برنامه‌های دوست‌یابی آنلاین؛ تیغی دو لبه

این متن توسط مینا شیروانی ناغانی، دانش آموخته دکترای جامعه شناسی اقتصادی و توسعه نگارش شده است.

اینترنت در حکم مخزنی از اطلاعات خوب و بد، زشت و زیبا، اخلاقی و غیر اخلاقی می تواند تلقی شود، البته مسئله در این است که مرزهای میان این صفات دوگانه را جامعه های مختلف چگونه تعریف کنند، با اتصال به شبکه اینترنت می توان با دیگران رابطه برقرار کرد.

بااینکه دوستیابی به عنوان یک فرایند مبهم و متناقض شناخته شده است و به شدت تحت تأثیر ارزش‌ها و نگرش‌های فرهنگی قرار می‌گیرد اما در استفاده از اپلیکیشن دیجیتال دوست‌یابی، عشق و صمیمیت سریع در یک شیوه شتاب‌زده صورت می‌گیرد و سناریوهای اجتماعی مورد انتظار برای روابط را به‌وجود می‌آورد.

کابران ایرانی رغبت بیشتری به استفاده از برنامه دوست‌یابی بادوو Badoo، به دلیل عدم طراحی در داخل کشور و عدم فیلترینگ نسبت به سایر پلتفرم‌های دوست‌یابی دارند، از این رو برنامه دوستیابی محبوبی در ایران تلقی می‌شود.

در دهه گذشته، شهرت اینترنت و استفاده از تلفن همراه و ظهور برنامه‌های دوست‌یابی مبتنی بر موقعیت زمان و مکانی تغییر کرده و باعث شده دیگر افراد تنها به راهکارهای سنتی اجتماعی برای جست و جوی دوست اکتفا نکنند و روش‌های جدیدی را برای ملاقات و ارتباط با همسران، شریکان عاطفی استفاده کنند. در این بین اپلیکیشن بادو Badoo یکی از  برنامه‌های محبوب دوست‌یابی و پلتفرم شبکه‌های اجتماعی است که در کشورهای مختلف، از جمله ایران، فعالیت می‌کند. این برنامه به کاربران امکان می‌دهد پروفایل‌های خود را ایجاد کرده و در آن به کاوش و ارتباط با سایر کاربران در منطقه جغرافیایی خود بپردازند و با دیگران دوستی و ارتباط برقرار کنند. بادوو ویژگی‌هایی برای نشان دادن علاقه، قابلیت چت و توانایی کشف افراد نزدیک را ارائه می‌دهد. این برنامه در میان کاربران، علاقه مندان زیادی دارد و در ایران نیز چند سالی است که استفاده از آن مرسوم شده است.

این مقاله به بحث درباره تأثیر اجتماعی پلتفرم‌های دیجیتال دوست‌یابی با مطالعه موردی اپلیکیشن بادوو Badoo اختصاص دارد و به به برررسی و شناسایی تهدیدها و فرصتهای مرتبط با برنامه دوست‌یابی آنلاین بادوو در پایتخت ایران در بین مردان و زنان مطلقه ۳۵ تا ۶۵ ساله می‌پردازد.

با توجه به اهمیت استفاده از برنامه‌های دوست‌یابی در جامعه، و از آن‌جایی‌که تاکنون به طور ویژه و منسجم مورد بحث و کنکاش علمی و پژوهش قرار نگرفته‌اند‌. همچنین، منبع مستقلی در این زمینه وجود ندارد، از این لحاظ انجام این پژوهش دارای اهمیت و ضرورت است.

در واقع، این پژوهش با شناخت نقاط ضعف، قوت، تهدیدها و فرصت‌های استفاده از برنامه دوست یابی بادوو در ایران به ویژه شهر تهران می‌پردازد، مهم‌ترین مسائل در این زمینه را در یک مجموعه‌ مستقل به صورت علمی مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد؛ مواردی که از این زاویه تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است. به همین سبب، این مبحث و نتایج حاصل از آن می‌تواند منبعی مناسب برای برنامه ریزان اجتماعی و نهادهای اجتماعی، و پژوهشگران اجتماعی- اقتصادی و روان شناسی قابل استناد و استفاده باشد.

اهداف اصلی این مطالعه در پلتفرم دوست یابی بادوو، شناسایی تهدیدها و فرصت های این برنامه دوست‌یابی در شهر تهران است. در این مطالعه برای جمع‌آوری اطلاعات از تکنیک مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شده است و با مصاحبه با کاربران زن و مرد مطلقه در برنامه دوست یابی بادوو در پاییز ۱۴۰۲ به بررسی الگوهای رفتاری کاربران پرداخته است و در واقع افراد مذکور، جامعه آماری پژوهش را در برگرفته‌اند. و معیار ورود برای مصاحبه‌شوندگان این بود که کاربران تجربه زیسته حضور در این پلتفرم را در لحظه داشته باشند و رابطه بعد از یافتن دوست را در دنیای واقعی تجربه کرده باشند.

دهه‌های اخیر، با پیشرفت فناوری و اینترنت، فرهنگ دوستیابی آنلاین به صورت جهانی گسترش یافته است. فرهنگ دوست‌یابی آنلاین جهانی باعث تغییراتی در فرایند دوست‌یابی شده است. قبل از اینکه دوست‌یابی آنلاین پرطرفدار شود، افراد عمدتاً از روش‌های سنتی مانند دوستیابی در محیط‌های محلی و اجتماعی استفاده می‌کردند. اما با رشد دوستیابی آنلاین، محدودیت‌ها و فواصل جغرافیایی کاهش یافته و امکان برقراری ارتباط با افرادی که در مناطق دیگر زندگی می‌کنند، آزادانه فراهم شده است.

این تغییر در فرایند دوستیابی باعث ایجاد تحولاتی در مفهوم عشق و روابط شده است. دوستیابی آنلاین به افراد امکان می‌دهد با افرادی با تفاوت‌های فرهنگی، زبانی و قومی در ارتباط باشند. این به فرایند یادگیری و درک فرهنگ‌های مختلف کمک می‌کند و افراد را به تجربه و آشنایی با دنیاهای متنوع ترغیب می‌کند. همچنین، فرهنگ دوست‌یابی آنلاین جهانی تأثیراتی در نگرش‌ها و دیدگاه‌های اجتماعی دارد. در حالی که دوستیابی آنلاین به افراد امکان می‌دهد به راحتی با افراد جدید در ارتباط باشند، اما به طور همزمان برخی از نگرش‌ها و تمایلات اجتماعی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال، در جوامعی که ازدواج مبتنی بر معیارهای خاصی را ترجیح می‌دهند، دوستیابی آنلاین ممکن است با این نگرش‌ها در تضاد باشد.

تعداد کاربران فعلی برنامه‌های دوست‌یابی در جهان و ایران مشخص نیست. با این حال، پایگاه آماری Statista Market Forecast تخمین زده است که تا پایان سال ۲۰۱۹، بیش از ۲۰۰ میلیون کاربر فعال از برنامه‌های دوست‌یابی در سراسر جهان استفاده می‌کردند. علاوه بر این، مطالعاتی که در زمینه‌های جغرافیایی و فرهنگی مختلف انجام شده، نشان داده است که حدود ۴۰ درصد از بزرگسالان مجرد به دنبال یک همسر آنلاین هستند یا حدود ۲۵ درصد از زوج‌های جدید از این طریق ملاقات کرده‌اند.

در این پژوهش، با ۲۵ نفر از کابران پلتفرم “بادوو” در شهر تهران مصاحبه شده‌است. از این تعداد مصاحبه شونده ۱۲ نفر زن و تعداد ۱۳ نفر مرد مطلقه بوده که ۵ نفر دارای مدرک دکترا، ۱۱ نفر مدرک کارشناسی ارشد و ۸  نفر لیسانسه بوده‌اند.  در این مطالعه سعی شده است در جغرافیایی پایتخت ایران از مناطق مختلف شمال، جنوب، شرق و غرب تهران نمونه گیری صورت گیرد و این منطقه یابی حین مصاحبه از مشارکت کننده پرسیده شده است تا با بررسی‌های به عمل آمده، تمام مناطق شهر تهران پوشش داده شود.

در این مطالعه مشخص شد که کاربران برنامه‌های دوستیابی در بازه‌ی سنی گسترده‌ای از جوانان تا افراد مسن قرار دارند. با این حال، گروه‌های سنی جوان‌تر، به ویژه کاربران با رده سنی ۲۰ و ۳۰ و ۴۰ سالگی اعم از مجرد، متاهل و مطلقه در برنامه  دوستیابی بادوو فعال‌تر هستند اما تمرکز این پژوهش بر رده سنی ۳۵ تا ۶۵ سال با وضعیت تاهل مطلقه و با جنسیت زن و مرد است. این مطالعه به بررسی اقلیت های جنسی نمی‌پردازند.

فرصت‌ها و تهدیدهای استفاده از برنامه‌ی دوست‌یابی بادوو

دوست‌یابی آنلاین یک واقعیت اجتماعی است که باید شناخته و درک شود و افراد جامعه از تهدیدها و فرصت‌های استفاده از اینگونه برنامه‌ها آگاهی یابند. در اینجا با برخی از مزایا، خطرات و ریسک‌های استفاده از پلتفرم دوستیابی بادوو به همراه مصادیقی از تجارب کابران این برنامه که از طریق مصاحبه با آنان انجام شده است، آشنا می شویم.

• اعتماد به نفس و طراحی پروفایل واقعی

درباره ویژگی‌های استفاده از برنامه‌های دوستیابی می‌توان به سه مرحله‌اشاره کرد:

1. قبل (مانند ساخت پروفایل)
2. در حین (مانند استفاده)
3. پس از (مانند رفتار خارج از خط با دیگر کاربران برنامه)

درباره مرحله قبل، بیشتر درباره ساخت پروفایل کاربران و خودآرائی‌شان تمرکز دارد، و می‌توان به اهمیت فرایند انتخاب تصویر پروفایل در برنامه‌هایی که بر اساس ظاهر فیزیکی استوار هستند، اشاره کرد و یا به تفاوت‌ها بین “خود واقعی” و “خود آرمانی” که در برنامه‌های دوستیابی ایجاد می‌شود، اشاره کرد. اعتماد به نفس نقش اساسی در این فرآیند ایفا می‌کند، زیرا نشان داده شده است که با افزایش اعتماد به نفس، طراحی پروفایل به خودآرائی واقعی نزدیک‌تر می‌شود.

یکی از مصاحبه شوندگان در این مورد بیان داشت:

“خیلی از افراد در این برنامه خودشان نیستند یا عکسی با چهره مصنوعی شده می گذارند و با قیافه خودشان کاملا متفاوت است و یا مثلا زن هستند و پروفایل مردانه طراحی می‌کنند و بالعکس”

مصاحبه شونده دیگری اظهار داشت:

 برقراری روابط تعهدآور و دیدارهای کوتاه مدت

کاربران برای دلایل مختلفی به برنامه‌های دوست‌یابی می‌پیوندند، یافتن همسران بلندمدت یا به سادگی ارتباطات جدید برقرارکردن، البته دلایل می‌تواند بین افراد متفاوت باشد و ممکن است بر تعاملات و تعهدات آن‌ها  تأثیر بگذارد. برخی از کاربران ممکن است هدفشان برقراری روابط جدی و متعهدانه باشد، در حالی که دیگران ممکن است دیدارهای کوتاه مدت را ترجیح دهند. تنوع اهداف رابطه، اغلب در پروفایل‌ها و ترجیحات کاربران برنامه‌دوستیابی بادوو تاحدودی قابل تشخیص است.

در این زمینه یکی از مصاحبه شوندگان اظهار داشت:

همچنین مصاحبه شونده دیگری بیان داشت:

• مهاجرت و شهروندان دو تابعیتی در بادوو

وضعیت رابطه در استفاده از پلتفرم بادوو در بین کابران مصاحبه شونده بدین صورت بود که استفاده از این برنامه دوست‌یابی در بین افراد مطلقه و مجرد بیشتر دیده شده است. شش نفر از مردان مطلقه مصاحبه شونده تابعیت کشورهای آمریکایی و اروپایی داشته اند و شهروند کانادایی- ایرانی، فرانسوی- ایرانی، آلمانی- ایرانی و آمریکایی- ایرانی بوده‌اند.

برخی از مصاحبه شوندگان اذعان کردند که از همسرشان جدا شده اند اما در ایرن نیز تنها زندگی می‌کنند و فرزندان شان را برای کار و تحصیل به خارج از کشور فرستاده‌اند:

یکی از مصاحبه شوندگان مرد نیز در این زمینه بیان داشت:

 رابطه معنادار تحصیلات و دوست‌یابی

همچنین رابطه مستقیم و معناداری بین استفاده از برنامه دوست یابی بادوو و سطح تحصیلات وجود دارد به طوریکه کاربران با مدارک تحصیلی دکترا و ارشد بیشترین فعالیت را در این برنامه دارند. در مصاحبه‌ها مشخص شد که زنان تمایل دارند با مردانی که از سطح تحصیلات و درآمدی بهتری برخوردارند دوست شوند ولی برای مردان میزان تحصیلات سطح تحصیلات اهمیت ندارد. یکی از مصاحبه شوندگان خانم این‌گونه بیان کرد:

یکی دیگر از مصاحبه شوندگان که مدرک تحصیلی‌اش دکتراست، اظهار کرد:

از مردانی که در این رابطه سوال شد تعداد معدودی مدرک تحصیلی در انتخاب دوست برایشان مهم بود اما مردانی که به دنبال رابطه پایدار بودند انتخاب دوست همتراز با خودشان از نظر تحصیلات برایشان اهمیت داشت. یکی از این مردان بیان داشت:

خانم‌هایی با مدرک لیسانس نیز تحصیلات دوست انتخابی‌شان چندان اهمیتی برایشان نداشت بلکه درآمد و حمایت مالی طرف مقابل برایشان اهیمت داشت.

 حس کنترل در استفاده از سوی زنان و الگوهای رفتاری متفاوت مردان

به نظر می‌رسد که فراوانی و شدت استفاده، به علاوه رفتار کاربران در برنامه‌های دوستیابی، بسته به جنسیت متفاوت است. درباره جنسیت، الگوهای مختلفی از رفتار هم در مردان و هم در زنان مشاهده شده است، مردان با شدت بیشتری از این برنامه استفاده می‌کنند، اما زنان از آن به صورت انتخابی‌تر و موثرتر استفاده می‌کنند که به آن‌ها امکان انتخاب و احساس کنترل بیشتری می‌دهد.

در این زمینه یکی از زنان مورد مصاحبه اظهار داشت:

همچنین تفاوت‌هایی در انواع روابطی که پس از رویدادهای خارج از خط با سایر کاربران شکل می‌گیرد، وجود دارد به طوریکه بیش از نیمی از مصاحبه شوندگان یک شریک عاشقانه پیدا کرده‌اند.

• دوست‌یابی؛ گردشگری و کنجکاوی

برخی از مصاحبه شوندگان پیدا کردن همسفر برای تفریح، سرگرمی و رفع کنجکاوی اجتماعی را هدف خود از فعالیت در بادوو می‌دانند

• دوست‌یابی و احساس تعلق

برخی مصاحبه شوندگان علت فعالیت خود در پلتفرم دوست یابی بادوو را ایجاد سابقه عاشقانه و احساس تعلق عنوان کرده اند، در این زمینه یکی از مصاحبه شوندگان مرد اذعان داشت:

برخی از مصاحبه شوندگان زن نیز اظهار داشتند:

 دوستیابی و امکان آشنایی باتفاوت‌های فرهنگی، زبانی و قومی

دوستیابی آنلاین به افراد امکان می‌دهد با افرادی با تفاوت‌های فرهنگی، زبانی و قومی در ارتباط باشند. این به فرایند یادگیری و درک فرهنگ‌های مختلف کمک می‌کند و افراد را به تجربه و آشنایی با دنیاهای متنوع ترغیب می‌کند. یکی از مصاحبه شوندگان با اشاره به جذابیت‌های این پلتفرم در آشنایی با زبان ها و اقوام مختلف کشور بیان داشت:

مصاحبه شونده دیگری نیز اظهار داشت:

 امکان دسترسی به افراد در هر زمان و هر مکان

قابلیت حمل و نقل گوشی‌های هوشمند و تبلت‌هاست که استفاده از برنامه‌ها را در هر مکانی، به خصوص در فضاهای خصوصی و عمومی، از مزایای استفاده از این برنامه است که امکان دسترسی به تعداد زیادی از افراد و تسهیل در ملاقات با افراد با آنان را برای افراد در هر لحظه و هرمکان فراهم می‌کند. در این ارتباط یکی از مصاحبه شوندگان عنوان کرد:

اکثر مصاحبه شوندگان پلتفرم بادوو را برنامه‌ای انعطاف‌پذیر و رایگان و وسیله ای برای شروع ارتباطات قلمداد می‌کنند که نیاز به کمترین زمان و تلاش نسبت به روش‌های سنتی برای برقراری ارتباط با دیگران دارد و اینکه امکان پیوند به اطلاعات پروفایل با سایر شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و اینستاگرام را دارد و خصلت چندرسانه‌ای بودن به آن می‌دهد را امتیاز محسوب می‌کنند.

 نتیجه

بدون شک، برنامه‌های دوست‌یابی به عنوان یک پدیده اجتماعی، بی‌وقفه شکل گرفته‌اند. این برنامه‌ها به عنوان یک روش جدید برای ملاقات و تعامل با همسران بالقوه، قوانین بازی و روابط را برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان تغییر داده‌اند. قابلیت دسترسی به این برنامه‌ها که عملکرد آن‌ها را به صورت ناگهانی و پیوسته افزایش می‌دهد و این امر به نوبه خود امکان برقراری دیدارهای رودررو و سریع را فراهم می‌کند و تبدیل به تعاملات و روابط خارج از اینترنت می‌شود.

از این رو، درک، آگاهی و یادگیری نحوه استفاده‌ از آن‌ها و آشنایی با روابطی که کاربران در این پلتفرم‌ها برقرار می کنند، اهمیت زیادی هم برای کارابران دارد و هم برای نهادها و پژوهشگران  اجتماعی، اقتصادی و روانشناسی دارد. بنابراین نحوه، دلایل، شناخت و پیش‌بینی عواقب استفاده از برنامه دوست‌یابی بادوو و دیگر برنامه های این چنینی، از اهمیت وافرای برای جامعه در حال گذار از سنت به مدرنیته و توسعه نیافته ایران دارد.

به همین دلیل، هم استفاده و هم دلایل استفاده از این برنامه‌ها تحلیل شده‌اند و اهمیت فرآیندها و متغیرهای روان‌اجتماعی مختلف (مانند اعتماد به نفس، فرآیندهای ارتباطی و تعاملی) در طول استفاده از برنامه‌های دوست‌یابی قبل از آن (پروفایل‌سازی)، در حین (استفاده) و پس از آن (ملاقات‌های آفلاین) بررسی شده است تا کاربران از مزایا، فرصت‌ها و تهدیدهای مختلف استفاده از برنامه‌های دوست‌یابی همچون برقراری روابط تعهدآور و دیدارهای کوتاه مدت، مهاجرت و شهروندان دو تابعیتی، رابطه معنادار تحصیلات، سطح درآمد و الگوهای رفتاری متفاوت مردان، گردشگری و کنجکاوی، تایید اجتماعی و اجتماعی‌شدن، احساس تعلق، امکان آشنایی باتفاوت‌های فرهنگی، زبانی و قومی، امکان دسترسی به افراد در هر زمان و هر مکان آگاهی یابند.

در کل استفاده از برنامه‌های دوست‌یابی می‌تواند پیامدهای مثبتی برای کاربران داشته باشد چرا که یک امکان برای آشنایی با افرادی می شود که ممکن است در دنیای واقعی هیچگاه در مسیر زندگی شخص قرار نگیرند، همچنین کاربران ممکن است برای استفاده سالم و مسئولانه از اینگونه برنامه‌ها استفاده کنند و با بیشینه‌سازی مزایا و کاهش مخاطرات مرتبط با این شکل جدید ارتباطی که در زندگی روزمره بسیاری از افراد وجود دارد، بهره‌مند شوند. اما در عین حال استفاده از برنامه‌های دوست یابی مشخصا در این مطالعه، پلتفرم بادوو همانند تیغی دولبه است که ممکن است در عین داشتن مزایا، مخاطراتی را را برای کاربران در پی داشته باشد