هوش مصنوعی؛ شاه‌کلید تحول در نظام بانکی کشور

در دهه‌های اخیر، نظام بانکی جهان شاهد تحولات چشمگیری بوده است که بخش قابل‌توجهی از آن را باید مدیون ظهور و فراگیری فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی دانست. اکنون بسیاری از بانک‌ها و موسسات مالی مطرح جهان، به‌سرعت در حال حرکت در مسیر بهره‌گیری از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی و تحلیل کلان‌داده‌ها برای ارائه سرویس‌های جدید هستند و همین امر باعث شده ضمن کاهش هزینه‌های عملیاتی، کارایی و کیفیت خدمات نیز بهبود مطلوبی پیدا کند.

در همین راستا، ایران نیز ولو با اندکی تاخیر و سرعتی آهسته‌تر، قدم در این مسیر گذاشته‌ و بسیاری از بانک‌های ایرانی، فارغ از اندازه یا خصوصی و دولتی بودن، کار توسعه و عرضه سامانه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و تحلیل داده را آغاز کرده‌اند. با وجود این، فعالان نظام بانکی کشور در مسیر خلق این تحولات، با موانع و محدودیت‌های زیرساختی و مقرراتی زیادی مواجه‌اند که برای عقب نماندن کشور از دنیا و خصوصاً کشورهای منطقه، ضروری است رفع این مشکلات در کانون توجه سیاست‌گذاران قرار بگیرد.

پیشتازی کشورهای حوزه خلیج فارس

مک‌کینزی در گزارشی برآورد کرده است که احتمالاً تا سال ۲۰۳۰، عایدی به‌کارگیری تکنولوژی‌های هوش مصنوعی برای صنعت جهانی بانکداری، تا ۳۴۰ میلیارد دلار در سال باشد که این رقم معادل ۱۵ درصد از سود عملیاتی بانک‌هاست.

در چند سال اخیر، کشورهای خاورمیانه و حوزه خلیج فارس نیز سرمایه‌گذاری‌های عظیمی را در زمینه توسعه زیرساخت‌های دیجیتالی و توسعه فناوری‌ هوش مصنوعی آغاز کرده‌اند. اکنون عربستان و امارات در صدر اخبار مرتبط با هوش مصنوعی قرار گرفته‌اند و مکرراً شاهد تیترهایی هستیم که از «عزم عربستان برای تبدیل شدن به یک ابرقدرت هوش مصنوعی» یا «برنامه امارات متحده عربی برای تبدیل شدن به قطب هوش مصنوعی خاورمیانه» حکایت دارند. آن‌طور که از اخبار این روزها برمی‌آید، امارات متحده عربی به سبب استفاده از این فناوری، فرایندهای وام‌دهی را متحول و سامانه‌های پیشرفته ضدتقلب را پیاده‌سازی کرده‌ است. عربستان سعودی نیز از طریق اجرای برنامه‌های تحول دیجیتالی، درصدد بهره‌گیری بهینه از هوش مصنوعی در بانکداری است. این پیشرفت‌ها نشان می‌دهد کشورهای منطقه با درک اهمیت این فناوری، مسیر روشنی برای آینده ترسیم کرده‌اند.

چالش‌های توسعه هوش مصنوعی در نظام بانکی کشور

اگرچه در چند سال اخیر برخی از بانک‌های ایرانی اقدام به پیاده‌سازی سیستم‌های تحلیل داده و چت‌بات‌های مبتنی بر هوش مصنوعی کرده‌اند، اما این تلاش‌ها همچنان پراکنده و محدود بوده است. کندی تدوین چارچوب‌ها و مقررات شفاف، ضعف زیرساخت‌ها، تحریم، دشواری تامین سخت‌افزارهای لازم و تمایل زیاد نیروی انسانی متخصص به مهاجرت، از جمله موانعی هستند که پیش روی توسعه و پذیرش این فناوری در نظام بانکی کشور قرار دارند.
قوانین بانکی و مالی ایران نیز اغلب برای مدل‌های سنتی طراحی شده‌اند و انعطاف‌پذیری لازم برای مواجهه با هوش مصنوعی را ندارند. به این لیست می‌توان ضعف در سرمایه‌گذاری برای فناوری‌های نوظهور را اضافه کرد که در کنار حساسیت پایین دولت نسبت به تغییرات، توسعه هوش مصنوعی در کشور به‌خصوص در نظام بانکی را کند کرده‌اند.

محدودیت‌های زیرساختی چالش دیگر موجود در این زمینه است. بهره‌گیری از هوش مصنوعی مستلزم دسترسی به اینترنت پایدار و پرسرعت و ظرفیت پردازشی بالاست. درحالی‌که بسیاری از بانک‌های جهان از فناوری پردازش ابری برای اجرای مدل‌های هوش مصنوعی استفاده می‌کنند، در ایران به‌ دلیل محدودیت‌های پهنای باند و ضعف زیرساخت‌های ابری، این امکان به‌ طور گسترده در دسترس نیست. محدودیت‌های اینترنتی از یک سو و تحریم‌های بین‌المللی نیز از سوی دیگر، دسترسی متخصصان به برخی پلتفرم‌ها را محدود و کار تامین برخی از تراشه‌های پردازشی خاص و GPUها را مشکل کرده است.

تامین نیروی انسانی متخصص چالش دیگری است که اکنون بسیاری از شرکت‌های حوزه فناوری و حتی بانک‌ها را درگیر کرده است و روزبه‌روز نیز بر شدت آن افزوده می‌شود.

بابی تازه در ارائه خدمات نوین بانکی

با تمام موانع و محدودیت‌هایی که ذکر شد، فرصت‌های چشمگیری برای استفاده از هوش مصنوعی در بانکداری ایران وجود دارد. این فناوری می‌تواند در زمینه‌هایی مانند بهبود سیستم‌های اعتبارسنجی و رتبه‌بندی اعتباری مشتریان، پیش‌بینی نیازهای مشتریان و ارتقای کارایی عملیاتی، افزایش امنیت تراکنش‌ها و مبارزه با فعالیت‌های متقلبانه و پولشویی تاثیر بسزایی داشته باشد. بانک‌هایی که زودتر در این مسیر گام بردارند، می‌توانند ضمن بهبود عملکرد، سطح رضایت مشتریان خود را نیز افزایش دهند.

آن‌طور که از تغییرات سال‌های اخیر نظام بانکی کشور و جهان برمی‌آید، تحول در این حوزه با ورود فناوری‌های جدیدی مانند هوش مصنوعی اجتناب‌ناپذیر است و باید پذیرفت که سیستم‌های سنتی دیگر توان کافی برای پاسخ به نیازهای جدید کاربران را ندارند. در نتیجه، حرکت در مسیر تحول دیجیتالی و هوشمندسازی سیستم‌ها ضروری است و پیش‌بینی می‌شود بانک‌هایی که با این جریان همراه نشوند، دیر یا زود از میدان رقابت کنار گذاشته شوند. برای موفقیت در این مسیر، ضروری است که سیاست‌گذاران، مدیران بانکی و متخصصان فناوری اطلاعات همکاری نزدیکی داشته باشند. علاوه بر این، تدوین مقررات شفاف، ارتقای زیرساخت‌های فناوری، سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی و تقویت فرهنگ نوآوری از جمله دیگر اقدامات ضروری به شمار می‌روند که اگر به‌موقع در دستور کار تصمیم‌گیران قرار گیرند، می‌توانند مسیر تحول دیجیتالی را در نظام بانکی ایران هموارتر کنند.