ارزیابی فعالان صنعت ICT‌ از عملکرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم؛ قدرت فیبر و ضعف اینترنت

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سه سال فعالیتش به برخی از اهداف مد نظر رسید و به برخی از حوزه‌ها بی‌توجه ماند. فعالان این حوزه معتقدند وزارتخانه توانست بحث فیبر را توسعه دهد و زیرساخت‌های لازم برای دولت بعدی را آماده کند؛ اما یکی از حوزه‌هایی که به نظر می‌آید در دولت فعلی مغفول مانده‌، مشورت با بخش‌های خصوصی در تصمیمات کلان است. عده‌ای از فعالان می‌گفتند وزارتخانه نگاه تعاملی با تشکل‌های بخش خصوصی نداشت. یکی دیگر از موارد درخور توجه طی این سه سال، وضعیت کیفیت و سرعت اینترنت بود. گزارش‌های انجمن الکترونیکی نشان‌دهنده ناپایدار بودن وضعیت در چند سال گذشته بود. حتی اگر موضوع فیلترینگ و محدودیت‌‌ها دقیقاً به وزارت ارتباطات مرتبط نبوده باشد، فعالان این حوزه انتظار داشتند وزارتخانه بتواند قوی‌تر و جدی‌تر مطالبه‌ کند و مساله را حل کند. یکی دیگر از موارد جالب توجه فعالان این حوزه، کمبود تخصیص ارز برای واردات کالاهای فاوا بود. به عقیده فعالان این حوزه، وزارت ارتباطات به عنوان متولی این حوزه وظیفه داشت موضوع اهمیت کالاهای فاوا را تبیین کند تا تخصیص ارز برای واردات این نوع کالاها در شرایط بهتری اتفاق بیفتد.

فیبر نوری مهم‌ترین پروژه وزارت ارتباطات

صابر فیضی، مدیرعامل شرکت فناپ تلکام، درباره پروژه توسعه فیبر می‌گوید: «فیبر نوری کار سختی بود اما به نظر من وزارتخانه توانست به هدفش در این حوزه برسد. هرچند شاید درصد درخور توجهی نباشد زیرا کشور آمادگی این کار را نداشت اما به صورت کلی قابل قبول بود. با تلاشی که وزارت ارتباطات و سازمان تنظیم مقررات کرده بود، اتفاقات خوبی افتاد. در برنامه هفتم توسعه هم تکلیف شد این پروژه دنبال شود. این موفقیت خوبی برای وزارتخانه بود.»

فیضی با اشاره‌ به توجه وزارتخانه به این حوزه ادامه می‌دهد: «توجه وزارتخانه به این حوزه ارزشمند بود زیرا این حوزه عقب افتاده بود، اما وزارتخانه اقدامات سازنده‌ای را پیش گرفت. برخی از سازمان‌ها و نهادها در برابر انجام این اقدامات، مقاومت می‌کردند اما در قانون بودجه امسال این موضوع حل شد.»

مدیرعامل شرکت فناپ تلکام درباره قوانین حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات در دولت سیزدهم توضیح می‌دهد: «در دولت فعلی قوانین خوبی تصویب شده است. اگر وزیر جدید بخواهد در این حوزه کار کند، قوانین آماده است. بستگی دارد دولت جدید چقدر قانونمند باشد. توسعه فیبر نوری در دولت قبلی هم خوب کار شده بود اما پوشش کامل در دولت فعلی با برنامه‌های خوبی پیش رفت.»

نبود برنامه راهبردی

یاسر رضاخواه، مدیرعامل سابق رایتل، درباره زیرساخت ارتباطی و نسل پنجم اینترنت می‌گوید: «برنامه وزارت ارتباطات این بود که آخرین نسل تکنولوژی را در کشور در دسترس قرار دهند، نسل‌های ارتباطی سه، چهار و پنج زیرساخت‌‌های ارتباطی مهمی هستند؛ اما موضوع جالب توجه این است که در لایه اپلیکیشن،‌ سرویس و فناوری از این زیرساخت‌ها چه استفاده‌ای می‌شود.»

به گفته رضا‌خواه، آنچه در چند سال گذشته کمبودش احساس می‌شد این بود که در حوزه اپلیکیشن و فناور مبتنی بر نسل 5G، هیچ برنامه و راهبرد مشخصی در فضای عمومی جامعه منعکس نشده بود. نکته دیگری هم وجود دارد که شاید به‌ طور کامل به وزارت ارتباطات مربوط نباشد؛ نسل پنجم مهم‌ترین اپلیکیشن‌ها و کاربردهایش در حوزه‌ انقلاب صنعتی چهارم و هوشمندسازی صنایع است.

او درباره کاربردهای نسل پنجم توضیح می‌دهد: «یکی از کاربردهای نسل پنجم، موضوع IOT و ارتباطات بین اشیاست. از چهار کاربری کلانی که نسل پنجم دارد، دو مورد در حوزه B2C است. یک مورد برای ارتباطات پهنای باند پیشرفته و کاربرد دیگر FWA است که به صورت تلفیقی از ارتباطات باند پهن ثابت و سیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. اینها در حوزه عمومی جامعه و B2C است و درآمدی برای اپراتورها ندارد و قابل پیاده‌سازی نیست. برای استفاده درست از نسل پنجم، باید کاربردش در کشور درست تعریف شود و برای تعریف درست باید اکوسیستم که شامل صنایع می‌شود، تعریف و استفاده درستی بکند.»

رضاخواه ادامه می‌دهد: «در لایه تکنولوژی و فناوری، علاوه‌ بر لایه زیرساختی ارتباطی که موضوع 5G است، مواردی مثل رایانش ابری، هوش مصنوعی و غیره هم وجود دارد. این اکوسیستم است که باعث می‌شود 5G به‌ عنوان یک کسب‌وکار، بر مبنای فناوری رشد پیدا کند. در غیر این صورت اگر زیرساختی درست شود که برای اپراتورها درآمدزایی نداشته باشد، توسعه و رشد به‌راحتی اتفاق نمی‌افتد.»

رضاخواه درباره شرایط پیش ‌روی دولت جدید در حوزه ICT می‌گوید: «در دولت جدید چه با مدیران فعلی وزارت ارتباطات و چه با رویکرد جدید باید اول طراحی درستی انجام شود. در دولت‌های قبلی، طراحی در حوزه ارتباطات طراحی درستی بود. رویکردها بیشتر ITمحور بود. در دولت‌های گذشته بحث‌‌های یونیکورن و اقتصاد دیجیتالی جذابیت بیشتری برای دولتمردان داشت. در دولت فعلی موضوع فیبر در کانون توجه بیشتری قرار گرفت. در حالی که طراحی کلی برای صاحب‌نظران صنعت مشخص نیست. باید به مختصات فعلی کشور توجه شود.»

به گفته او، این حوزه در کشور با چالش‌هایی مواجه است. به دلیل تحریم‌ها، کالای فاوا با محدودیت وارد می‌شود. رضاخواه می‌گوید ما در کشور تولیدکننده ابزارآلات نسل پنجم نیستیم. با محدویت‌های تحریم پیچیدگی زیادی در ایجاد زیرساخت‌های 5G وجود دارد. در لایه دسترسی مردم به 5G در موبایل‌ها هم محدودیت‌هایی وجود دارد. با این اوصاف دقیقاً مشخص نیست برای این بخش چه برنامه‌ای در نظر گرفته شده است.

رضاخواه درباره چالش‌های زیرمبنایی در حوزه اقتصاد و ارتباطش با این حوزه توضیح می‌دهد: «وقتی کشور در زیرساخت‌های اقتصادی مشکل دارد، اگر تکنولوژی‌‌های جدید مثل هوش مصنوعی و 5G کاربری و متقاضی نداشته باشد، سرمایه‌گذاری در صنعت شکل نمی‌گیرد. چالش اینجاست که گره اقتصاد و صنایع به دست تکنولوژی باز می‌شود و اما صنایع آن‌قدر مشکل دارد که نمی‌تواند به حوزه تکنولوژی ورود کند. در این شرایط، نقطه شروع وزارت ارتباطات است. لایه بعد رئیس‌جمهور و معاون اول است که باید به حل این مسائل کمک کند.»

اینترنت نقطه سیاه وزارتخانه

مازیار نوربخش، رئیس هیات‌مدیره شرکت افزارپرداز رمیس، با تقسیم‌‌بندی فعالیت‌های وزارتخانه می‌گوید: «عملکرد وزارتخانه دو بخش دارد. اول عملکرد وزیر و دوم عملکرد ایده‌آلی که در ذهن ماست. توسعه شبکه فیبر نوری وضعیت نسبتاً خوبی داشته
است.

توسعه فیبر در سال گذشته کمی سرعت گرفت و رشد خوبی داشته است. بحث دیگر تشکیل کارگروه اقتصاد دیجیتال است. مثلاً در این حوزه حمایتی که از پلتفرم‌های دارویی شد تاثیر مثبتی در اکوسیستم گذاشت و در مجموع به نفع پلتفرم‌‌ها شد.»

نوربخش با اشاره به اصلی‌ترین موضوعی که وزارتخانه در آن نتیجه مطلوبی کسب نکرد ادامه می‌دهد: «اصلی‌ترین چالش وزارتخانه در سه سال گذشته، وضعیت کیفیت و سرعت اینترنت بود. گزارش‌های انجمن الکترونیکی نشان‌دهنده ناپایدار بودن وضعیت اینترنت بود. فیلترینگ گسترده در این محدودیت تاثیر زیادی داشت و استفاده از ابزارهایی مثل گوگل‌پلی را دشوار کرد. بارها درباره این چالش‌ها با وزارتخانه صحبت کردیم اما به گفته وزارتخانه این مسائل به آنها مربوط نمی‌شود و کارگروه مربوطه باید تصمیم بگیرد ولی فعالان این حوزه انتظار دارند وزارتخانه بتواند قوی‌تر و جدی‌تر مطالبه‌ کند و مساله را حل کند.»

او با اشاره به تشکل‌ها می‌گوید: «در بخش تشکل‌ها، ارتباط با تشکل‌ها باید تقویت می‌شد. دوره قبل ما ارتباط بهتری با تشکل‌ها داشتیم و راحت‌تر با وزیر ارتباط برقرار می‌کردیم اما این دوره این ضعف وجود داشت که ارتباطات ضعیف بود و نظر تشکل‌ها شنیده نمی‌شد.»

به گفته نوربخش، موضوع دیگر چالشی است که وزارت صمت برای واردکنندگان در حوزه ارز ایجاد کرد. نوربخش عقیده دارد وزارتخانه آن‌طور که انتظار می‌رفت درباره این مساله کاری نکرد. توقع فعالان این بود که وزارت ارتباطات در مقابل وزارت صمت، توجیه بهتری داشته باشد، زیرا سرویس‌ها و نرم‌افزارها برای بقا و امنیت نیاز به تجهیزات دارند.

او با اشاره به زیرساخت‌های موجود می‌گوید: «در دولت فعلی زیرساخت‌ها در بیشتر حوزه‌ها برای فعالیت دولت جدید ساخته شده است؛ مثلاً در بخش توسعه شبکه، زیرساخت خوبی وجود دارد و باید همین شرایط ادامه پیدا کند. اگر دولت جدید به حوزه آشنا باشد و و خودش را در جایگاه رفع موانع ببیند می‌تواند فعالیت خوبی داشته باشد. ما انتظار داریم هر ماه کارگروه اقتصادی یک خروجی ملموس باکیفیت مثل پلتفرم‌ها منتشر کند، اما این موضوع به اندازه کافی دیده نشد و خروجی مثبتی نداشت. دولت جدید باید اولویت‌ها را بشناسد و موضوع را جدی پیگیری کند.»

نبود نگاه تعاملی

صالح خواجه دلویی، مدیرعامل هیتو بیت، درباره ارتباط وزارتخانه با بخش خصوصی می‌گوید: «در این دوره نگاه وزارتخانه تعاملی نبود. نگاه صرفاً محدودسازی بود و این باعث از بین رفتن اعتماد در بخش خصوصی شده است. از همین رو کسب‌وکارها در لاک دفاعی رفتند و از فضای رشد و توسعه، صرفاً به بقا برگشتند.»

خواجه دلویی با اشاره به این موضوع که فعالیت‌های وزارت ارتباطات با همه دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها مرتبط است ادامه می‌دهد: «در این دوره قطعاً اهداف مشخصی وجود داشت، اما در نهایت نباید فقط یک وزیر را ببینیم زیرا موضوع اقتصاد دیجیتالی، دانش‌بنیان و حوزه فاوا در همه وزارتخانه‌ها و نهادها موثر است. زمانی این فضا می‌تواند به رشد برسد که یک هماهنگی درست بین همه دستگاه‌‌ها و نهادها به‌ وجود بیاید. تغییرات، نبود فهم درست و ترسیدن در تصمیم‌گیری باعث شد برخی از وعده‌ها محقق نشود و امید از مردم سلب شود. هر وقت مدیران کسب‌وکار ببینند فضا مهیاست، قطعاً پای کار می‌آیند و به رشد این اکوسیستم کمک می‌کنند.»