گزارش اندیشکده حکمرانی شریف: ۸۳ درصد کاربران اینترنت از فیلترشکن استفاده می‌کنند

به گزارش پیوست، اندیشکده حکمرانی شریف با همکاری ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) نتایج نظرسنجی‌های خود از حدود ۸۰ درصد جمعیت کشور درباره اینترنت، شبکه‌های مجازی و تأثیر سیاست‌های حاکمیتی بر آنها را با عنوان «اینترنت از نگاه مردم» منتشر کرده است. قسمت اول یافته‌های این پیمایش به بررسی وضعیت مصرف مجازی کاربران و ارزیابی آنها از وضعیت اینترنت کشور اختصاص دارد. بر این اساس، مصرف اینترنت عمومی کشور به میزان قابل توجهی موبایل‌پایه است. نتایج نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد در اسفند سال گذشته ۶۰.۵ درصد از کاربران اینترنت تنها از اینترنت موبایل، حدود ۱۰ درصد از اینترنت ثابت و ۲۹.۱ درصد از هر دو اینترنت موبایل و ثابت استفاده کرده‌اند.

درصد کاربرانی که از فقط از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی یا خارجی استفاده می‌کنند در رقابت نزدیکی با یکدیگر قرار دارد. ۲۲ درصد فقط از شبکه‌های خارجی و ۲۰ درصد از شبکه‌های داخلی استفاده می‌کنند. با این‌حال ۵۷ درصد مردم عنوان کرده‌‌اند که هر دو شبکه‌های داخلی و خارجی مورد استفاده‌شان بوده است.

نزدیک به نیمی از شرکت‌کنندگان در این پژوهش، کندی اینترنت در کشور را مهم‌ترین مشکل خود در استفاده از آن دانسته‌اند. هزینه‌های زیاد و سیاست‌های فیلترینگ به ترتیب در رتبه‌های بعدی مشکلات اینترنت در ایران از نگاه کاربران قرار دارد.

این گزارش همچنین نشان می‌دهد میزان استفاده از فیلترشکن در میان کاربران اینترنت در اسفندماه سال گذشته نسبت به شهریور همان سال، حدود ۹ درصد افزایش یافته است. درحالی‌که استفاده از فیلترشکن‌ توسط کاربران در شهریور ۱۴۰۲، ۷۵.۴ درصد عنوان شده است، این عدد در اسفندماه به ۸۳.۶ درصد رسیده است. میان استفاده از فیلترشکن‌های رایگان و پولی، بیشترین سهم به فیلترشکن‌ها و پروکسی‌های رایگان اختصاص دارد (۶۷ درصد). گرچه بیشتر کاربران از مسئول اصلی فیلترینگ اظهار بی‌اطلاعی کرده‌اند اما ۲۱.۳ درصد پاسخ‌دهندگان، شورای عالی امنیت ملی را مسئول اصلی فیلترینگ دانسته‌اند.

همچنین در این پژوهش آمده است که دو سوم کاربران پیش از فیلتر شدن شبکه‌های واتس‌اپ و اینستاگرام برای استفاده از سایر سایت‌های فیلترشده (مثل تلگرام، یوتوب و…) از فیلترشکن استفاده نمی‌کردند.

بخش بعدی یافته‌های این پژوهش درباره تأثیر سیاست‌های حاکمیتی در شبکه‌های اجتماعی از منظر کاربران است. نزدیک ۳۰ درصد کاربران گفته‌اند علت فیلترینگ، محدودیت در اطلاع‌رسانی اخبار و محتوای مخالف دولت بوده است. ۲۰ درصد آنها نیز همچنان علت فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی را نمی‌دانند. سایر پاسخ‌دهندگان هم دلایلی مانند محتوای غیراخلاقی و کنترل شهروندان را علت محدودسازی‌ها دانسته‌اند.

آمار منتشر شده در گزارش نشان می‌دهد بیشتر کاربران از سیاست‌های محدودسازی شبکه‌های اجتماعی حمایت نمی‌کنند (۵۸.۴ درصد مخالف در شهریور ۱۴۰۲). باید بر این نکته تأکید داشت که مخالفان سیاست‌های فیلترینگ در اسفند ۱۴۰۲ نسبت به شهریورماه، ۱۰ درصد افزایش داشته است. طبق این نظرسنجی، اینستاگرام و واتس‌اپ در اولویت رفع فیلترینگ از نظر کاربران بوده‌اند. با این حال نزدیک ۷۵ درصد از کاربرانی که تنها از پیام‌رسان‌های داخلی استفاده می‌کنند، گفته‌اند در صورت رفع فیلتر پیام‌رسان‌های خارجی باز هم از آن استفاده خواهند کرد.

این پژوهش در پایان میزان موفقیت سیاست‌های فیلترینگ را بررسی کرده است. بر همین اساس، سیاست فیلترینگ چندان در معناسازی نزد کاربر و اقناع او به این محدودیت‌ها موفق نبوده است. علاوه بر این، با توجه به استفاده طولانی مدت از فیلترشکن‌ها، امنیت کاربر و به تبع آن امنیت جامعه با تداوم این سیاست در معرض مخاطرات امنیتی و فرهنگی است. از لحاظ اقتصادی هم باتوجه به اینکه ۲۰ درصد کاربران از مشتریان فیلترشکن‌های پولی بوده‌اند، می‌توان این موضوع را از مهم‌ترین پیامدهای نامطلوب سیاست فیلترینگ دانست.

این گزارش در پایان نتیجه می‌گیرد اگرچه سیاست فیلترینگ از لحاظ فنی تا حد زیادی موفق بوده است اما از جهت ایجاد پیامدهای جانبی نامطلوب در حوزه امنیتی، فرهنگی و اقتصادی توفیق چندانی کسب نکرده است. همچنین این سیاست نتوانسته همراهی کاربران با خود و رضایت آنها را به دست آورد و این مهم‌ترین تهدید جهت ادامه آن به ‌شمار می‌رود.

متن کامل گزارش اندیشکده حکمرانی شریف با عنوان اینترنت از نگاه مردم