از سکه‌های صفوی تا رمزارز ملی؛ پیوسته به لعنت الهی

روی برخی از سکه‌های مسی برجامانده از دوران صفوی، عبارت «پیوسته به لعنت الهی، تغیُّرده فلوس شاهی» حک شده است. مورخانی که در تاریخچه نظام پولی ایران پژوهش کرده‌اند، این لعن و نفرین را به نشانه‌ای از کاهش مداوم ارزش پول (یا حداقل ارزش سکه‌های مسی*) و به نارضایتی بخشی از عموم از این کاهش تعبیر کرده‌اند. در این معنا، منظور از تغیُّرده، نه ضرب‌کننده سکه‌های جعلی، بلکه دولت (ملی یا محلی) است که با کاهش مداوم ارزش سکه، موجب فقیرتر شدن آنان می‌شده است. بنا بر گزارش مورخان در کتاب تاریخچه پولی ایران از صفویان تا قاجاریان، در دوران صفوی، سکه‌های مس، دائم بخشی از ارزش خود را از دست می‌دادند. هر سال، حوالی زمستان، سکه‌های قدیمی مس بایستی به ضراب‌ها تحویل داده می‌شدند، ضراب آن سکه‌ها را ذوب می‌کرد و دوباره (در اندازه‌های متفاوت) ضرب می‌کرد و بعد از نوروز وارد بازار می‌کرد. ارزش سکه‌های تحویل داده‌نشده عملاً نصف می‌شد که معادل تحمیل تورم صد درصدی به صاحب آن سکه‌ها بود. این ساختار، هرساله فشار مضاعفی به طبقات کم‌بهره‌تر اقتصادی وارد می‌کرد و این وضعیت، به شکل پیوسته، با کاهش ارزش پول قشرهای کم‌بهره جامعه همراه بود، اما از آن ‌سو، سود سرشاری نصیب شاه (به عنوان صاحب اختیار ضرب پول) و ضراب می‌کرد. نصف کردن همه‌ساله ارزش سکه‌های مسی، عملاً یک موقعیت آربیتراژ بی‌نظیر برای شاه و ضراب فراهم کرده بود. در سال ۱۶۳۷ میلادی، ارزش ۴۵۰گرم مس، حدود ۴۰ قازبیک (Qazbak) بود، اما در واقعیت از این مقدار مس، ۶۴قازبیک ضرب می‌شد و مابه‌التفاوت این مقدار- ۲۴ قازبیک- بعد از کسر هزینه‌های ضرب، عملاً سودی بود که به شاه و سیستم پولی می‌رسید؛ اما وضعیت دستکاری در ارزش پول ملی در تاریخ ادامه پیدا کرد. شاهدان دوران قاجار از این نوشته‌اند که فرمانداران، بی‌آنکه کوچک‌ترین دلیلی بیاورند، ارزش استاندارد سکه‌ها را تغییر می‌دهند. با توجه به...