معاون توسعه معاونت علمی: شرکت‌های دانش‌بنیان ۲.۸ درصد در اقتصاد کشور سهم دارند

به گزارش‌ پیوست، در همایش رونمایی از پنجمین گزارش زیست بوم دانش بنیان سال ۱۴۰۲ مطرح شد که درحال حاضر ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف فناوری فعالیت می‌کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان برای ۴۰۰ هزار نفر اشتغال‌زایی کرده‌‌اند و ۲۵ میلیارد دلار درآمد سالانه ایحاد کرده‌اند. با وجود رشد دارایی‌ها، ۲۰ درصد شرکت‌ها به دلیل زیان انباشته ورشکسته محسوب می‌شوند.

مهدی الیاسی، معاون سیاست‌گذاری و‌ توسعه‌ معاونت علمی در آیین رونمایی از گزارش زیست بوم دانش‌بنیان سال ۱۴۰۲ گفت: ما در سه سال گذشته، به‌ویژه پس از تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان شاهد اتفاقات جدید زیادی بوده‌ایم.

الیاسی توضیح داد: پس از تصویب قانون جدید جهش دانش‌بنیان، اولین اتفاقی که افتاد، اضافه شدن تعدادی بازیگر جدید به اکوسیستم بود. درحال حاضر زیست‌بوم نسبت به سال قبل از نظر نوع بازیگران، تفاوت‌های قابل توجهی دارد بنابراین برای اعضای قدیمی زیست‌بوم نیز فرصت‌های جدیدی برای فعالیت و مشارکت ایجاد شده است.

به گفته معاون توسعه معاونت علمی، واقعیت توسعه منابع یا فناوری نیست زیرا اینها همه ابزار هستند. اصل توسعه برای انسان‌ها است. او گفت: در سال‌های اخیر، تعداد زیادی از افراد حقیقی و حقوقی به این اکوسیستم اضافه شده‌اند. زمانی ما ابزار لازم برای گفت‌وگو با بنگاه‌های بزرگ را نداشتیم، اما اکنون پس از دو اتفاق مهم یکی تجربه موفق و دیگری شکل‌گیری قانون دانش‌بنیان، این امکان فراهم شده است.

الیاسی با اشاره به اینکه تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان به ۱۰ هزار شرکت رسیده‌‌است ادامه داد: بعضی از دوستان می‌پرسند آیا واقعا ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان داریم؟ بله. در اقتصاد و مدیریت، مفهوم Critical Mass بسیار مهم است. این ۱۰ هزار بازیگر با اندازه‌ها و حوزه‌های فعالیت مختلف، موفقیت‌ها و شکست‌های متفاوتی داشته‌اند. همه آنها موفق یا بزرگ نیستند و شاید تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد از آنها به موفقیت‌های چشمگیر دست یافته‌اند. البته‌ وجود ۱۰ هزار شرکت یا ۱۰ هزار بازیگر خود یک تحول فرهنگی بزرگ است.

معاون سیاستگذاری و توسعه معاونت علمی اشاره کرد: درحال حاضر در اقتصاد ایران، حدود ۱۰۰ بازیگر بزرگ داریم که تعیین‌کننده‌های اصلی هستند و بسیاری از آنها وارد این گفت‌وگو شده‌اند و برخی به طور عمیق درگیر شده‌اند. مثلا هلدینگ‌های بزرگ پتروشیمی، فولادی و غذایی، که جزو دارایی‌های اصلی اقتصاد ایران هستند، اکنون در این بازی حضور دارند. در اقتصاد جهانی، بازیگرانی که کشورها را پیش می‌برند معمولا شرکت‌های بزرگ چندملیتی هستند، مانند سامسونگ یا هواوی. برای ما نیز شرکت‌هایی مانند گلرنگ می‌توانند چنین نقشی ایفا کنند.

طبق گفته الیاسی، این شرکت‌ها اکنون عضو این زیست‌بوم شده‌اند و نباید آن را فقط با زیست‌بوم استارت‌آپ‌ها یا شرکت‌های نوپا اشتباه گرفت. اینها بازیگران جدیدی هستند که وارد عرصه شده‌اند. او‌ گفت که دو گروه از بازیگران جدی اقتصادی داریم؛ یکی هلدینگ‌های بزرگی که تاثیرگذار هستند و دیگری شرکت‌های نوآور که لزوما اندازه‌ای مانند فولاد مبارکه یا پتروشیمی خلیج فارس ندارند، اما رفتارهای نوآورانه از خود نشان می‌دهند. این شرکت‌ها مدیران حرفه‌ای جذب کرده‌اند و با ادبیات توسعه و رقابت‌پذیری آشنا هستند.

او تاکید کرد که درحال حاضر این شرکت‌ها نسبت به سه یا پنج سال پیش عضو این جامعه شده‌اند. اما واقعیت این است که شبکه‌ای که من تصور می‌کردم باید به هم متصل شود، هنوز به آن اندازه متداخل نشده است. بازیگران قدیمی‌تر، مانند صندوق‌ها یا شرکت‌های دانش‌بنیان بزرگ، به اندازه کافی از این گروه جدید استقبال نکرده‌اند. شرکت‌ها باید این اکوسیستم بزرگ را به رسمیت بشناسند تا اکوسیستم به همان اندازه گسترده و پراکنده شود اما پراکندگی بازیگران ما در این حوزه هنوز کم است. برخی از این هلدینگ‌ها و شرکت‌ها از افراد قدیمی اکوسیستم جذب کرده‌اند، اما تعداد زیادی از آن‌ها از نظام بانکی یا دیگر بخش‌ها وارد شده‌اند و این موضوع ما را به چالش کشیده است.

الیاسی گفت که از نظر بازیگران، این دو گروه به ما اضافه شده‌اند؛ هلدینگ‌های بزرگ و ابر بنگاه‌های ایرانی و شرکت‌های غیر دانش‌بنیان نوآور که تعدادشان نیز بسیار زیاد است. تعداد تقاضاهایی که از آن‌ها می‌آید، در حوزه اعتبار مالیاتی در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۰  درصد از کل تقاضاها را تشکیل می‌داد. این شرکت‌ها تقاضای اعتبار مالیاتی برای توسعه ارائه داده‌اند و این برای ما بسیار جذاب است.

معاون سیاستگذاری و توسعه معاونت علمی درباره نسل جدید شرکت‌های دانش‌بنیان توضیح داد: شرکت‌های دانش‌بنیان نسل جدید نیز در حال ظهور هستند. از نظر عمر تکنولوژی، همان‌طور که فناوری دیجیتال و الکترونیک برای ما شناخته شده است، نسل‌های بعدی مانند متاورس و دیگر فناوری‌های نوظهور نیز در حال شکل‌گیری هستند. ما به عنوان شهروند درگیر این فناوری‌ها هستیم و شاهد تغییرات سریع آن‌ها هستیم. شرکت‌هایی که ۱۰ سال پیش در حوزه زیست فناوری دانش‌بنیان فعالیت می‌کردند، اکنون به شرکت‌های بالغ تکنولوژی تبدیل شده‌اند. در مقابل، در حوزه فناوری سلول‌های بنیادین، حدود ۱۷۰ تا ۲۰۰ شرکت در این سال‌ها متولد شده‌اند که بازیگران جدیدی هستند و به اکوسیستم اضافه می‌شوند. یکی از اولویت‌های ما این است که بازیگران تکنولوژی‌محور در حوزه‌های تکنولوژی جدید را به اکوسیستم اضافه کنیم. هوش مصنوعی نیز از این قاعده مستثنی نیست.

الیاسی با تاکید بر این نکته که  اکنون نیاز به بازیگران جدید در حوزه هوش مصنوعی داریم ادامه داد: من از صندوق‌های پژوهش و فناوری که در این حوزه فعال هستند درخواست می‌کنم که پذیرای بازیگران جدید باشند. بازیگران جدید در تکنولوژی‌های نوین برای ما یک نیاز اساسی هستند. شرکت‌های بزرگ امروز نیاز دارند که سیستم‌های جدیدی شکل بگیرد و شرکت‌های جدید در آنها ظهور کنند.

او با اشاره به بانک‌ها در پیشبرد این حوزه گفت: در قانون جهش، بانک‌ها به عنوان سرمایه‌گذاران جدید اضافه شده‌اند. اکنون چهار بانک بزرگ کشور هلدینگ‌هایی را در حوزه پژوهش و فناوری ایجاد کرده‌اند و سرمایه‌های قابل توجهی را به این حوزه وارد کرده‌اند. تقریبا حدود ۲ درصد از سرمایه‌های این چهار هلدینگ جدید به این حوزه اختصاص یافته است. این بانک‌ها و هلدینگ‌ها بازیگران جدید سرمایه‌گذاری در شرایط فعلی هستند. از نظر تنوع بازیگران و گروه‌های مخاطب، موضوع بسیار گسترده‌تر شده است.

الیاسی تاکید کرد که این اکوسیستم بزرگ شده است، اما هنوز به یک شبکه کامل تبدیل نشده است. تعاملات ما کم است. مثلا ساختار گلرنگ را می‌بینم که همه بازیگران را در خود جای داده است، اما حضور اعضای قدیمی اکوسیستم ما در آن به اندازه کافی نیست. تیم‌ها و صندوق‌های ما به اندازه کافی در گلرنگ حضور ندارند. گلرنگ اکنون با مدل توسعه عمودی و مالکیت بنگاه‌های بزرگ در حال رشد است و این یک وضعیت بسیار خوب است. اما باید با هسته قدیمی و با سابقه اکوسیستم ما به شبکه‌سازی و تعامل با این بازیگران جدید بیشتر توجه کند.

تجربه جدید نهادهای تامین مالی

در ادامه همایش روح الله ابوجعفری، دبیر علمی گزارش‌ زیست بوم و‌ عضو هیات مدیره شرکت فرابورس گفت: طبق تجربه‌ای که در کشور داریم، آنچه که از تامین مالی برای زیست بوم دانش بنیان کشور از سوی نهادهای سنتی انتظار داشتیم محقق نشد از این رو در ماده ۱۰۰ برنامه سوم توسعه، بحث تاسیس صندوق‌های غیر دولتی و صندوق های پژوهش و فناوری مصوب شد. ایجاد این صندوق‌ها به وزارت علوم واگذار شد و از آنجایی که این وزارتخانه ارتباطات گسترده با سایر نهادها داشت، در اجرای این بند قانونی توفیقی حاصل نشد.

عضو هیات مدیره شرکت فرابورس توضیح داد: تاسیس صندوق‌های پژوهش و فناوری اولین تجربه کشور در حوزه نهادهای تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان است. با حمایت های معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی ۸۰ درصد صندوق پژوهش و فناوری در کشور مجوز دریافت کردند که عملکرد آنها در پنجمین گزارش زیست بوم دانش بنیان درج شده است.

او‌ درباره چالش‌ها اشاره کرد: چالش اصلی کشور در این زیست بوم پویا بودن خدمات این نهادهای مالی جدید است در غیر این صورت همانند نهادهای سنتی موجود می‌شدند از این رو به سمت رصد خدمات این نهادها رفتیم. عدم تقارن داده‌ها میان نهادهای سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر را از دیگر چالش‌های زیست‌بوم فناوری کشور است. در این راستا شرکت دانش‌بنیانی در حوزه اعتبار سنجی تشکیل شد تا اقدام به رصد عملکرد نهادهای درگیر با اجزا زیست بوم دانش‌بنیان کند.

طبق گفته ابوجعفری، نوع رفتار بانک‌ها در مواجهه با دانش‌بنیان‌ها در حال شفاف شدن است به گونه ای که می‌توان اعلام کرد بانک‌های کار آفرین، تجارت و پاسارگاد در حوزه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت‌های خوبی انجام داده‌اند.

۲۲ شرکت در بازار نوآفرین

در ادامه محمدعلی شیرازی، مدیرعامل فرابورس ایران گفت: امروز شاهد دومین عرضه اولیه شرکت دانش‌بنیان در بازار نوآفرین بودیم. شرکت مام میهن که یک شرکت دانش‌بنیان است، عرضه اولیه خود را انجام داد. این تقارن را با این جلسه بسیار مثبت می‌بینم. فرابورس ایران یکی از چهار بورس تحت نظارت سازمان بورس است که از سال ۱۳۸۸ فعالیت خود را آغاز کرده و هشت بازار با کارکرد و مقررات جداگانه دارد.

به گفته شیرازی، از زمان شروع پذیرش در بازارنوآفرین، ۱۱ شرکت در تابلو رشد و ۱۱ شرکت در تابلو دانش‌بنیان پذیرفته شده‌اند که در مجموع ۲۲ شرکت در بازار نوآفرین حضور دارند.

مدیرعامل فرابورس ایران اشاره کرد: ۸ شرکت در صف پذیرش تابلوی دانش‌بنیان هستند و ۱۰ شرکت برای تابلوی رشد و ۸ شرکت برای تابلوی دانش‌بنیان در صف پذیرش بازار نوآفرین هستند. ۱۰ درصد شرکت‌های پذیرفته‌شده در فرابورس، دانش‌بنیان‌ هستند. شرکت‌هایی که با عرضه اولیه سهام خود حدود ۲ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان از این بازار تامین مالی کرده‌اند.

قرارداد بانکی با صندوق نوآوری

در این مراسم سهراب صادقی، معاون مدیرعامل در شعب و توسعه‌ بازار بانک کارآفرین گفت: امروزه دنیا بر محور دانش و فناوری حرکت می‌کند و سهم این حوزه در تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور‌های توسعه‌یافته‌ای مانند آمریکا، ژاپن و کره جنوبی بسیار قابل توجه است. در ۱۰ سال اخیر، سهم این اکوسیستم در GDP دو رقمی نشده و همچنان قابل توجه نیست. درحالی‌که دانش و فناوری برخلاف سرمایه‌های مالی، منابعی بی‌پایان محسوب می‌شوند و موتور محرک توسعه اقتصادی کشور‌ها به شمار می‌روند.

صادقی با اشاره به فعالیت ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور توضیح داد: هنوز فاصله زیادی با وضعیت مطلوب داریم. برای رسیدن به این هدف، همه بخش‌های اقتصادی باید از این اکوسیستم حمایت کنند.

معاون مدیرعامل بانک کارآفرین با اشاره به انعقاد تفاهم‌نامه همکاری با صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: این اقدام موجب شد تا استراتژی بانک در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان نیز تقویت شود. از سال ۱۳۹۹ تاکنون، بیش از ۴۰ درصد تسهیلات این بانک به حوزه‌های سلامت، غذا و دارو اختصاص یافته است. علاوه بر این ۳۵ هزار میلیارد ریال تسهیلات به ۲۵ شرکت ارائه شده است. همچنین ۱۳ هزار میلیارد ریال ضمانت‌نامه برای ۸۰ شرکت صادر شده و اوراق سکوک برای یکی از شرکت‌های بزرگ تولیدی با حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی منتشر شده است.

طبق گفته او، ۱۴ درصد از کل تسهیلات بانک به شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص یافته و در حال حاضر ۷۰۰ شرکت دانش‌بنیان نزد این بانک حساب دارند. تاکنون ۷۵ هزار میلیارد ریال تسهیلات به این شرکت‌ها اعطا شده و ۵۵ هزار میلیارد ریال ضمانت‌نامه برای آنها صادر شده است. این آمار نشان می‌دهد که بانک کارآفرین نقش کلیدی در حمایت از اکوسیستم نوآوری کشور ایفا می‌کند و با تداوم این روند، می‌تواند زمینه رشد و توسعه بیشتر شرکت‌های دانش‌بنیان را فراهم کند.

گزارش سالانه شرکت‌های دانش‌بنیان، بر پایه پردازش و تجمیع اطلاعاتی تهیه شده که تا پایان سال ۱۴۰۲ از شرکت‌های دانش‌بنیان گردآوری شده و شامل گزارش توصیفی-آماری است و اطلاعات آن شامل آمارهای عمومی، صورت‌های مالی، درآمدها، و تسهیلات دریافتی این شرکت‌ها می شود.

این گزارش که در سال ۱۴۰۲ تهیه شده است، علاوه بر اطلاعات آماری و مالی، به بررسی موضوعاتی چون تجارت خارجی شرکت‌های دانش‌بنیان به‌ویژه صادرات این شرکت‌ها، روش‌های جدید تامین مالی شامل انتشار اوراق، فرابورس و تامین مالی جمعی و ارتباط با شاخص جهانی نوآوری می پردازد.