آیا تحریم‌ها مانع توسعه هوش مصنوعی در ایران خواهد شد؟

به گزارش پیوست، «در دنیای امروز، هیچ چاره‌ای جز اولویت دادن به هوش مصنوعی نداریم، باید دقت کنیم که این موضوع بسیار جدی است و ما باید با تلاش و سخت‌کوشی، عقب‌ماندگی چندساله در این حوزه را جبران کنیم.» این جمله را محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور طی جلسه‌ای در بهمن ماه ۱۴۰۳ بیان کرد. از ابتدای دولت چهاردهم از هوش مصنوعی به عنوان یک اولویت یاد شده و همواره برای نهادینه کردن و توسعه‌یافتگی آن صحبت شده است. از تصویب «برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی» تا ورود ۳۰ عنوان درسی این زمینه در دانشگاه‌ها. در میانه سندها و اظهار نظرهای موجود در خصوص این فناوری، نقش تحریم‌ها و محدودیت‌های ارتباطی با کشورهای توسعه‌یافته از مسائل مورد توجهی است که می‌تواند توسعه هوش مصنوعی را کند و با اختلال به پیش ببرد.

هوش مصنوعی در سایه تحریم؛ گشایش جعبه پاندورا

زهرا رضوی، مدیرعامل یوسیستنت، با اشاره به نبود امکان قانونی برای خرید برخی زیرساخت‌های توسعه هوش مصنوعی و ناتوانی در برابر ارائه سرویس‌های هوش مصنوعی به بازارهای جهانی به عنوان دو معضل ناشی از تحریم‌ها، گفت: امروزه سازمان‌های دولتی برای خرید یک GPU باید آن را از چندین و چند کشور رد کنند تا در نهایت به ایران برسد که در این مسیر ممکن است درصدی از محصول از بین رفته یا دزدیده شود. از سوی دیگر مشتریان اول و آخر محصولات هوش مصنوعی به دلیل ناتوانی در عرضه سرویس به بازارهای جهانی ایرانیان هستند. این مساله موجب شده بسیاری از شرکت ها از ورود به این بازار صرف نظر کنند.

او در بخشی دیگر از صحبت‌های خود با پیوست، به تاثیر تحریم‌ها برای حضور کشور در نمایشگاه و کنفرانس‌های جهانی اشاره کرد. به گفته رضوی در کنار اینکه به دلیل تحریم‌ها دسترسی به دانش و ارتباط با مراکز پژوهشی با اختلال مواجه می‌شود، حضور در کنفرانس و نمایشگاه‌های جهانی نیز امکان پذیر نیست یا هزینه حضور بسیار زیادی را در پی دارد.

از سوی دیگر سمیه چشمی، مدیر ارشد محصول خودرو هوشمند فناپ، در گفت‌وگو با پیوست، به اهمیت برنامه‌ریزی و استراتژیک مناسب در مواجه با تحریم‌ها، همچنین بحران‌های ناشی از نبود این دو پرداخت و ادامه داد: امروزه ما از دو جنبه، یعنی تحریم‌ها و نبود برنامه‌ریزی مناسب ضربه می‌خوریم. از سوی دیگر آگاهی لازم در خصوص اثرات این مسائل، ریسک‌ها و مدیریت آنها در کشور وجود ندارد که هر یک به نوعی می‌توانند چالش‌های مختص به خود را در کشور ایجاد کنند. در کنار این موارد با بحران در حوزه مهاجرت نیروی انسانی نیز مواجه هستیم. در این شرایط همچنان برای این هیچ یک از این موارد استراتژیک مناسب اتخاذ نشده است.

اهمیت ارتباطات جهانی در توسعه هوش مصنوعی تا جایی قابل توجه است که چندی پیش سفیر چین در آمریکا، همکاری با کشورهای توسعه یافته در حوزه هوش مصنوعی را راهی برای جلوگیری از گشایش جعبه پاندورا دانست. جعبه پاندورا هر آن چیزی است که به ظاهر معمولی است، اما می‌تواند نتایجی غیرقابل پیش‌بینی و نگران کننده به همراه داشته باشد. هوش مصنوعی نیز با وجود فرصت‌هایی که با خود به دنبال دارد می‌تواند با مدیریت نادرست به یک جعبه پاندورا تبدیل شود. تحریم‌های بین‌المللی را می‌توان به‌ عنوان یکی از عوامل کلیدی در گشایش جعبه پاندورای توسعه هوش مصنوعی در نظر گرفت. محدودیت در دسترسی به زیرساخت‌های جهانی، خرید دشوار تجهیزات لازم برای توسعه زیر ساخت و غیره باعث شده است تا توسعه‌دهندگان داخلی به مسیرهایی خارج از چارچوب‌های رایج اخلاقی و فنی روی آورند.

هوش مصنوعی؛ فناوری که تبدیل به ابزار قدرت شد

با وجود اینکه هوش مصنوعی را می‌توان همچنان علمی نو ظهور دانست اما، هوش مصنوعی دیگر یک فناوری نوین صرف نیست، بلکه به ابزاری راهبردی برای تولید و اعمال قدرت تبدیل شده است. از برتری نظامی و سایبری گرفته تا رقابت اقتصادی و کنترل داده. امروزه این فناوری در قلب منازعات ژئوپولتیکی قرار دارد. کشورها در حوزه هوش مصنوعی، نه‌ تنها به دنبال نوآوری تکنولوژیک، بلکه در پی تسلط بر جریان اطلاعات، افکار عمومی و حتی فرهنگ جهانی هستند. این مسیر هوش مصنوعی را از یک ابزار فناورانه به یکی از مولفه‌های اصلی قدرت ملی کشورها بدل کرده است.

سمیه چشمی، مدیر ارشد محصول خودرو هوشمند فناپ، در راستای این موضوع هوش مصنوعی را عامل اتحاد و اتفاق جهانی کشورها با یکدیگر دانست. او در بخشی از صحبت‌های خود با پیوست، به آلودگی جوامع و سبک زندگی افراد با هوش مصنوعی اشاره کرد و نبود دسترسی‌های لازم را، بر اساس وابستگی‌های ایجاد شده، عاملی برای افزایش شکاف میان جهان اول و سوم همچنین افزایش نارضایتی دانست.

چشمی در ادامه گفت: اتحاد روسیه و چین همچنین اتحادیه اروپا هر یک قدرتی استراتژیک را شکل می‌دهند. با اتحاد کشورها دسترسی به قدرت و منابع افزایش یافته و می‌توان تعاملات را هدایت کرد. در صورت نبود این همکاری و استراتژیک‌‌ها نیز، کشورها در توسعه هوش مصنوعی و آینده آن محدود و وابسته می‌شوند.

گسلی میان سیاست‌گذاری و واقعیت‌های میدانی

معاون اول رئیس‌جمهور در بهمن‌ماه ۱۴۰۳ با اشاره به نبود بودجه‌های میلیاردی در حوزه هوش مصنوعی، بر نقش «برنامه ملی هوش مصنوعی» برای جبران عقب‌ماندگی‌ها تأکید کرد. با وجود افزایش بحث‌ها و حساسیت‌ها پیرامون توسعه هوش مصنوعی در کشور، به نظر می‌رسد اقدامات مسئولان بیش از آن‌که ماهیت عملیاتی داشته باشند، محدود به تدوین اسناد و دستورالعمل‌هایی هستند که از نگاه کارشناسان، نه تنها جامعیت کافی ندارند، بلکه با نیازهای واقعی اکوسیستم هوش مصنوعی نیز فاصله دارند. از سوی دیگر نبود نگاه استراتژیک به آینده این فناوری، در کنار فشار تحریم‌ها، موجب کاهش انگیزه و ناامیدی بسیاری از فعالان این حوزه شده است. مجموعه این عوامل، تصویری از توسعه‌ای کند، ناهمگون و بدون چشم‌انداز مشخص را در حوزه‌ای ترسیم می‌کند که در جهان به یکی از محورهای اصلی قدرت و رقابت تبدیل شده است.