کشورها نداشته باشیم. وجود ماهواره در باند KU، منجر به مبادله داده می‌شود. رله تلفنی در نقاط صعب‌العبور و جایی که به هیچ شکل نمی‌توان سیگنال‌رسانی زمینی کرد کارایی دارد. در طرح USO نیز با همین شرایط را داریم. بنابراین در نقاطی که نمی‌توان با استفاده از فیبر نوری یا انتقال سیگنال رادیویی زمینی سیگنال ایجاد کرد، گزینه استفاده از ماهواره مطرح می‌شود. در شرایط بحرانی سیل، زلزله و… اولین چیزی که قطع می‌شود اینترنت است. بر این اساس ماهواره می‌تواند ثبات ایجاد کند. حداقل کاری که ماهواره می‌تواند انجام دهد، برقراری ارتباطات و رله تلفنی است. اما نباید توقع داشته باشیم که تنها به واسطه ماهواره ناهید اینترنت تاثیر عمده‌ای بپذیرد.

عده‌ای می‌گوید ناهید ممکن است به مدل مشابه استارلینک در کشور تبدیل شود. آیا ممکن است ناهیدهای بعدی این اتفاق را در کشور رقم بزنند؟این اتفاق خواهد افتاد. در ماهواره پلتفرمی را طراحی می‌کنیم، روی این پلتفرم تکثیر صورت می‌گیرد و در نهایت منظومه تشکیل می‌شود. زمانی که تعداد زیادی – مثلاً ۵۰ ماهواره ناهید- وجود داشته باشد، آنها می‌توانند با یکدیگر هم‌پیوستگی داشته باشند و در نهایت روی اینترنت تاثیر بگذارند. بنابراین می‌تواند مقداری از پهنای باند و بار انتقال داده ما را به دوش بکشد.

ماهواره ناهید چه زمانی وضعیت پایداری پیدا می‌کند و می‌توان از آن سرویس‌های اولیه را دریافت کرد؟پرتاب ماهواره موفقیت‌آمیز و در مدار قرار گرفتن آن گام مثبتی بود. اکنون نیز ماهواره با سرعت زیادی در حال چرخش است و بر اساس داده‌های سنجش از راه دور که به ما رسیده است، در مسیر دستور برای کاهش سرعت ماهواره هستیم. از ساعاتی پیش نیز دستور کاهش سرعت ماهواره با موفقیت صادر شده و سرعت آن رو به کاهش است. طبق تعهدی که به عنوان سازنده به سازمان فضای ارائه شده نیز گفته‌ایم، بعد از کاهش سرعت و به ثبات رسیدن ماهواره، ظرف دو هفته تست اولیه باند KU انجام خواهد شد.

در خصوص منظومه نیز، در صورت اینکه تست ماهواره روی پلتفرم موفقیت‌آمیز باشد، روی آن تکثیر صورت می‌گیرد و در نهایت منظومه تشکیل می‌شود. در کنار این مساله نیز در صورتی که هزینه‌های این پروسه تامین شود می‌توانیم در افق دو تا پنج سال آینده یک منظومه کامل ماهواره‌ای داشته باشیم.

هزینه‌ای که صرف ماهواره ناهید شده چقدر بوده است؟نمی‌توانم مقدار هزینه ‌صرف‌شده را بگویم اما هزینه ماهواره‌ مخابره‌ای فول‌برد مانند ناهید در عرصه بین‌الملل با کلاس وزنی ۱۱۰ تا ۱۲۰ کیلوگرمی، حدود ۶ میلیون دلار است.

ما نیز همین مقدار هزینه کرده‌ایم؟هزینه ما کمتر از این مبلغ بوده است.

به نظر شما مردم چه زمانی مردم می‌توانند از نتایج این ماهواره استفاده کنند؟رله تلفنی را با همین ماهواره ناهید می‌توان انجام داد.

یعنی در مواقع بحرانی مثل سیل یا زلزله می‌توان از این امکان استفاده کرد؟در صورت موفقیت‌آمیز بودن رله تلفنی، می‌توان از آن استفاده کرد. با وجود این، تجربه خوب کاربری نه روی رله تلفنی بلکه روی انتقال دیتا اتفاق خواهد افتاد. این اتفاق نیز تنها به واسطه ماهواره ناهید تحقق نخواهد یافت و نیازمند منظومه ماهواره‌ای هستیم.

برنامه‌ای برای تشکیل منظومه دارید؟زاویه نگاه ما در پژوهشگاه فضایی طراحی، ساخت، تولید، تحقیق و توسعه است. آقای هاشمی و دولت نگاه‌شان به زاویه دید کاربر بوده و به ایجاد تجربه خوب کاربری تکلیف کرده‌اند. بر این اساس ما باید به سمت منظومه‌ها برویم و برای طراحی و ساخت منظومه مشغول مشارکت و مذاکرات بین‌المللی هستیم.

ممکن است برای ساخت منظومه به شکل مشارکتی، در کنار ماهواره‌های داخلی از ماهواره سایر کشورها نیز استفاده کنیم؟هدف ما همین است و دنبال مشارکت داخلی و خارجی هستیم. همان‌طور که گفتم، پلتفرم در کشور وجود دارد و برای بهینه‌سازی آن قطعاً مشاوران بین‌المللی به ما کمک خواهند کرد. این مساله موجب کاهش هزینه‌های ما و بعد از آن ترکیب ماهواره‌های داخلی طراحی‌شده در داخل کشور و خارجی کشورهای شریک می‌شود. سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری نیز می‌تواند مشارکتی باشد. زیرا لزوماً منظومه ماهواره قرار نیست تنها به کشوری که آن را به وجود آورده خدمات‌رسانی کند و این کار صرفه‌ اقتصادی ندارد. بنابراین بازار ما قطعاً بازاری منطقه‌ای است.

تاکنون مذاکره کرده‌اید؟مذاکرات خود را با کشورهای خارجی شروع کرده‌ایم و بخش خصوصی نیز برای این کار اعلام آمادگی کرده‌اند. اگر بخواهیم ۵۰ تا ۱۰۰ ماهواره داشته باشیم، قطعاً ساخت تمام آنها از توان پژوهشگاه خارج است و در کشور تنها می‌توان تعدادی از آنها را ساخت. از این رو بخش خصوصی با بیان دو شرطِ حضور شریک و بازار خارجی اعلام آمادگی کرده است.

بنابراین امکان عرضه خارجی وجود دارد؟ چون بازار داخلی محدود است و محصول به سود نمی‌رسد.بله، خوشبختانه بخش خصوصی به بلوغ خوبی رسیده است. از سوی دیگر مدل تمرکز بر بازار داخلی در منظومه‌ها شکست خورده است. این تجربه ناموفق را ما در سال‌های گذشته برای طراحی داشته‌ایم. بنابراین مدل و برنامه کسب‌وکاری طراحی‌شده برای منظومه‌ها قطعاً تنها منحصر به بازار داخلی نخواهد بود.

بر این اساس باید افق دید کشور، همکاری‌های بین‌المللی باشد؟قطعاً در این مرحله باید مشارکت داخلی و خارجی صورت گیرد.

اگر بخواهید از زمان ورود خود به پژوهشگاه تاکنون از دستاوردی نام ببرید، درباره چه چیزی صحبت می‌کنید؟ در ابتدا باید گفت در تمام دوره‌ها به شکل پیوسته اقدامات خوبی صورت گرفته است. من این مساله را انکار نمی‌کنم. در صنعت ماهواره به‌ویژه در اقتصاد فضا، پروژه‌های فضایی طولانی‌مدت‌اند و پنج تا ۱۰ سال زمان می‌برند. ماهواره ناهید که امروزه در موردش صحبت می‌شود نیز به همین شکل بود. طراحی این ماهواره از سال ۱۳۹۵ شروع شد و طولانی شدن آن نیز به خاطر این بود که این ماهواره اولین تجربه و پلتفرم ما بوده است.

بنابراین از این به بعد پروژه‌ها سریع‌تر اجرا می‌شوند؟

بله، خیلی سریع‌‌تر، دو تا حداکثر پنج سال زمان خواهد برد. هرچند اقدامات خوبی طی این سال‌ها انجام شده بود اما من در دوره خودم سعی کردم متفاوت با قبل، بر زمینه مردمی‌سازی حوزه فضایی تمرکز کنم. حوزه فضایی طی تمام این سال‌ها در افکار عمومی حوزه‌ای عجیب، محرمانه و پیچیده بوده است.

بسیاری هنوز معتقدند صنعت فضایی، حوزه‌ای جنگی است.خیر اصلاً این‌طور نیست.

عده‌ای نیز معتقدند صنعت فضایی باید از وزارت ارتباطات جدا می‌شد و به صورت مستقیم در اختیار وزارت دفاع قرار می‌گرفت.در حوزه فضایی دو بخش ماهواره و ماهواره‌بر وجود دارد. ماهواره‌بر همان چیزی است که در اصطلاح عمومی به موشک و این موارد اختصاص دارد. در این حوزه نیز اقدامات خوب و بزرگی صورت گرفته و توان ما در سطح بین‌الملل شناخته شده است. دیگر حوزه نیز مختص ماهواره است و شامل محموله‌ای می‌شود که ماهواره‌بر آن را حمل می‌کند. تمرکز ما بر حوزه ماهواره است. در حوزه ماهواره و فضایی بیش از پنج تا ۱۰ درصد مساله نظامی و محرمانه وجود ندارد. یکی از مواردی که شاید کمی نزدیک به حوزه نظامی باشد سیستم‌های پیش‌رانش است. وقتی گفته می‌شود قصد ساخت ماهواره ژئو‌ داریم تا بتواند تا ارتفاع ۳۶ هزار کیلومتری بالا برود، این‌طور نیست که ماهواره‌بر آن را مستقیم تا آن‌ ارتفاع ببرد. معمولاً ماهواره ابتدا تا مدارهای پایین‌تر، دو تا چهار هزار کیلومتر، منتقل می‌شود و بعد از آن، این خود ماهواره است که با روشن شدن موتور پیش‌رانش‌، مسیر را تا مدار نهایی ادامه می‌دهد.

ماهواره نماینده‌ صنعتی پیشرفته و بخشی از یک زیست‌بوم اقتصادی است. برای مثال ایلان ماسک سرمایه خود را از نقاط مختلف به این صنعت وارد کرد و طبیعتاً زیست‌بومی اقتصادی در این زمینه وجود دارد. هرچند بخشی از این مساله ممکن است سیاسی و هژمونی قدرت باشد اما این حوزه کاملاً اقتصادی است و بیش از ۹۰ درصد آن را مسائل غیرنظامی تشکیل داده‌ که در شاخه‌های مختلف قابل استفاده هستند.

در حال حاضر ماهواره وارد لایه لئو شده است؟ماهواره ناهید که وارد لایه لئو شده است اما در حوزه ماهواره‌های لئو امروز تقریباً به ثبات رسیده‌ایم.

برای اینکه بتوانیم در لایه ارتباطات سرویس ارائه کنیم ماهواره‌ها باید وارد لایه ژئو شوند؟منظومه‌های ماهواره‌ای در مدار لئو پاسخگوی نیازهای ارتباطی نیز هستند؛ به این معنا که می‌توان در این مدار نیز منظومه‌های ارتباطی ایجاد کرد. بسیاری از ماهواره‌هایی که در استارلینک پرتاب می‌شوند، در همین مدار لئو قرار دارند و کاربرد اصلی‌شان در حوزه ارتباطات است. در مقابل، ماهواره‌های مدار ژئو عمدتاً برای پخش رادیو تلویزیونی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به‌ عنوان نمونه، سازمان صداوسیما در حال حاضر از ترانسپاندرهای (Transponders) ماهواره‌های ژئو به‌ صورت اجاره‌ای استفاده می‌کند تا خدمات صوتی و تصویری ارائه دهد. در صورت در اختیار داشتن ماهواره ژئو، امکان پخش گسترده و فراگیر صوت‌وتصویر برای کشور فراهم می‌شود. البته این ماهواره‌ها علاوه بر پخش رادیو و تلویزیونی، توانایی ارسال و دریافت داده را دارند و همچنین در حوزه انتقال دیتا هم کارایی خواهند داشت.

برنامه شما برای یک سال آینده چیست؟در حوزه فضایی، برنامه ما در یک سال آینده، آغاز طراحی و عقد قراردادهای اولیه منظومه‌های ماهواره‌ای در دو بخش سنجشی و ارتباطی است. هدف این است که با شروع فرایند ساخت، در بازه دو سه سال آینده شاهد پرتاب آنها باشیم. از سوی دیگر توسعه زیرساخت‌های آزمایشگاهی نیز از اولویت‌هاست. موضوع آزمایشگاه‌ها و تجمیع موضوعی بسیار مهم در حوزه ماهواره‌هاست. با نگاهی به تجربه سایر کشورها در این حوزه متوجه اهمیت این مساله می‌شوید. چراکه ماهواره‌ها دارای زیرسیستم‌های متنوعی هستند و این سیستم‌ها باید در نقطه‌ای با یکدیگر تجمیع شوند تا در نهایت مراحل آزمایش تحقق یابد. بنابراین تا زمانی که در کشور شرایط شبیه‌سازی مدارها مهیا نباشد، نمی‌توانیم وارد مرحله پرتاب شویم و لازم است تست‌های سخت‌گیرانه‌ای برای این کار انجام شود.

در حال حاضر، امکان آزمایش محموله‌های نیم‌تنی در کشور فراهم است و زیرساخت آزمایش محموله‌های یک‌تنی نیز در دست ساخت است و انتظار می‌رود طی یک سال آینده به بهره‌برداری برسد. اما شاید مهم‌ترین موضوع، کاربردی‌سازی صنعت فضا در تصمیم‌سازی کشور باشد. باید تا یک سال آینده بین تصمیم‌سازی حوزه‌های مختلف کشور و ماهواره‌ها ارتباطی متقاطع برقرار کنیم. بر این اساس باید بتوانیم در حوزه‌هایی همچون کشاورزی و تخمین سطح زیر کشت، مدیریت منابع آب، مقابله با گردوغبار و مساله هواشناسی، ارتباطی موثر و متقاطع با توان ماهواره‌ای کشور برقرار کنیم. بنابراین لازم است کاربردی کردن هرچه بیشتر صنعت فضایی را در کشور ادامه دهیم.