ترکیب دو فناوری هوش مصنوعی و 6G به چه معناست؟

در جهانی که اینترنت در آن نقشی کلیدی ایفا می‌کند، تمامی افراد و صنایع بر بستر اینترنت با یکدیگر در ارتباطند و ابعاد زندگی و ارتباط اجتماعی معنایی تازه پیدا کرده است. اینترنت محل کار را به خانه و یک مصرف‌کننده نهایی را مستقیماً به خط تولید کارخانه اتصال می‌دهد. این فرهنگ ارتباط، تولید و مصرف جدید، شرایطی رقم زد تا بر اساس آن مفاهیم انقلاب صنعتی چهارم که نتیجه انقلاب تکنولوژی ششم است شکل بگیرد. وقتی از مفاهیم انقلاب صنعتی چهارم سخنی به میان می‌آید باید منظور دقیق از آن روشن شود. واژه انقلاب صنعتی چهارم اولین بار از سوی دفتر آکادمی ملی علوم و مهندسی آلمان در سال ۲۰۱۲ استفاده شده است.

در آن گزارش، هدف از طرح انقلاب صنعتی چارم، به‌روزرسانی و جهت‌دهی تولید کشور آلمان به سمت تولید هوشمند و کارخانه هوشمند بوده است. منظور از تولید هوشمند در کارخانه هوشمند، ایجاد یک زیرساخت مناسب ارتباطی بین بخش‌های مختلف تولید است که در آن دستگاه‌های تولیدی مجهز به اینترنت اشیا و روبات‌ها با یک سیستم‌عامل مبتنی بر هوش مصنوعی فرایند تولید را انجام داده و ورودی‌ها را به خروجی‌های مد نظر تبدیل می‌کنند. در اینجا منظور از تولید صرفاً تولید کالاهای فیزیکی نیست بلکه انواع خدمات و کالاهای الکترونیکی را نیز در بر می‌گیرد. برای ایجاد چنین بستری نیاز به یک راه ارتباطی و یک بستر تعاملاتی است. در چنین شرایطی است که 6G به عنوان یکی از عوامل ارتباط‌دهنده مهم در دنیا شناخته می‌شود. در ادامه به توضیح این می‌پردازیم که 6G چگونه به کمک هوش مصنوعی می‌آید و امکان‌پذیر بودن استفاده از آن را مهیا می‌کند.

تعریف هوش مصنوعی

برای هوش مصنوعی تعاریف مختلفی ذکر شده است. اکثر این تعاریف هر کدام به جنبه مشخصی از هوش مصنوعی اشاره کرده‌اند و بسته به کاربرد مدنظر خود، دست به تعریف آن زده‌اند. آلن تیورینگ، دانشمند انگلیسی و مخترع کامپیوتر، هوش مصنوعی را فرایندی توصیف کرد که در آن کامپیوتر از طریق آن رفتارهای انسانی را تحت شرایط و ضوابط مشخصی تقلید می‌کند. اما بهترین تعریف از نظر جامعیت و اشاره به اهداف استفاده از هوش مصنوعی، تعریف سازمان بین‌المللی همکاری و توسعه اقتصادی است که هوش مصنوعی را چنین تعریف می‌کند:

این تعریف مهم‌ترین دغدغه این گزارش در بیان ویژگی هوش مصنوعی را مورد توجه قرار داده است.

6G چیست؟

6G ششمین نسل تکنولوژی ارتباط موبایلی است. تاکنون نزاع‌های فراوانی بر سر 5G میان آمریکا و چین در گرفته است و تا حدودی اهمیت ابعاد استراتژیک آن آشکار شده است و لزوم توجه به آن امروزه برای تمامی سیاست‌گذاران علم و تکنولوژی در دنیا مبرهن است. تکنولوژی‌های ارتباطی موبایل تقریباً هر ۱۰ سال به‌روزرسانی می‌شوند و با در نظر گرفتن شرایط موجود رشد و نرخ رشد این تکنولوژی بر اساس شواهد تاریخی، پیش‌بینی می‌شود 6G تا سال ۲۰۳۰ به‌ صورت گسترده در جهان عملیاتی شود، سالی که پیش‌بینی می‌شود انقلاب صنعتی چهارم نیز ظرفیت‌های تولیدی و تکنولوژیک خود را آشکار کند. همچنین پیش‌بینی می‌شود 6G نرخ انتقال اطلاعات را به یک ترابیت در ثانیه (۱۰ برابر 5G) برساند، پهنای باند ترافیک را ۱۰ هزار برابر کند و ۱۰ برابر بیشتر از 5G در مصرف انرژی بهیه باشد. علاوه بر این، مهم‌ترین ویژگی آن پوشش سراسری در دنیا و قابل اعتماد بودن است.

رابطه هوش مصنوعی و 6G

در بالا توضیح داده‌ شد که زیرساخت تولیدی ارتباطی جدید نیاز به یک بستر ارتباطی دارد که بتواند نیازهای این انقلاب تکنولوژیک را برآورده کند. زیرساخت نسل ششم تکنولوژی موبایل مانند رگ‌های بدن است. اگر مغز انسان را به صورت هوش مصنوعی فرض کنیم، ارگان‌های مختلف بدن مانند،قلب، مغز، کلیه‌ها و کبد و غیره مانند روبات‌ها و اینترنت اشیا هستند. خون جاری در بدن، استعاره از اطلاعات و دستورات مغز به این ارگان‌هاست و 6G همانند رگ‌های بدن، بستری است که از طریق آن، جریان اطلاعات و ارتباطات امکان‌پذیر می‌شوند. در چنین سیستمی ابتدا هوش مصنوعی اطلاعات را در بستر 6G دریافت می‌کند، سپس اطلاعات را تحلیل و نتیجه تحلیل خود را در قالب دستورهای مشخصی مجدداً بر بستر 6G ارسال می‌کند. زیرساخت فعلی اینترنت موبایلی (5G) امکان فنی پشتیبانی از چنین حجم نقل و انتقال داده‌ها بدون قطعی و ایجاد انواع مشکلات فنی را ندارد. برای همین لازم است تا نسل بالاتری از ارتباطات موبایلی زمینه‌ساز این ارتباط‌ها شود.

علاوه بر توضیح فوق و نیاز بنیادین هوش مصنوعی به 6G برای توسعه هرچه بیشتر و کاراتر، انتظار می‌رود تا سال‌های آینده روند توسعه هوش مصنوعی در دنیا و مخصوصاً از طریق تلفن‌های هوشمند ادامه یابد و رشد چشمگیری پیدا کند. هوش مصنوعی در آینده‌ای نزدیک زمینه‌ساز توسعه اپلیکیشن‌های موبایلی فراوانی خواهد شد و بسیاری از خدمات موجود در تلفن‌های همراه از طریق هوش‌ مصنوعی عرضه می‌شود. همچنین رشد استفاده از تلفن‌های هوشمند در سراسر جهان از دیگر دلایل اساسی نیاز به توسعه 6G در سراسر دنیاست.

در پارادایم 6G و نسل جدید اینترنت موبایلی انتظار می‌رود تکنولوژی از «وسایل مرتبط با هم» به سمت «شبکه هوشمند ارتباطی» حرکت کند. شبکه هوشمند ارتباطی معنای وسیع‌تری از سیستم‌های اتوماتیک دارد و مهم‌ترین خصیصه آن ارتباط مداوم سیستم با هوش مصنوعی و تصمیمات دائمی و در لحظه سیستم هوش‌ مصنوعی است، به نحوی که قطع شدن یک لحظه این ارتباط می‌تواند به خسارت‌های فراوانی منجر شود. در ادامه با ذکر یک مثال به ابعاد مختلف این ارتباط پرداخته خواهد شد.

مساله مهم دیگری که اهمیت 6G را یادآور می‌شود ذخیره و انبارکردن داده‌هاست. ذخیره‌کردن داده‌ها الزامات گوناگونی دارد، از تهیه زیرساخت‌های مناسب گرفته تا پروتکل‌های داده، سطوح دسترسی به داده، امنیت و حریم خصوصی. حجم داده‌های تولیدشده فعلی در جهان و همچنین رشد روزافزون تولید داده، امکان‌پذیری فنی و اجرایی تجمیع و نگهداری داده‌ها در یک مکان را با چالش‌های گوناگونی مواجه کرده است. به همین سبب یکی از روندهای مهم برای کابردی‌سازی چنین داده‌هایی جهت هوش مصنوعی استفاده از روش‌های توزیع‌شده است؛ بدین معنا که داده‌ها در یک جا و یک پایگاه‌داده مشخص نگهداری نمی‌شوند بلکه به صورت توزیع‌شده در سراسر جهان پخش شده‌اند، سپس هنگام نیاز به آنها بر بستر اینترنت یا زیرساخت‌های تکنولوژی ارتباطات موبایلی انتقال پیدا کرده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. این روش همچنین امکان نظارت بر داده‌ها برای کشورها و تولیدکنندگان داده را نیز فراهم می‌کند و دولت‌ها نیز از چنین روش‌هایی استقبال می‌کنند، ضمناً این روش امکان اعمال پروتکل داده‌های مختلف به کشورهای گوناگون را می‌دهد و استفاده از داده‌ها را نیز آسان می‌کند. اما استفاده از چنین روشی تنها زمانی امکان‌پذیر است که ظرفیت این انتقال داده‌ در سرعت و حجم بالا و بدون قطعی و کاهش سرعت و کارایی به سراسر جهان ممکن باشد، اینجاست که 6G با پوشش سراسری و سرعت بالا ارزش‌افزوده جدی پیدا کرده و توسعه و استفاده از چنین روش‌هایی را امکان‌پذیر می‌کند.

دو نمونه اجرایی از کاربردهای مشترک هوش مصنوعی و 6G

برای فهم دقیق‌تر این اثر می‌توان با یک مثال توضیحات تکمیلی را ارائه کرد. یکی از بحث‌های داغ استفاده از هوش مصنوعی در دنیا امروزه ناظر به خودروهای خودران هستند، خودروهای خودران با رشد تکنولوژی ساخت آنها از سوی شرکت تسلا در سال‌های اخیر توجه‌های زیادی را به خود جلب کرده است. خودروهای خودران بهترین مثال از اختلاط هوش مصنوعی، سیستم‌های اتوماتیک و 6G است. این خودروها بدون نیاز به مداخلات انسانی می‌توانند تمام وظایف انسان در خودرو را انجام دهند و انسان را از انجام انواع عملیات‌ رانندگی آزاد سازند. این خودروها کلان‌داده‌های در لحظه (Real Time) و شرایط محیطی و درونی آن را به سیستم هوش مصنوعی انتقال می‌دهند تا هوش مصنوعی بر اساس آنها تصمیم‌گیری کند. انتقال این کلان‌داده‌ها در حجم بالا و با سرعت زیاد از طریق 6G تسهیل می‌شود. این مثال به خوبی نشان می‌دهد یک ثانیه قطعی ارتباط یا اختلال در انتقال در داده و شبکه می‌تواند منجر به خسارت‌ها مالی و انسانی فراوانی شود. تصمیمات خودروهای خودران بر اساس داده‌های خود و دیگر خودروهاست؛ برای مثال اگر سیستم انتقال داده یک خودرو تصادف‌کرده دچار اختلال شده باشد و داده‌های آن به خودرو در حال حرکت انتقال نیابد و سیستم هوش‌ مصنوعی نتواند بر اساس آن داده جدید تصمیم قبلی را تغییر دهد و به‌روزسانی کند، ممکن است حسگرهای محیطی خودرو در حال حرکت نتوانند به‌موقع عمل کنند و باعث یک تصادف دیگر شوند، بدیهی است در شرایط فعلی که قطعی اینترنت امری پذیرفته‌شده است و هیچ یک از شرکت‌ها فرض خود را بر کیفیت بالای اینترنت برای چنین تصمیماتی قرار نمی‌دهند، طبعاً استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی برای خلق ارزش از این طریق دچار چالش‌های فراوانی خواهد بود و رشد و توسعه خودروهای خودران با چالش‌هاش گوناگونی روبه‌رو خواهد بود. انتظار می‌رود 6G بتواند این مشکلات زیرساختی اساسی در انتقال داده و ارتباطات را حل کرده و امکانی فراهم کند تا بتوان از خلق‌ارزش واقعی هوش مصنوعی بهره لازم را برد.

مخاطرات و فرصت‌ها

اینترنت نسل ششم تلفن‌های همراه یا به اختصار 6G در آینده‌ای نزدیک در بازه هشت تا ۱۰ ساله در سراسر دنیا پیاده‌سازی خواهد شد و توسعه اینترنت ماهواره‌ای که هم‌اکنون از سوی شرکت‌های آمریکایی در جریان است باعث پردامنه‌تر شدن تاثیرات این نسل ارتباط موبایلی خواهد شد. در کنار این موارد، نقش مهم هوش مصنوعی در آینده سیستم‌های هوشمند و تغییرات بنیادین تولید و مصرف و تغییرات ناشی از انقلاب صنعتی چهارم که خود نتیجه انقلاب تکنولوژیک ششم است، سبب خواهد شد تا کشورهای مختلف شرایط متفاوتی را نسبت به گذشته تجربه کنند. تا پیش از این امکان نظارت بر اینترنت از طریق مکانیسم‌های فیزیکی و محدود کردن دسترسی‌های اینترنتی امکان‌پذیر بوده است اما با رشد و توسعه اینترنت ماهواره‌ای و بر بستر آن 6G، زمینه‌ای ایجاد خواهد شد تا اعمال حاکمیت بر فضای اینترنت دشوارتر از گذشته شود. همچنین با رشد و توسعه تلفن‌های همراه هوشمند در جهان و دسترسی این دستگاه‌ها به اینترنت جهانی و استفاده از هوش مصنوعی به عنوان مغز اجرایی آن عملاً اعمال حاکمیت بر شبکه موبایلی نیز با دشوارهای فراوان روبه‌رو خواهد بود.؛ به عنوان مثال، یک دارنده تلفن همراه در ایران می‌تواند با وصل شدن به شبکه جهانی اینترنت و نسل ششم ارتباطی از طریق اینترنت ماهواره (که در آینده گیرنده‌های خرد آن توسعه پیدا خواهد کرد) با جهان بیرون ارتباط برقرار کند و از خدمات گوناگون سیستم‌های هوش مصنوعی در سراسر دنیا استفاده کند بدون اینکه کوچک‌ترین نظارتی از طرف نهادهای نظارتی داخلی روی آن صورت گیرد. در چنین شرایطی حاکمیت فضای مجازی در کشور دستخوش مخاطرات فراوانی خواهد شد. همچنین بخش قابل توجهی از اطلاعات تولیدشده نیز در پایگاه‌داده‌های خارجی ذخیره خواهد شد. نتیجه این خواهد بود که حتی حجم، میزان و محتوای داده‌های ذخیره‌شده نیز برای ناظر داخلی نامکشوف خواهد بود.

اما در کنار این تهدید، می‌توان از یک فرصت مهم پیش‌آمده نیز استفاده کرد. در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری قابل توجهی از سوی وزارت ارتباطات در بخش ارسال ماهواره‌های ارتباطی و همچنین نیروی هوافضای سپاه در توسعه موشک‌های متنوع صورت گرفته است و این سرمایه‌گذاری‌ها دستاوردهای مهمی نیز داشته است. این تجربه نظامی در کنار تخصص وزارت ارتباطات می‌تواند زمینه‌ساز بهره‌مندی از مشارکت در این توسعه اینترنت بین‌المللی شود و ایران به عنوان یکی از معدود کشورهایی که توانایی ارسال ماهواره در دنیا را دارد و سابقه ارسال ماهواره‌های ارتباطی را دارد، می‌تواند سهم بین‌المللی بسزایی داشته باشد و وارد باشگاه فراهم‌آورندگان اینترنت ماهواره‌ای و به تبع آن، زیرساخت ارتباطی نسل ششم در دنیا شود. چنین موضوعی می‌تواند هم باعث نقش‌ یافتن کشور در معادلات اساسی و مهم بین‌المللی شود و هم به‌ واسطه تکنولوژی بالای این محصولات و اهمیت آنان در آینده دنیا، ارزش‌آفرینی اقتصادی بالایی نیز برای کشور داشته باشد و باعث افزایش درآمدهای کشور شود.‌ همچنین برتری تکنولوژیک کشور در خاورمیانه می‌تواند نقشی ممتاز در این حوزه برای ایران ایجاد کند.

دستور کار کشورها

در حال حاضر در دنیا این موضوع به‌ صورت جدی در دستور کار سیاست‌گذاران علم و فناوری قرار نگرفته‌ است. تنها دو کشور چین و آمریکا به‌ واسطه رقابت استراتژیکی که بر سر موضوع اینترنت در دنیا دارند سرمایه‌گذاری گسترده‌ای برای توسعه فنی آن آغاز کرده‌اند. انتظار می‌رود در پنج سال آینده که مختصات فنی این تکنولوژی آشکارتر شده باشد، در مورد 6G و تاثیرات آن بیشتر تحقیق شود و آثار ترکیبی آن با هوش مصنوعی بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

جمع‌بندی

رشد و توسعه تکنولوژی‌ها همواره تیغ دولبه‌اند و توجه به‌موقع و برنامه‌ریزی درست برای آن می‌تواند موجب رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی شود و عدم برنامه‌ریزی مناسب کشور را با مخاطرات آن روبه‌رو سازد. به همین سبب با یک برنامه‌ریزی و توجه به‌موقع می‌توان از مخاطرات توسعه 6G و ترکیب آن با هوش‌ مصنوعی جلوگیری کرد و از ظرفیت‌های موجود در کشور برای بهره‌مندی از مزایای آن بهره‌مند شد.