معرفی چهره‌های تاثیرگذار (۱۰): ندیم مکارم، پیشران توسعۀ اندونزی

چشم‌انداز رشد این بازار در اندونزی به اندازه‌ای است که رئیس‌جمهور این کشور در سال ۲۰۲۰ کابینۀ خود را ملزم کرد استفاده از پتانسیل اقتصاد دیجیتال برای رشد اقتصادی را در اولویت خود قرار دهند. در دهۀ گذشته رشد زیادی در اقتصاد دیجیتال اندونزی بوجود آمده است،   به عنوان مثال شرکت‌های یونیکورن تراولکا و بوکالاپک در حیات اقتصادی اندونزی سر برآورده‌اند. اما اولین یونیکورن اندونزی، پلتفرم گوجک است که در سال ۲۰۰۹ به عنوان یک سرویس پیک آنلاین راه‌اندازی شد و بعد‌ها وارد حوزه‌های دیگر هم شد. در این جستار، با ندیم مکارم آشنا می‌شویم، شخصی که گوجک را بنیان نهاد و در سال ۲۰۱۹ به عنوان وزیر آموزش آموزش، فرهنگ، تحقیقات و تکنولوژی اندونزی منصوب شد.

کودکی و نوجوانی

ندیم مکاریم در سال ۱۹۸۴ در سنگاپور از والدینی اندونزیایی متولد شد. پدربزرگ مادری او، یکی از مبارزان برای استقلال اندونزی بود (اندونزی قرن‌ها تحت استعمار هلند بود و پس از مبارزات خونین در ۱۹۴۹ مستقل شد). کودکی و نوجوانی ندیم در همراه با نقل مکان‌های بسیار بود، دوران ابتدایی را در سنگاپور گذراند، دورۀ میانی را در نیویورک سپری کرد و دبیرستان را جاکارتا پایتخت اندونزی به اتمام رساند.

اندونزی متشکل است ۱۷ هزار جزیره است و مشهور است به اینکه افراد بسیار متفاوتی در آن ساکن شده‌اند. همین اختلافات در تاریخ اندونزی بعضا سرعت پیشرفت را کند کرده است. ندیم معتقد است که بهترین درمان بیگانه‌هراسی هم‌نشینی با افرادی است که تفاوت بسیاری با ارزش‌های تثبیت‌شدۀ ما دارند. نقل مکان‌های متعدد او در دوران کودکی او را از این موهبت برخوردار کرد.

تحصیلات و تجربیات

ندیم برای تحصیل در مقطع لیسانس در رشتۀ روابط بین‌الملل به دانشگاه براون در ایالت رود آیلند رفت. او در سال ۲۰۰۶ فارغ‌التحصیل شد و سپس به در شعبۀ جاکارتای شرکت مشاور مدیریتِ مکینزی مشغول به کار شد. او بعد از ۳ سال مشغولیت در مکنزی و کسب تجربه، تصمیم گرفت به یک استارتاپ آنلاین شاپ لباس‌فروسی ملحق شود. هدف او در ملحق شدن به این استارتاپ صرفاً کسب تجربه بود.
او در شهر جاکارتا که یک شهر پرجمعیت و پرسر و صداست زندگی می‌کرد. به دلیل شلوغی جاکارتا، یکی از راه‌های حمل و نقل محبوب از طریق موتورهاست که به زبان محلی به آن‌ها «اوجک» می‌گویند.

اما چنانکه که ندیم بعد‌ها گفت هر موتور سوار در ۷۵ درصد زمان کاری‌اش منتظر مسافر می‌ماند، در عین حال مسافران هم وقت زیاد باید صرف می‌کردند تا موتور مناسب مقصد خود را پیدا کنند.

او این‌ایده را داشت که مرکزی راه‌اندازی کند که تمام موتور‌ها با آن ارتباط داشته باشند، و مردم برای هر بار استفاده از اوجک‌ها مجبور نباشند در خیابان‌ها دنبال‌شان بگردند، و با یک تماس با آن مرکز به هدف خود برسند.

جدی شدن این‌ایده در ذهنش بود که باعث شد آنلاین شاپ را کنار بگذارد و استارتاپ خود را کلید بزند. ندیم، گوجک را در سال ۲۰۱۰ راه‌اندازی کرد که در ابتدا یک سرویس تلفنی بود. البته او آن سال برای تحصیل مدرک‌ام‌اب‌ای خود از دانشگاه هاروارد به آمریکا رفت و بعد از بازگشت در سال ۲۰۱۱، کار او در گوجک جدی شد.‌

رشد گوجک

ندیم گوجک را به کمک یکی از دوستانش در سال ۲۰۱۰ بنیان نهاده بود. در ابتدا او با سرمایۀ آشنایان و دوستان کار را آغاز کرد و متکی به تبلیغات شفاهی همان‌ها هم بود. گوجک یک سرویس تلفنی بود که قدری جستجوی اوجک را برای مسافران راحت‌تر می‌کرد. ندیم در آن دوران بیشتر وقتش را در حال تحصیل در هاروارد بود و بخش کوچکی از زمانش را به گوجک اختصاص می‌داد. بعد از فارغ‌التحصیلی در سال ۲۰۱۱، او مدتی در شرکت تجارت الکترونیک راکت اینترنت آشنا شد و نقش اینترنت در بهره‌وری صنایع را از نزدیک دید. همچنین در ۲۰۱۰ اوبر در سان فرانسیسکو پا گرفته بود که کمک می‌کرد راننده‌ها از طریق اینترنت مسافر پیدا کنند. او به جاکارتا برگشت تا این‌ایده را برای گوجک عملی کند.
عملی کردن این‌ایده ۴ سال زمان برد. در سال ۲۰۱۵، نرم‌افزار گوجک برای تلفن‌های هوشمند عرضه شد. سال ۲۰۱۴ گوجک موفق شده بود سرمایۀ مورد نیاز خود را جذب کند و محصول خود را سریع‌تر توسعه بدهد. در همین سال بود که اوبر و گرب (پلفترم حمل و نقل مالزیایی) وارد اندونزی شده بود. گوجک در ابتدا مختص موتور‌ها بود و رقیب اوبر و گرب نبود، اما به زودی تاکسی‌های مئجک هم به بازار عرضه شدند.
این پلفترم‌ها ارزش‌های زیادی وارد زندگی مردم کردند. پیش از آن، راننده‌ها یا موتورسوار‌ها خود تصمیم می‌گرفتند برای یک مسیر چقدر کرایه تعیین کنند، و این دلبخواهی بودن قیمت‌گذاری خیلی از اوقات معامله را به هم میزد. همچنین دربارۀ موتور‌ها گفته می‌شود که پیش از گوجک درصد بالایی از مردم اعتماد به موتورسواران نداشتند و ترجیح می‌دانند مدت زیادی منتظر وسایل حمل و نقل عمومی شوند. اما اوضاع محکوم به تغییر بود.
پلفترم گوجک تا سال ۲۰۱۷ یعنی دو سال بعد از عرضه‌اش در بازار، ۳۰ میلیون دانلود کسب کرده بود. جدای از قیمت‌گذاری منصفانه و با معیار، و همچنین کسب اعتماد مردم، گوجک برای زیبا به نظر رسیدن برند خود هم تلاش زیادی کرده بود. تمام موتورسواران گوجک لباسی به رنگ سبز روشن با آرم شرکت دارند. همچنین از آنجایی که هوای جاکارتا آلوده است، موتورسواران برای هر سفر به مسافر خود یک ماسک مخصوص هم می‌دهند تا از آسیب مصون باشد.
سال ۲۰۱۶ گوجک سرویس تاکسی اتومبیل خود را هم راه‌اندازی کرد. در همین سال سرویس دیگری برای دسترسی به تعمیرگاه‌های ماشین راه‌اندازی شد. یکی دیگر از خدمات جالب گوجک، امکان دیدن زمان حرکت وسایل نقلیه است. این پلفترم با همکاری با اتوبوس‌رانی‌ها، این امکان را ایجاد کرد که مردم بفهمند اتوبوس بعدی چه ساعتی وارد‌ایستگاه می‌شود و بتوانند برنامۀ خود را با آن تنظیم کنند. گوجک در زمینه‌های دیگر هم وارد فعالیت شد و تنوع خدمات خود را بیشتر کرد.
در حال سال ۲۰۱۸ گوجک در ۱۸ حوزۀ مختلف از جمله حمل و نقل، خرید بلیت آنلاین، سفارش غذا، خدمات درمانی و پرداخت اینترنتی فعالیت می‌کند. سرویس پرداخت اینترنتی گوجک که گو پی (Go Pay) نام دارد در حال حاضر پرمصرف‌ترین سرویس پرداخت اینترنتی در اندونزی است.
آمانو دانونی، مشاور مطرح کسب و کار، در سخنرانی خود در تد در سال ۲۰۲۰ می‌گوید در پیمایشی که در اندونزی انجام شد ۹۰ درصد مردم اندونزی باور داشتند گوجک کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود داده است. البته فعالیت گوجک مختص اندونزی نیست، و در حال حاضر در کشور‌های ویتام، تایلند، سنگاپور و فیلیپین هم در دسترس است.

مدیریت گوجک از آغاز تا سال ۲۰۱۹ بر عهدۀ ندیم مکارم بود. او افراد را بر اساس توانایی‌هایشان استخدام می‌کرد و با جنسیت و نژاد و عقاید کاری نداشت. همچنین مدیریت شرکت را طوری طراحی کرده بود که تصمیمات متمرکز نباشد. هر بخش از شرکت باید تصمیماتی که تصور می‌کرد درست است را اعمال کند و نیاز به تأیید مکارم ندارد. او باور دارد جلب اعتماد و احترام به خودمختاری زیردستانش مهم‌ترین عاملی است که شرکت را پیش رانده است.

دوران وزارت

پلفترم گوجک در سال ۲۰۱۷ یونیکورن شد. ارتباط خود ندیم با سیاست‌گذاران علی‌الخصوص بانک مرکزی اندونزی به او کمک کرده بود تصویر خوبی از ادارۀ کشورش به دست بیاورد. رئیس جمهور اندونزی از سال ۲۰۱۴ جوکو ویدودو بود. کمی پیش از رئیس شدن او، زمزمه‌های رشد اقتصاد دیجیتال و فرصت‌های آن به گوش می‌رسید.

او در دورۀ اول ریاستش از این فرصت بهره گرفت و آزادی لازم به پفترم‌ها برای رشد را اعطا کرد. در دورۀ اول ویدودو بود که گوجک و چند پلفترم دیگر در اندونزی رشد کردند. مکارم صاحب پلفترمی بود که کیفیت زندگی دو طرف عرضه و تقاضا را بالا برده بود.

ویدودو در سال ۲۰۱۹ برای دور دوم در انتخابات پیروز شد (دوره‌های ریاست جمهوری اندونزی ۵ ساله است). چند روز بعد از پیروزی ویدودو، مکارم از سمت مدیریت گوجک استعفا داد و چند روز بعد اعلام شد که او به عنوان وزیر آموزش و فرهنگ انتخاب شده است (سال ۲۰۲۱ این وزارت‌خانه با وزارت‌خانۀ تحقیقات و تکنولوژی ادغام شد و در حال حاضر ندیم وزیر آموزش، فرهنگ، تحقیقات و تکنولوژی است). با ۳۵ سال سن، تبدیل به جوان‌ترین وزیر تاریخ اندونزی تبدیل شد.

او در دوران وزارتش در حوزۀ تکنولوژی حمایت از کسب و کار‌ها را در اولویت قرار داد. اقدامات او بسیار زیاد است در اینجا قصد بررسی آن‌ها را نداریم. تنها به چند اقدامش در حوزۀ آموزش که جالب توجه است اشاره می‌کنیم. او در سال ۲۰۲۱ اجبار پوشیدن لباس‌های مذهبی که در اندونزی ریشه داشته است را ملغا کرد و گفت: «پوشیدن لباس‌های مذهبی حق فردی است، نه تصمیم مدرسه». این جملۀ او، عقاید او دربارۀ آموزش را خلاصه می‌کند.

او مدافع آموزش دانش‌آموز محور است. او می‌گوید هدفش این است که مدارس تمرکزشان از آموختن اطلاعات صرف به کودکان بردارند و مهارت حل مسأله به آن‌ها بیاموزانند. به عنوان مثال اگر به کودک درس ریاضی داده می‌شود، او را با یک مسئلۀ واقعی در زندگی روزمره آشنا کنند که تا آن درسی که از ریاضی گرفته است می‌تواند آن را بهتر حل کند. او آزمون‌های پرمخاطره (High-stakes Testing) را منحل کرد مهارت‌های حل مسئلۀ دانش‌آموزان را معیار قرار داد.

او برنامه‌ای را در دانشگاه‌ها اجرا کرده است که می‌گوید‌امیدوار است تمام جهان از آن پیروی کنند و این نوآوری با نام اندونزی گره بخورد. همانطور که پیش گفتیم، او از کودکی تجربۀ آشنایی با مردم مختلف را داشت و توانسته بود رواداری را در خود تقویت کند. او می‌خواهد به دانشجو کمک می‌کند که صفت را کسب کنند (به همراه کسب مهارت عملی). طبق دستور او، دانشگاه‌ها موظف هستند شرایطی را فراهم کنند که دانشجویان کارشناسی در ۸ ترم تحصیل خود، ۳ ترم را خارج از دانشگاه بگذرانند. آن‌ها در کسب و کار‌های مربوط به رشتۀ خود یا دانشگاه‌های دیگر در شهر‌های دیگر را می‌توانند انتخاب کنند و با فضایی جدید آشنا شوند. هرچند برای دانشجویان اجباری نیست که ۳ ترم را از دانشگاه خارج شوند و کاملاً اختیاری است، اما دانشگاه‌ها موظف هستند که ملزومات این برنامه را فراهم آورند. استقبال خوب دانشجو‌ها برای کسب تجربیات جدید، موفقیت این برنامه را نشان می‌دهد.

در حال حاضر ندیم در سال آخر وزارت خود است، و دوران ریاست‌جمهوری ویدودو هم در حال اتمام است.

جمع‌بندی

در حوالی سال ۲۰۱۰ بود که استارتاپ‌های حوزۀ اقتصاد دیجیتال شروع به رشد کردند و دولت هم شروع به حمایت و مقررات‌گذاری در این حوزه کرد. گوجک هم از این حمایت‌ها برخوردار بود و توانست بدون مانع‌تراشی دولت به رشد خیره‌کننده‌ای برسد. این پلتفرم دست روی یکی از نیاز‌های اساسی مردم شهر جاکارتا گذاشت، اما در این حوزه محدود نشد و خدمات دیگر را هم به کاتالوگ خود اضافه کرد. همین باعث شد که در بقیۀ شهر‌های اندونزی و بقیۀ کشور‌ها هم موفق باشد. ندیم مکارم، به عنوان مؤسس این شرکت و سپس جوان‌ترین وزیر اندونزی، نقش بسیار زیادی در تبدیل بازار اندونزی به بزرگ‌ترین بازار اقتصاد دیجیتال شرق آسیا داشته است.