آینده سازان هوش مصنوعی اینجا هستند، وقت حمایت از نسل زد رسید

تحول فناوری با سرعتی سرسام‌آور در حال رخ دادن است و در میانه این تغییرات، نسل Z به‌عنوان نخستین نسلی که از کودکی با ابزارهای دیجیتال و هوش مصنوعی رشد کرده، نقشی بی‌بدیل در آینده این حوزه دارد. این نسل نه تنها مصرف‌کننده فناوری است، بلکه به‌سرعت به یکی از بازیگران اصلی در توسعه و کاربردهای نوآورانه آن تبدیل شده است. برای نسل Z، هوش مصنوعی مفهومی انتزاعی نیست؛ بخشی از زندگی روزمره آن‌هاست. همان‌طور که نسل‌های پیشین با تلفن همراه خو گرفتند، این نسل با ابزارهایی مانند ChatGPT و Midjourney بزرگ می‌شود.

هفت دلیل طلایی جذابیت هوش مصنوعی برای نسل Z

نسل Z اشتیاق فراوانی برای یادگیری دارد، اما نه به شیوه‌های سنتی. امروزه به‌راحتی می‌توان نوجوانانی را یافت که با استفاده از دوره‌های رایگان یوتیوب یا Coursera مهارت‌هایی کسب کرده‌اند که حتی از پایان‌نامه‌های دانشگاهی پیشرفته‌تر است. برای این نسل، نتیجه عملی و ملموس یادگیری بسیار مهم‌تر از مدرک دانشگاهی است. یک مدل کاربردی که بتواند مشکل واقعی را حل کند، به‌مراتب ارزشمندتر از یک گواهینامه تحصیلی است.

از سوی دیگر، نسل Z به کار پروژه‌محور، دورکاری و استقلال در محل کار علاقه دارد. هوش مصنوعی دقیقاً همین فضای کاری را برای آن‌ها فراهم می‌کند. همین حالا جوانانی هستند که تازه وارد دانشگاه شده‌اند، اما از داخل کشور برای شرکت‌هایی در امارات متحده عربی کار می‌کنند و الگوریتم طراحی می‌نمایند. بنابراین، بخشی از مهم‌ترین نیروهای متخصص حوزه هوش مصنوعی در کشور، همین نسل جوان هستند.

برای پرورش استعدادهای این نسل، می‌توان طرح «هر مدرسه، یک آزمایشگاه هوش مصنوعی» را اجرا کرد. با تجهیز هزار مدرسه به رایانه‌های مقرون‌به‌صرفه مانند Raspberry Pi و اتصال آن‌ها به پلتفرم‌های ابری، فرصت یادگیری هوش مصنوعی برای دانش‌آموزان فراهم می‌شود. همچنین، برای افزایش انگیزه و ایجاد رقابت سالم، می‌توان مسابقاتی مبتنی بر حل مسئله با جوایز جذاب برگزار کرد. علاوه بر این، راه‌اندازی «ابر ملی نسل Z» با هزینه‌ای مناسب برای گروه سنی ۱۳ تا ۲۵ سال، زیرساخت‌های لازم را برای توسعه مدل‌های هوش مصنوعی در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد.

برای تسهیل اجرای ایده‌های دانش‌آموزان، صندوق ضمانت بدون وثیقه تأسیس خواهد شد. این صندوق به نوجوانان امکان می‌دهد بدون دغدغه مالی، پروژه‌های خود را به مرحله اجرا برسانند. در گام بعدی، بازارسازی سریع انجام شده و پلتفرم ملی فروش مدل‌ها و الگوریتم‌های دانش‌آموزی راه‌اندازی می‌شود تا دستاوردهای آنان به فروش برسد. همچنین، با اجرای طرح «هر دانش‌آموز، یک مشتری»، مدارس مستقیماً با نیازهای صنایع مرتبط خواهند شد. این چارچوب، در کنار هشدارهای لازم، آینده‌ای امیدوارکننده برای رشد هوش مصنوعی و شکوفایی استعدادهای جوان ترسیم می‌کند. عدم اقدام به‌موقع موجب مهاجرت نخبگان یا هدررفتن ظرفیت‌ها در مشاغل نامرتبط خواهد شد.

ایران؛ صادرکننده راهکارهای هوش مصنوعی تا ۳ سال آینده

با بهره‌گیری از ظرفیت نسل Z، ایران می‌تواند در کمتر از سه سال به قطب صادرات راهکارهای هوش مصنوعی در منطقه تبدیل شود. پیام این نسل واضح است: آنها نه به حمایت‌های صوری، که به حذف موانع نیاز دارند. هوش مصنوعی از جمله معدود حوزه‌های پیشرو است که حتی با سرمایه‌گذاری متوسط نیز قادر به ایجاد اشتغال انبوه و ارزش افزوده بالا است. اکنون زمان آن فرا رسیده که با اقدامات عملی و دوری از شعار، بستر لازم برای رشد این نسل استثنایی را فراهم آوریم.

در میانه تحولات سریع فناوری، استراتژی کلان ایران باید پرورش نسلی باشد که از سنین پایه با هوش مصنوعی عجین شده و به‌صورت تخصصی در این حوزه تربیت شود. این امر نه یک انتخاب که نیازی حیاتی برای آینده کشور محسوب می‌شود. ما در آستانه انقلابی آموزشی قرار داریم. موفقیت‌های بین‌المللی دانش‌آموزان ایرانی در رویدادهایی مانند روبوکاپ نشان از ظرفیت بالای آنان دارد، اما تحقق پتانسیل‌های موجود مستلزم بازنگری اساسی در ساختارهای آموزشی کنونی است.

ایران می‌تواند با برنامه‌ریزی راهبردی و اقدام عملی، در بازه زمانی کوتاهی به قطب منطقه‌ای هوش مصنوعی تبدیل شود. برای تحقق این هدف، باید به جای حمایت‌های ظاهری، موانع ساختاری را به صورت ریشه‌ای برطرف کرد و بستری مناسب برای رشد استعدادها فراهم نمود. هوش مصنوعی به عنوان موتور محرک اقتصاد دانش‌بنیان، همزمان می‌تواند اشتغال‌زایی گسترده ایجاد کند و ارزش افزوده بالایی تولید نماید. تربیت نیروی متخصص از سنین پایه و بازمهندسی اساسی نظام آموزشی، دو شرط حیاتی برای حفظ مزیت رقابتی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های نسل جوان است. این تحول، نیازمند عزم ملی و دوری از شعارهای کلیشه‌ای است تا ایران بتواند در نقش پیشروی فناوری‌های هوشمند در منطقه ظاهر شود.

برنامه هوش مصنوعی مدارس برای نسل Z

نسل Z نیازمند آموزشی است که همپای تحولات دیجیتال حرکت کند؛ برنامه پیشنهادی هوش مصنوعی مدارس با هدف پرورش استعدادهای این نسل طراحی شده است. محور اصلی این برنامه، تبدیل کلاس‌های درس سنتی به محیط‌های یادگیری پویا و پروژه‌محور است که در آن دانش‌آموزان از پایه هفتم با مفاهیم هوش مصنوعی آشنا می‌شوند. در این برنامه، سواد هوش مصنوعی به عنوان یک درس اصلی وارد نظام آموزشی می‌شود. دانش‌آموزان از مقطع متوسطه اول، کار با ابزارهای هوش مصنوعی را به صورت عملی تجربه می‌کنند. در پایه‌های مختلف، پروژه‌های متنوعی مانند ساخت چت‌بات، برنامه‌نویسی بینایی ماشین و مدل‌سازی داده‌های واقعی اجرا می‌شود تا یادگیری تبدیل به تجربه‌ای ملموس و کاربردی شود.

مدارس به آزمایشگاه‌های مجهز با رایانه‌های کم‌هزینه، سنسورهای پیشرفته و دسترسی به پلتفرم‌های ابری داخلی تجهیز خواهند شد. این آزمایشگاه‌ها فضایی را فراهم می‌کنند که دانش‌آموزان بتوانند ایده‌های خود را به پروژه‌های واقعی تبدیل کنند و از همان سال‌های تحصیلی با فناوری‌های روز دنیا تعامل داشته باشند. همچنین ایجاد یک سامانه هوشمند استعدادیابی، توانایی‌ها و علایق دانش‌آموزان را تحلیل می‌کند و مسیر یادگیری شخصی‌سازی‌شده‌ای برای هر فرد طراحی می‌نماید. این سیستم نه‌تنها استعدادهای برتر را شناسایی می‌کند، بلکه به تمام دانش‌آموزان کمک می‌کند در مسیری متناسب با توانمندی‌های خود گام بردارند.

فراتر از پیوند دانشگاه با صنعت، ارتباط مدارس با پروژه‌های عملیاتی

برنامه «هر مدرسه یک شریک صنعتی» حلقه اتصال بین آموزش و بازار کار را تکمیل می‌کند. شرکت‌ها و صنایع، چالش‌های واقعی خود را به مدارس منتقل می‌کنند و دانش‌آموزان بر اساس این نیازها، پروژه‌های عملیاتی طراحی می‌نمایند. راه‌حل‌های موفق نه‌تنها مورد حمایت مالی قرار می‌گیرند، بلکه امکان اجرا در محیط‌های واقعی صنعتی را پیدا می‌کنند. یادگیری عملی و پروژه‌محور حرکت کنیم. هر مفهوم آموزشی باید در قالب پروژه‌های واقعی ارائه شود تا دانش‌آموزان به جای حفظ کردن، با تجربه مستقیم یاد بگیرند. معلمان نیز باید از نقش سنتی خود خارج شده و به مربیان راهنما تبدیل شوند. برای نمونه، معلمان ریاضی می‌توانند با آموزش مدل‌سازی آماری، پایه‌های هوش مصنوعی را به دانش‌آموزان بیاموزند.

سیستم‌های قدیمی ارزیابی بر اساس نمره دیگر کارآمد نیستند. باید معیارهای جدیدی مانند خلاقیت، کیفیت پروژه‌ها و توانایی حل مسئله را جایگزین کنیم. یک سیستم رتبه‌بندی دیجیتال می‌تواند رشد و پیشرفت دانش‌آموزان را به دقت ثبت کند و مسیر یادگیری هر فرد را شخصی‌سازی نماید. اگر در ۲۴ ماه آینده تحول آموزشی را آغاز نکنیم، شکاف دیجیتالی ما با سایر کشورها غیرقابل جبران خواهد شد. با اقدام سریع، می‌توانیم تا سال ۱۴۰۶ اولین نسل از دانش‌آموختگان مسلط به هوش مصنوعی را وارد بازار کار کنیم. نمونه‌های درخشان مانند تیم دانش‌آموزی شهرستانی که سیستم هوشمند مدیریت ترافیک طراحی کرد، نشان‌دهنده استعدادهای پنهان در سراسر کشور است.

نسل Z با فناوری بزرگ شده و درک عمیقی از نیازهای آینده دارد. این نسل نه تنها مصرف‌کننده فناوری است، بلکه می‌تواند خالق راه‌حل‌های نوآورانه باشد. سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ‌های این نسل، فرصتی استراتژیک برای رشد اقتصاد دیجیتال محسوب می‌شود. سه حوزه کلیدی برای سرمایه‌گذاری عبارتند از: راه‌حل‌های هوش مصنوعی برای صنایع، پلتفرم‌های آموزش هوشمند و ابزارهای خلاقیت دیجیتال است.