آیا زیرساخت‌های مناطق آزاد مناسب راه‌اندازی مناطق آزاد دیجیتال هست؟

مرکز ملی فضای مجازی قرار است نقش سیاست‌گذاری حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را برعهده گیرد در چنین شرایطی برگزاری رویدادی برای توسعه مناطق آزاد دیجیتال در کدام یک از حوزه‌های اختیاری مرکز ملی فضای مجازی جای می‌گیرد؟

منطقه آزاد از چندین سال پیش در کشور اساس‌نامه و مصوبه دارد و بر اساس ماموریت‌هایی که دارد فعالیت می‌کند. در نقاط مختلف کشور همچون قشم، کیش، ارس و اروند منطقه آزاد وجود دارد. مرکز ملی فضای مجازی بر اساس اقدام کلانی که در سند راهبردی فضای مجازی بر آن تاکید شده بود برای تصویب سند نظام اقتصاد دیجیتال اقدام کرد. نسخه اولیه  سند را وزارت ICT نوشت و بعد از آن این سند در کمیسیون عالی تنظیم مقررات مصوب شد. در سند مذکور ۱۷ اقدام کلان وجود دارد. همچنین ۲۸ اقدام در شرح وظایف دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها و نهادها بوده است که برای تاکید بیشتر برای پیگیری، در سند گفته شده دوباره قید شد.

۴ اقدام در این سند وجود دارد که منجر به تحول اقتصاد دیجیتال کشور می‌شود. این اقدامات شامل موضوع توسعه صادرات دیجیتال، توسعه فریلنسر در ایران، ایجاد شهر هوشمند نسل پنج و ایجاد منطقه آزاد دیجیتال است؛ اقدامات گفته شده به عنوان اقداماتی ذکر شده است که باید با نظارت مرکز ملی فضای مجازی و توسط دستگاه‌های متولی اجرا شود؛ در سند هم پیش‌بینی شده است که هر سه ماه از روندهای این موارد به کمیسیون تنظیم مقررات گزارش داده شود.

برگزاری نمایشگاه باعث خروج مرکز ملی فضای مجازی از وظیفه نظارت‌کننده و سیاست‌گذار به حوزه اجرایی نمی‌شود؟

در این رویداد مرکز به‌عنوان سیاست‌گذار حضور دارد. در واقع مرکز در وظیفه سیاست‌گذاری و تنظیم مدل برگزاری رویداد نقش‌آفرینی کرده و مجری و عامل اجرایی خود منطقه آزاد قشم است. در تقسیم کاری که صورت‌گرفت اهداف و سیاست‌هایی که رویداد باید به سمت آنها برود را در شورای سیاستگذاری که متشکل از  وزارت ارتباطات، منطقه آزاد قشم و مرکز ملی فضای مجازی است تعیین شد؛در نهایت هم منطقه آزاد قشم به عنوان مجری برگزاری رویداد انتخاب شد.

مناطق آزاد قرار بود صادرات را توسعه دهند اما موفق نبودند. اکنون چگونه تصمیم دارید این مناطق را تبدیل به قطب‌های صادرات دیجیتال کنید؟

نسل‌های اول و دوم مناطق آزاد بر مبادله کالا فیزیکی تمرکز داشتند. اکنون به نسل هفتم مناطق آزاد رسیدیم و بحث اقتصاد دیجیتال در این نسل موضوعیت دارد. البته ادبیات نسل هفتم مناطق آزاد شاید کمتر از دو سال است که در ایران ایجاد شده است و مرکز نیز به همین منظور به ایجاد مناطق آزاد دیجیتال در سند تاکید کرده است. اقدامات خوبی به لحاظ زیرساختی در این حوزه در حال انجام است؛ چرا که زیربنای توسعه اقتصاد دیجیتال به توسعه اینترنت پرسرعت و پایدار وابسته است. موضوع اینترنت پرسرعت و پایدار می‌تواند مشوقی باشد برای سیاست‌گذاران و مدیران مناطق برای توسعه مناطق آزاد نسل هفتم.

به عبارتی مناطق آزاد موجود و به صورت پایلوت منطقه آزاد قشم تبدیل به مناطق آزاد نسل هفتم می‌شوند؟

بله. منطقه آزاد نسل هفتم قشم می‌تواند انگیزه‌ای باشد برای دیگر مناطق آزاد مانند ارس، اروند، ماکو و کیش و سایر مناطق آزاد. منطقه آزاد قشم به عنوان منطقه پایلوت انتخاب شده است؛ سایر مناطق آزاد که به لحاظ زیرساختی آمادگی لازم برای استقرار تجهیزات زیرساختی منطقه آزاد دیجیتال را دارند نیز می‌توانند برای تبدیل شدن به منطقه آزاد نسل هفتم اقدام کنند.

اکنون نیاز کشور برای توسعه اقتصاد دیجیتال بیشتر بر حوزه صادرات تمرکز دارد. در برنامه هفتم پیشرفت پیش‌بینی شده است که اقتصاد دیجیتال ۱۰ درصد از کل اقتصاد کشور باشد. با تعداد ثابت و محدود کاربران اقتصاد دیجیتال در کشور امکان توسعه بیشتر اقتصاد دیجیتال وجود ندارد؛ به همین خاطر هم   باید به سمت صادرات محصولات و خدمات دیجیتال حرکت کنیم تا بتوانیم کیک اقتصاد دیجیتال کشور را بزرگ کنیم. یکی از بهترین بسترها برای رسیدن به این هدف مناطق آزاد هستند که به لحاظ قانونی ظرفیت لازم را دارند؛ همچنین در نسل هفتم مناطق آزاد توسعه اقتصاد دیجیتال از اولویت‌های سیاست‌گذاری این مناطق آزاد است.

مشکل ارتباط مناطق آزاد با سرزمین مادر همواره باعث شده است تا برنامه‌ریزی که در ابتدا برای مناطق آزاد ترسیم شده بود محقق نشوند. اکنون این چالش برای ایجاد مناطق آزاد دیجیتال برطرف شده است؟

در اساس‌نامه مناطق آزاد که در مجلس شورای اسلامی تصویب شد اختیارات خوبی به مناطق آزاد داده شده است. اما به این دلیل که اختیارات این مناطق در حوزه سیاست‌های کلان نبوده است و از سویی دیگر به صادرات اقتصاد دیجیتال نیز کم‌توجهی شده است، در این حوزه سرمایه‌گذاری‌های لازم اتفاق نیفتاده است. اما در هر صورت اختیارات کاملی طبق اساس‌نامه مصوب مجلس برای این مناطق در نظر گرفته شده است.

مناطق آزاد می‌توانند به‌صورت مستقل سیاست‌گذاری انجام دهند و در این راستا این امکان وجود دارد که برای توسعه صادرات اقتصاد دیجیتال از قوانین حاکم بر کشور نیز چشم‌پوشی شود. اهداف مرکز نیز در رویداد اخیر این است که تمام سیاست‌گذاران و دستگاه‌های متولی دعوت شوند تا در نشست‌های تخصصی راهکارهای لازم را برای اجرایی‌شدن منطقه آزاد دیجیتال ارائه کنند تا در نهایت به یک جمع‌بندی مفید برسیم.

در سند اشاره شده است که برای رسیدن به هدف صادرات دیجیتال نیازمند توسعه زیرساخت‌هایی همچون زیرساخت ابری، فیبر نوری، تنظیم‌گری واحد و رگ‌تک و مدل جذب سرمایه خارجی هستیم، این در حالی است که هیچ‌کدام از این زیرساخت‌ها عملی نشده‌اند. نمایشگاه قشم قرار است در تحول این موارد کمکی کند؟

در چهار پنل تخصصی رویداد اخیر قطعاً الزامات پیاده‌سازی مناطق دیجیتال دیده شده است. به عبارتی در ترکیب پنل‌ها یک فرد از نهادهای حاکمیتی که نقش سیاست‌گذاری را دارد، یک نفر از بخش خصوصی که بتواند نیازمندی‌ها را بیان کند و افرادی از مجلس شورای اسلامی را خواهیم داشت تا بتوانند چالش‌ها را در کنار راهکارها ببینند تا در نهایت خروجی این رویداد راهی باشد برای حل‌کردن تمام این مسائل تا بتوانیم DFZ را در مناطق آزاد پیاده‌سازی کنیم.

فکر نمی‌کنید ابتدا باید مشکلات اینترنت در مناطق آزاد حل شوند و بعد از آن به سراغ برگزاری نمایشگاه برویم؟

خود مفهوم منطقه آزاد دیجیتال قطعاً به توسعه زیرساخت اینترنت به لحاظ پایداری و سرعت نیاز دارد. اما قرار نیست با یک رویداد اعلام کنیم که DFZ را مستقر کرده‌ایم بلکه شاخص‌ها و KPIهایی را که قرار است بر اساس آنها تعیین شود که کدام منطقه قابلیت تبدیل‌شدن به منطقه آزاد دیجیتال دارد بررسی شوند؛ مشخص‌کردن شاخص‌ها انگیزه سرمایه‌گذاری را در سرمایه‌گذاران به وجود خواهد آورد.

به دلیل تحریم‌ها مشکل انتقال پول به خارج از کشور وجود دارد. برای رسیدن به هدف صادرات دیجیتال برای این مشکل چه راه حلی دارید؟

در رویداد پیش رو پنل‌های تخصصی بسیاری در نظر گرفته شده است. روز دوم مخصوص چالش‌های اقتصاد دیجیتال است که البته یکی از مشکلات اصلی در اقتصاد دیجیتال مسئله پرداخت بین‌المللی است؛ اکنون راهکارهای بسیاری در کشور برای حل این مشکل وجود دارد و برخی از آنها به صورت پایلوت در کشورهای خارجی به کار گرفته می‌شوند و به راحتی مراودات مالی را ممکن کرده‌اند.

چالش دیگر مبحث لجستیک است. به عنوان مثال یک پلتفرم که در حوزه خرده‌فروشی کار می‌کند اگر بخواهد بین‌المللی شود باید بتواند در مدت‌زمان مشخصی کالا را به دست کاربر برساند .

از جمله چالش‌های دیگر بستن قراردادهای بین‌المللی است. بسیاری از تولیدکنندگان داخلی از نظر فنی شایستگی تولید و خدمت دارند اما در حوزه بستن قرارداد دانش لازم را ندارند. در خصوص تمام این چالش‌ها فراخوان‌هایی انجام شده است و امیدوار هستیم روز دوم نمایشگاه که با حضور کسب‌وکارها برگزار می‌شود برترین راهکارها یافت شوند و مناطق آزاد بتوانند با کسب‌وکارهایی که راهکارهای لازم برای رفع این چالش‌ها را دارند همکاری کنند.

فکر نمی‌کنید پروژه DFZ شبیه پروژه‌های دیگری باشد که با چشم‌انداز خوبی آغاز شدند اما در نهایت به شکست منتهی شدند؟

اگر قرار باشد هر پروژه به نتیجه برسد باید زیرساخت آن فراهم باشد. قطعاً اگر زیرساخت‌های DFZ برقرار نباشد این پروژه به نتیجه نمی‌رسد. تمرکز مرکز در سند نظام اقتصاد دیجیتال این است که دستگاه‌های متولی اقدامات کلان مورد نیاز را به نتیجه برسانند. در این راستا نظارت سه‌ماهه وجود دارد و خود دستگاه‌های متولی در نوشتن این سند نقش داشته‌اند و وزارت ارتباطات نیز به‌عنوان یکی از متولیان طرح تمایل زیادی برای ایجاد زیرساخت‌ها دارد.

مطمئن هستید که پیگیری و نظارت کافی برای این طرح وجود خواهد داشت و این پروژه نیز مانند پروژه‌های دیگر رها نمی‌شود؟

با توجه با همراهی که وزارت ارتباطات با مرکز ملی فضای مجازی دارد و این همراهی اتفاقاً در نگارش سند نیز خودش را نشان داد امیدوار هستیم با همکاری بین تمام دستگاه‌ها به اهداف خود برسیم. این موضوع که پروژه‌های شکست‌خورده وجود دارند نباید به ای معنا باشد که پروژه‌های تازه را شروع نکنیم و باید از شکست‌های قبلی درس بگیریم.

بعد از برگزاری نمایشگاه فکر می‌کنید به چه اهداف و دستاوردهایی خواهید رسید؟

اولین هدف مرکز ملی فضای مجازی از برگزاری این رویداد ایجاد فضای گفتمان بین نهادهای سیاست‌گذار و متولی امر است این گفتمان می‌توان موضوع نیازمندی ما را به توسعه صادرات اقتصاد دیجیتال توجیه کند. صادرات اقتصاد دیجیتال به معنای واقعی خدمات و محصولات دیجیتال است که در کشور وجود دارد. در راستای هم‌اندیشی دستگاه‌های تاثیرگذار در توسعه صادرات اقتصاد دیجیتال سعی می‌کنیم هر سال به صورت دوره‌ای این نمایشگاه را برگزار کنیم.

هدف دوم ایجاد تعامل بین خود شرکت‌هایی است که در حوزه صادرات فعال هستند. در نمایشگاه جانبی که در این رویداد وجود دارد سعی می‌کنیم شرکت‌هایی که سابقه موفقی در حوزه صادرات دیجیتال داشته‌اند را در کنار یکدیگر قرار دهیم.

هدف سوم توسعه بازار شرکت‌ها است. به عنوان مثال ممکن است یک شرکت محصولی داشته باشد که بازار محدود دارد اما کنار هم قرارگرفتن شرکت‌ها و دستگاه‌های متولی شاید بتوانند بازار آن شرکت را توسعه دهند.

از سویی دیگر این نمایشگاه بستری است تا کسب‌وکارها بتوانند خود را به دنیا نشان دهند. مرکز نیز برای رسانه‌ای شدن این رویداد از طریق رسانه‌های بین‌المللی نیز اقدام کرده است. البته معمولاً در سال اول دستیابی به اهداف به صورت حداقلی است اما با تداوم در برگزاری فرصت بیشتری برای رسیدن به اهداف وجود دارد.