سالمندان و اعتیاد به صفحه نمایش: خوب و بد‌های عصر دیجیتال برای نسلی که از تلویزیون به گوشی رفت

به گزارش پیوست به نقل از اکونومیست، نشانه‌‌های روشن این تغییر را در آمار دولتی بریتانیا به وضوح می‌توان مشاهده کرد؛ جایی که «مرکز ملی اختلالات بازی‌های رایانه‌ای» از سال ۲۰۱۹ برای درمان نوجوانان مبتلا به اعتیاد به بازی‌های ویدیویی تاسیس شده اما حالا این مرکز بیش از پیش میزبان افراد بالای ۴۰ سال است.

اکونومیست می‌گوید تاکنون ۶۷ نفر در این گروه سنی تحت درمان قرار گرفته‌اند و مسن‌ترین آن‌ها زنی ۷۲ ساله معتاد به بازی‌های موبایلی است. این داده‌ها نشان می‌دهد مسئله «اعتیاد دیجیتال» دیگر مختص جوانان نیست و جمعیت بسیار آسیب‌پذیر را قربانی خود کرده است.

نسلی که از تلویزیون به گوشی هوشمند پرید

سالمندان به عنوان مخاطبان پروپاقرص تلویزیون شناخته می‌شوند به طوری که در بریتانیا، افراد بالای ۷۵ سال به‌طور متوسط بیش از پنج ساعت و نیم در روز تلویزیون تماشا می‌کنند؛ رقمی که پنج ساعت بیشتر از گروه سنی ۱۶ تا ۲۴ سال است. اما امروزه دیگر تلویزیون تنها صفحه‌نمایش حاضر در زندگی این نسل نیست.

در یک دهه گذشته، شکاف دیجیتال میان نسل‌ها به‌سرعت کاهش پیدا کرده است که یعنی بسیاری از سالمندان امروز صاحب گوشی هوشمند هستند. تنها ده سال پیش، حدود ۲۰ درصد آمریکایی‌های بالای ۶۵ سال صاحب گوشی هوشمند بودند؛ اما نسل تازه بازنشسته‌شده که از میانسالی با اینترنت و ابزارهای دیجیتال خو گرفته است، حال یکی از گروه کاربران اصلی فناوری به شمار می‌رود. طبق یک نظرسنجی انجام گرفته در هفت کشور، افراد بالای ۶۵ سال حتی بیش از جوانان زیر ۲۵ سال تبلت، تلویزیون هوشمند، کتاب‌خوان الکترونیکی و رایانه دارند.

این روند، بازار جدیدی برای شرکت‌های فناوری ایجاد کرده است. اپل هدفون‌هایی با قابلیت تبدیل شدن به سمعک عرضه کرده است و ساعت‌های هوشمند حالا می‌توانند نوار قلب یا تماس اضطراری ضبط کنند و در صورت زمین‌خوردن کاربر تماس اضطراری بگیرند. نتیجه این شده که امروز ۱۷ درصد سالمندان بالای ۶۵ سال ساعت هوشمند دارند. حتی بازی‌های ویدیویی نیز وارد زندگی بازنشستگان شده‌اند و داده‌های اکونمویست می‌گوید نزدیک به یک‌پنجم افراد ۵۵ تا ۶۴ ساله کنسول بازی دارند.

ساعت‌ها پشت صفحه نمایش

جالب اینکه ابزارهای دیجیتال جایگزین رسانه‌های قدیمی نشده‌اند، بلکه به مجموع زمان مصرف رسانه افزوده‌اند. در دهه گذشته، میزان تماشای تلویزیون و گوش‌دادن به رادیو در میان افراد ۵۰ و ۶۰ ساله تقریبا ثابت مانده، اما استفاده از شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های دیجیتال و سرویس‌های صوتی آنلاین افزایش یافته است.

بر اساس داده‌های نهاد ناظر رسانه‌ای بریتانیا (Ofcom)، افراد بالای ۶۵ سال روزانه بیش از سه ساعت را در فضای آنلاین سپری می‌کنند؛ رقمی که گرچه نصف زمان آنلاین جوانان ۱۸ تا ۲۴ ساله است، اما با احتساب تلویزیون، مجموع زمان صفحه‌نمایش سالمندان را بیشتر از جوانان می‌کند.

در کشورهایی مانند کره‌جنوبی، که استفاده از گوشی هوشمند بسیار فراگیر شده است، مطالعات نشان می‌دهد حدود ۱۵ درصد افراد ۶۰ تا ۶۹ ساله در معرض اعتیاد به تلفن همراه قرار دارند. پژوهش‌هایی در ژاپن و چین نیز ارتباط میان افزایش زمان صفحه‌نمایش سالمندان با کاهش فعالیت بدنی و اختلالات خواب را نشان داده‌اند.

خطرات پنهان: کلاهبرداری و اضطراب خبری

گرچه به سختی می‌توان یک رابطه علت و معلولی واقعی را در این حوزه به ثبت رساند، اما برخی خطرات ویژه سالمندان در فضای دیجیتال به وضوح قابل مشاهده است. برخلاف نوجوانان، تلفن‌های هوشمند سالمندان اغلب به حساب‌های بانکی متصل‌اند و این موضوع آن‌ها را در برابر پرداخت‌های درون‌برنامه‌ای، کلاهبرداری و سواستفاده مالی آسیب‌پذیرتر می‌کند. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، واتس‌اپ به ابزار اصلی زندگی روزمره سالمندان در جهان دیجیتال تبدیل شده و هم‌زمان بستری برای کلاهبرداران دیجیتال است.

علاوه بر این، قشر سالمند جامعه معمولا مرزبندی‌های اجتماعی متفاوتی از جوانان دارد و رفتار دیجیتال آنها فاقد یک سری کنترل‌هایی است که شاید جوانان بر تجربه دیجیتال خود در بخش‌های مختلف از جمله شبکه‌های اجتماعی اعمال کنند.

نه معلمی در زندگی سالمندان است تا استفاده از گوشی را محدود کند و نه والدینی که تذکر دهند. همین مسئله باعث شده تا اعتیاد یا اضطراب ناشی از مصرف رسانه‌ای، دیرتر شناسایی شود. پزشکان گزارش داده‌اند که در برخی موارد، بی‌خوابی یا اضطراب سالمندان ریشه در ترس از کلاهبرداری آنلاین یا غرق‌شدن در اخبار منفی و «دوم‌اسکرولینگ» به معنی اسکرول بی‌پایان محتوای شبکه‌های جتماعی نهفته است.

نیمه پر لیوان

با این حال باید گفت که تصویر تاریک عادت‌های دیجیتال سالمندان نیمه روشنی هم دارد. ابزارهای دیجیتال برای سالمندانی که با محدودیت حرکتی یا انزوای اجتماعی مواجه‌اند، فرصتی ارزشمند فراهم کرده‌اند و مراسم مذهبی آنلاین و کلاس‌های یوگا از جمله نمونه‌های کارآمدی ابزارهای دیجیتال هستند و در برخی موارد هم باشگاه‌های کتاب‌خوانی مجازی از تنهایی این قشر می‌کاهد. پیام‌رسان‌ها نیز به ارتباط بهتر و بیشتر با خانواده‌ و دوستان کمک می‌کنند و پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب و اسپاتیفای، خاطرات گذشته را زنده نگه می‌دارند.

اکونمویست می‌گوید برخلاف نوجوانان، سالمندان معمولا روابط اجتماعی ثابتی دارند و گوشی هوشمند کمتر جایگزین ارتباطات واقعی آن‌ها می‌شود. حتی پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد استفاده منظم از ابزارهای دیجیتال ممکن است به کاهش نرخ افت شناختی در افراد بالای ۵۰ سال کمک کند؛ هرچند هنوز مشخص نیست رابطه‌ای سببی در این زمینه وجود داشته باشد و یا تنها نتیجه هوشیاری ذهنی بیشتر کاربران فعال باشد.

آینده‌ سالمندان با VR و فناوری‌های جدید دیجیتالی‌تر می‌شود

با پیشرفت فناوری به نظر می‌رسد که اشتیاق سالمندان به فناوری نه تنها کمتر نخواهد شد، بلکه باید در انتظار مرحله‌ای تازه برای آن باشیم. واقعیت مجازی (VR) یکی از مرزهای بعدی این است و این ابزار می‌تواند خانه‌نشینان را در زمان و مکان جابه‌جا کند، بدون اینکه از خانه خود خارج شوند. نمونه‌هایی از استفاده درمانی VR نشان داده که بازسازی خاطرات دوران کودکی می‌تواند حتی به بهبود افسردگی سالمندان کمک کند.

در نگاه کلی اما می‌توان گفت که افزایش وابستگی سالمندان به صفحه‌نمایش چالش‌هایی تازه‌ای را به همراه دارد، اما پیامدهای آن الزاما به اندازه نگرانی‌های مرتبط با نوجوانان مخرب نیست. برای بسیاری از بازنشستگان، خطر اصلی نه از دست‌دادن آینده، بلکه صرف‌ زمان بیش‌ازحدی است که در اختیار دارند. واقعیتی که نشان می‌دهد بحث «اعتیاد دیجیتال» باید بیش از گذشته، نگاهی بین‌نسلی داشته باشد.