گذار از ابرچالش‌های کشور با توسعه هوشمندسازی

اکنون که در آستانه پایان یافتن سال ۱۴۰۳ هستیم و چالش‌های ناشی از ناترازی‌های انرژی در فصول گرم و سرد سال را پشت سر گذاشته‌ایم، بیش از هر زمان دیگری روشن است که در سال ۱۴۰۴ نیز با ابعاد گسترده‌تری از این چالش‌ها مواجه خواهیم شد. مدیریت کلان کشور باید از فرصت باقی‌مانده تا گرم‌ترین روزهای سال استفاده و با پیش‌بینی‌های لازم، از قطعی برق، تعطیلی کارخانجات و توقف چرخ‌های صنعت و زندگی روزمره جلوگیری کند. شکی نیست که چالش ناترازی انرژی در شرایط کنونی از مهم‌ترین بحران‌های کشور است، اما این تنها ابرچالشی نیست که امروز صنایع با آن دست به گریبان‌اند.

یکی دیگر از چالش‌های کلان پیش رو، بهای تمام‌شده بالای تولید کالا در صنایع کشور است؛ معضلی که از شیوه‌های تولید قدیمی و بهره‌وری پایین ناشی می‌شود. این مساله باعث شده است که حتی در شرایط برابر با نمونه‌های جهانی و با فرض رفع تحریم‌ها، محصولات تولیدی ما قابلیت رقابت چندانی نداشته باشند. این چالش نه‌تنها در صنایع نوپا بلکه حتی در صنایعی با بیش از نیم قرن سابقه فعالیت نیز به‌وضوح قابل مشاهده است.

چالش مهم دیگر تحریم‌های بین‌المللی است. با وجود تلاش گسترده در کشور برای کاستن از پیامدهای تحریم‌ها بر اقتصاد کشور، واقعیت این است که یکی از تبعات تحریم‌ها بر صنایع تولیدی، کاهش محسوس سرمایه‌گذاری در صنعت بوده است؛ به طوری که در مواردی حتی شاهد فرار سرمایه‌ها از بخش تولید بوده‌ایم. این امر منجر به بروز چالش دیگری تحت عنوان «استهلاک سرمایه» شده است، چنان‌که در بسیاری از صنایع، از راه‌سازی و سلامت گرفته تا نفت، گاز و پتروشیمی، میزان استهلاک دارایی‌ها از سرمایه‌گذاری سالانه پیشی گرفته است. این اتفاق نشان‌دهنده شرایط نامطلوب سرمایه‌گذاری، نبود تمرکز کافی بر پیش‌بینی روندها و اولویت نداشتن توسعه زیرساخت‌ها در کشور بوده که در مجموع خروجی چنین فرایندهایی، خود را در سهم ناچیز بودجه عمرانی از بودجه کل کشور و همچنین بحران‌های حاصل از ناترازی‌های رخ‌داده در کشور نشان می‌دهد. این امر به‌تدریج و طی چند سال موجب از دست رفتن ارزش دارایی‌های تولیدی و از رده خارج شدن محصولات تولیدشده در عرصه پررقابت بازار می‌شود.

در این شرایط، یکی از راهکارهای موثر برای عبور از محدودیت‌های مالی و مدیریت چالش‌های پیش رو، به‌کارگیری فناوری‌های روز و توسعه هوشمندسازی در صنعت است. این رویکرد امکان «مدیریت در زمان حضور» و «مدیریت در زمان غیاب» را با حداکثر اثربخشی فراهم می‌کند. تجربه دوران همه‌گیری کرونا و اجرای دورکاری نشان داد که اگرچه تمرکز مطلق بر دورکاری به تنهایی نمی‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد، اما در شرایط بحرانی مانند وضعیت کنونی، استفاده از فناوری‌هایی مانند حسگرها، اینترنت اشیا (IoT) و راهکارهای ابری می‌تواند از تعطیلی کامل واحدهای صنعتی جلوگیری کند؛ به عبارتی با به‌کارگیری این فناوری‌ها، حتی در موقعیت‌های دشوار، امکان ادامه فعالیت واحدهای صنعتی (حتی با کارایی پایین‌تر) از طریق مدیریت از راه دور فراهم می‌شود. این امر نه‌تنها به مدیریت مصرف انرژی در روزهای اوج کمک می‌کند، بلکه کارایی عملیات، بهره‌وری و ایمنی را افزایش و بهای تمام‌شده محصولات را کاهش می‌دهد. همچنین، بهبود زنجیره تامین و ارتقای رقابت‌پذیری صنایع از دیگر مزایای این رویکرد است. به‌ طور خلاصه، حرکت به سمت هوشمندسازی صنایع و سازمان‌ها علاوه بر اینکه پاسخگوی بخشی از بحران‌های پیشروست، می‌تواند زمینه‌ساز تحولی بزرگ در صنعت کشور نیز باشد. امید است با برنامه‌ریزی و اجرای دقیق این راهکارها، گام‌های موثری در جهت توسعه پایدار صنعتی برداشته شود.