شکاف علم و سیاست در اقتصاد دیجیتال؛ رگولاتور درک نمی‌کند پلتفرم ۲۴ ساعته است

به گزارش پیوست، گفت‌وگوها در این رویداد نشان داد نگاه فعالان حوزه فین‌تک و بلاک‌چین به آینده اقتصاد دیجیتال ترکیبی از امید و هشدار است. امید به ظرفیت‌های فنی، نیروی انسانی و جایگاه منطقه‌ای ایران و هشدار نسبت به خطر از‌دست‌رفتن فرصت‌ها به‌دلیل کندی سیاست‌گذاری و تفسیرهای محدودکننده از فناوری. از دید شرکت‌های فین‌تکی، ریشه بسیاری از چالش‌ها در فرهنگ تنظیم‌گری و تصمیم‌گیری سلیقه‌ای نهفته است، درحالی‌که پژوهشگران دانشگاهی و متخصصان بین‌المللی بر این باورند که تنها از مسیر هم‌افزایی میان صنعت، قانون‌گذار و نهادهای علمی می‌توان ایران را به بازیگر مؤثر اقتصاد دیجیتال منطقه تبدیل کرد.

نشست بررسی اقتصاد دیجیتال

در نشست بررسی اقتصاد دیجیتال که به میزبانی عباس آشتیانی برگزار شد، ابعاد مختلف بازار فین‌تک ایران مورد بررسی قرار گرفت. آشتیانی در ابتدای نشست اعلام کرد اندازه بازار فین‌تک ایران حدود ۷۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود و در حال حاضر بیش از ۳۰۰ استارت‌آپ و شرکت فین‌تکی در کشور فعال‌اند.

علیرضا یعقوبی، رئیس هیات‌ مدیره انجمن فین‌تک، اقتصاد دیجیتال را آینده گریزناپذیر کشورها دانست و تأکید کرد که توسعه این حوزه نیازمند تنظیم‌گری درست، شفاف، هدفمند و مبتنی بر توسعه است. او با اشاره به شرایط تحریمی و محدودیت‌های داخلی گفت: در چنین شرایطی رسیدن به سهم ۴ درصدی اقتصاد دیجیتال معجزه است، اما اگر هدایت و تنظیم‌گری مناسبی صورت بگیرد می‌توانیم شاهد رشد قابل توجهی در این سهم باشیم.

یعقوبی افزود در شرایط تحریم، اقتصاد دیجیتال همچنان می‌تواند در تبادلات و تعاملات بین‌المللی مؤثر باشد و در صورت نبود محدودیت‌ها، نتایج آن بسیار چشمگیرتر خواهد بود.

در ادامه رامیار قنبری، رئیس انجمن شرکت‌های پرداخت الکترونیک، یکی از مشکلات اساسی اکوسیستم اقتصاد دیجیتال را «فرهنگ میان رگولاتورها و برخوردهای سلیقه‌ای» دانست و گفت: مشکل در میان بخش خصوصی نیست؛ در این اکوسیستم همه در کنار هم هستند. اما برخورد سلیقه‌ای در تدوین شیوه‌نامه‌ها یکی از چالش‌های اصلی است.

او با اشاره به ظرفیت‌های حوزه‌هایی مانند بلاک‌چین، رمزارز و فین‌تک افزود که با وجود توان بالای این بخش‌ها، کسب‌وکارها درگیر مشکلات ابتدایی‌اند و این امر مانع توسعه جدی شده است.

یعقوبی در تکمیل سخنان او گفت کسی با اصل تنظیم‌گری مخالفت ندارد، اما تنظیم‌گری باید شفاف، مبتنی بر توسعه و متناسب با سرعت تغییرات حوزه فین‌تک انجام شود: در فین‌تک هر شش ماه یک‌بار باید قواعد بازنگری شوند، چون ماهیت این صنعت پویاست. او همچنین با اشاره به کمبود سرمایه‌گذاری و نیروی انسانی متخصص، پیشنهاد تدوین یک نقشه راه ملی سه‌ساله برای توسعه فین‌تک را مطرح کرد.

قنبری نیز با اشاره به دشواری کار صنفی در شرایط فعلی نسبت به آینده این حوزه ابراز نگرانی کرد و گفت تداوم رویکرد فعلی نمی‌تواند به توسعه پایدار در اقتصاد دیجیتال منجر شود.

نگاه امنیتی به فناوری، مانع نوآوری شده

در پنل تخصصی همکاری‌های بین‌المللی و دارایی‌های واقعی توکنیزه‌شده فعالان و پژوهشگران حوزه بلاک‌چین از منظرهای مختلف به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های ایران در این حوزه پرداختند.

مجید قربانی، نویسنده یکی از مقالات پذیرفته‌شده در کنفرانس، سخنان خود را با طرح یک پرسش از حاضران آغاز کرد: «چند نفر تاکنون رمزارز خریده‌اند؟» بیش از ۸۰ درصد دست بلند کردند. سپس پرسید: «چند نفر سهام شرکت‌هایی مثل ایران‌خودرو یا تسلا دارند؟» حدود ۲۰ درصد پاسخ مثبت دادند. او گفت همین تفاوت نشان می‌دهد که محدودیت‌های جغرافیایی و مالی مانع از حضور گسترده‌تر افراد در بازار سرمایه جهانی است، و RWA دقیقاً برای رفع همین محدودیت‌ها ایجاد شده است.

قربانی توضیح داد: RWA یعنی شکستن دارایی‌ها به اجزای کوچک‌تر تا همه بتوانند سهمی از آن بخرند. همان‌طور که بیت‌کوین به صد میلیون ساتوشی تقسیم شده است. اگر بتوانیم یک خانه صد متری را به صد قسمت تقسیم کنیم، هرکس حتی یک متر از آن را می‌خرد. او به نقش شرکت‌های بین‌المللی مانند بلک‌راک در پیشبرد توکنیزاسیون اشاره کرد و افزود: این فرایند باعث می‌شود دارایی‌ها شفاف‌تر و نقدشونده‌تر شوند. حتی در ایران هم نمونه‌هایی مانند توکن طلا یا گل رز وجود دارد که در برخی صرافی‌ها معامله می‌شود.

در ادامه محمد طهرانی، عضو هیات علمی دانشگاه خاتم، بلاک‌چین را از دو منظر بررسی کرد: یکی نگاه رمزارزی که هدف آن تمرکززدایی کامل است و دیگری نگاه فناورانه که از ویژگی‌های شفافیت و ثبت غیرقابل‌تغییر آن در نظام مالی بهره می‌گیرد. او گفت: در RWA ما در واقع گواهی بدهی صادر می‌کنیم؛ یعنی اعلام می‌کنیم به میزان معینی به دارنده توکن بدهکاریم. هر دارایی ثبت‌شده روی بلاک‌چین نسخه دیجیتالی از همان دارایی واقعی است.

طهرانی افزود برخلاف رمزارزها، بیشتر RWAها ماهیت متمرکز دارند، چون دارایی واقعی در یک نهاد مشخص نگهداری می‌شود، اما ثبت اطلاعات روی بلاک‌چین به شفافیت و جلوگیری از جعل کمک می‌کند. او نمونه‌هایی از اجرای این روند در ایران مانند ثبت سهام تعاونی‌ها روی بلاک‌چین با تایید وزارت تعاون را یادآور شد و تاکید کرد که قانون فعلی مانعی برای ثبت دیجیتال مالکیت‌ها ندارد.

مصطفی اکرمی، مدیرعامل میلی‌گلد، نیز گفت: طلا همیشه دارایی ملموسی بوده، اما در دنیای دیجیتال نیاز به اعتماد دیجیتال وجود دارد. ما در میلی‌گلد بستر خرید خرد طلا را فراهم کرده‌ایم. او افزود: مشکل ما در ایران نبود زبان مشترک میان رگولاتور و فعالان فناوری است. باید برای مقامات توضیح بدهیم که چرا یک پلتفرم باید ۲۴ ساعته فعال باشد، در حالی که این ویژگی بدیهی دنیای دیجیتال است. اکرمی اعلام کرد میلی‌گلد اکنون ۱۳ میلیون کاربر دارد که از میان آن‌ها ۴ میلیون نفر دارایی واقعی در پلتفرم دارند و حدود یک تن طلا در اختیار کاربران است. با این حال، محدودیت‌های قانونی مانع رشد و ورود این سرمایه‌ها به چرخه اقتصادی شده است.

سپس مصطفی نقی‌پورفر، بنیان‌گذار استارت‌آپ استودیو چینوا، گفت ایران از پیشگامان فین‌تک منطقه بوده، اما به دلیل رویکرد محدودکننده رگولاتور از رقابت جهانی عقب افتاده است. او افزود: زمانی که امارات رمزارز را ممنوع کرده بود، ایران فرصت داشت پیشرو شود اما آن را از دست داد. امروز بسیاری از متخصصان ایرانی مهاجرت کرده‌اند.

به گفته او، نگاه امنیتی به فناوری، مانع نوآوری شده و کشور را از استفاده از تحریم‌ها به‌عنوان محرک پیشرفت بازداشته است. نقی‌پورفر با اشاره به شاخص‌های جهانی گفت ایران در دیوان‌سالاری رتبه ۱۳۸ از ۱۳۸ کشور را دارد و برای ایفای نقش در بریکس یا پروژه‌های منطقه‌ای باید فضای نوآوری را باز و قوانین را اصلاح کند.

در بخش پایانی پنل، مدو ساتیانارایان، نماینده شرکت Truscon، با ترجمه هم‌زمان سخن گفت و تأکید کرد کشورهایی که ابتدا قوانین سختگیرانه در برابر رمزارزها داشتند، بعدها با مشاهده آثار مثبت آن‌ها مسیر خود را تغییر دادند. او RWA را به انرژی یا برق تشبیه کرد که دیده نمی‌شود اما ارزش واقعی دارد و گفت: ایران استعداد و خلاقیت بالایی دارد و اگر این توان در مسیر جهانی‌سازی بلاک‌چین قرار گیرد، می‌تواند به رشد منطقه کمک کند.

ارائه گزارش کمیته علمی رویداد

در بخش پایانی، محمدامین زارعی، دبیر علمی رویداد و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، گزارش نهایی کمیته علمی را ارائه کرد. او گفت: کنفرانس با همت دوستان به‌خوبی برگزار شد. ما در مجموع ۳۹ نفر عضو کمیته علمی داشتیم که از دانشکده‌های مختلف دانشگاه علامه از جمله ریاضی، آمار، رایانه، اقتصاد و مدیریت انتخاب شدند. اعضا از میان اساتید و پژوهشگران فعال در حوزه‌های کسب‌وکار، اقتصاد دیجیتال و بلاک‌چین برگزیده شدند و ترکیب کمیته شامل استادتمام‌ها، دانشیاران، استادیاران و متخصصان بین‌رشته‌ای در حوزه‌های آمار، حقوق و فناوری اطلاعات بود.

زارعی افزود در مجموع ۱۰۷ مقاله به دبیرخانه کنفرانس ارسال شد و پس از غربال اولیه، ۷۴ مقاله وارد داوری علمی شدند. هر مقاله به دو داور ارجاع داده شد و در موارد اختلاف نظر، داور سوم یا چهارم هم اضافه شد. معیار داوری شامل کیفیت علمی، نوآوری، دقت تحلیلی و کاربردپذیری بود. بازخورد داوران برای همه نویسندگان ارسال شد و در صورت اعتراض، مقاله مجددا بررسی شد. در پایان ۵۲ مقاله پذیرفته و ۲۱ مقاله رد شدند. او تأکید کرد که اعضای کمیته علمی مجاز به ارسال مقاله نبودند تا استقلال فرآیند داوری حفظ شود و کمیته علمی به‌صورت مستقل از تیم اجرایی فعالیت می‌کرد.

زارعی توضیح داد که مقالات پذیرفته‌شده در چهار محور مالی و اقتصادی، فناوری و تکنولوژی، حقوقی و قانون‌گذاری و کسب‌وکار و کاربردی تقسیم شدند. در میان نویسندگان، ۶۰ نفر مرد و ۱۴ نفر زن بودند. او گفت در جلسه نهایی داوری که از صبح تا عصر طول کشید، چهار مقاله رتبه اول، سه مقاله رتبه دوم و سیزده مقاله رتبه سوم تا پنجم انتخاب شدند و تأکید شد که نوآوری و قابلیت عملیاتی‌سازی از مهم‌ترین معیارهای انتخاب بوده است.

به گفته او قرار بود کنفرانس در ۲۵ خرداد برگزار شود و کار داوری پیش از آن به پایان رسیده بود. با وجود چالش‌های پیش‌آمده از جمله شرایط جنگ دوازده‌روزه، تیم برگزارکننده با هماهنگی کامل رویداد را طبق برنامه برگزار کرد. زارعی در پایان گفت دانشگاه علامه طباطبایی آمادگی دارد به عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه علوم انسانی کشور، دبیرخانه دائمی این کنفرانس را با همکاری سایر نهادها راه‌اندازی کند تا پیوند میان صنعت و دانشگاه در حوزه بلاک‌چین و اقتصاد دیجیتال تقویت شود.