مرکز پژوهش‌های مجلس: ایران، روسیه و چین منظومه اینترنت ماهواره‌ای تشکیل دهند

به گزارش پیوست، این گزارش که «تحلیل وضعیت خدمات ‌اینترنت ماهوارهای مدار پایین در ایران (مطالعه موردی استارلینک)» نام دارد، هشدار داده است در صورت اتخاذ نشدن راهبرد مناسب، اینترنت ماهواره‌ای می‌تواند حق حاکمیت سرزمینی ایران را نقض کند.

استارلینک صرفاً غیرنظامی نیست

معروف‌ترین شرکت ارائه‌دهنده اینترنت ماهواره‌ای یعنی اسپیس‌ایکس در حال حاضر از رگولاتور ۴۵ کشور در سراسر جهان مجوز دریافت کرده و در آنها فعالیت می‌کند. مرکز پژوهش‌ها در میان کشورهایی که هنوز به استارلینک تایید نداده‌اند به چین به عنوان بازیگری مهم در این عرصه پرداخته است.

چین در کنار گروه ۷۷ از حفظ حاکمیت ملی و چارچوب‌های حقوقی بین‌المللی حمایت می‌کند. در این گزارش آمده است: «چین به عنوان یک بازیگر برجسته جهانی، موضعی عملگرایانه نسبت به اینترنت ماهواره‌ای اتخاذ کرده و بر اهمیت هماهنگ کردن این فناوری جدید با قوانین داخلی کشورها تأکید می‌کند.»

این دولت در سال ۲۰۲۱ شکایتی علیه اسپیس‌ایکس نیز به سازمان ملل فرستاد که در آن آمده بود فاصله ماهواره‌های استارلینک از ایستگاه فضایی چین کمتر از حد معمول است و حتی زمزمه‌های انهدام این ماهواره‌ها نیز به گوش می‌رسید.

در میان دیگر کشورها نیز روسیه موضعی تهاجمی برای مقابله با اینترنت ماهواره‌ای اتخاذ کرده است. دولت روسیه اواخر سال ۲۰۲۰ لایحه‌ای تقدیم مجلس این کشور کرد که اتصال به اینترنت ماهواره‌ای برای این امنیت ملی این کشور تهدید تلقی شده بود. در این لایحه همچنین جریمه مالی تا ۵۰۰ دلار برای اشخاص حقیقی و تا ۱۳ هزار و ۵۰۰ دلار برای اشخاص حقوقی در صورت استفاده از اینترنت ماهواره‌ای در نظر گرفته شده است.

ایران نیز موضعی مشابه با این کشورها دارد. نماینده ایران در شصتمین کمیته فرعی Copuos در فوریه ۲۰۲۳، اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را ناقض اصل برابری حاکمیت اعضای سازمان ملل دانسته  گفته بود: «اکنون به خوبی آشکار شده است که استارلیک صرفا یک پروژه غیرنظامی نیست و دارای اهداف نظامی به عنوان عنصری برای نظامی‌سازی و تقویت یک مسابقه تسلیحاتی در فضا برای تهدید امنیت ملی کشورهاست.»

محدودیت‌های حقوقی

در این گزارش به چالش‌های حقوقی به عنوان یکی از موضوعات مهم اشاره شده است. طبق قوانین بین‌المللی دولت‌ها نمی‌توانند مانع عبور ماهواره‌های غیر تهاجمی روی قلمرو خود شوند اما قدرت تنظیم‌گری سیگنال‌های ماهواره‌ای در قلمرو خود را دارند. در این راستا تعامل دولت‌ها با نهادهای بین‌المللی برای تعیین چارچوب‌های این تنظیم‌گری اهمیت دارد.

از منظر حقوق بین‌الملل و بنا بر اصل عدم مداخله که در منشور ملل متحد بر آن تاکید شده است، مداخله در امور داخلی یک کشور از طریق اینترنت ماهواره‌ای ممنوع است.

همچنین بنا بر اصل مراقبت مقتضی، دولت‌های دیگر نیز نباید اجازه دخالت در امور سرزمینی دیگر کشورها را به توابع خود بدهند. مثلا دولت آمریکا نباید به استارلینک اجازه دهد به مردم ایران اینترنت بدون فیلتر ارائه دهد.

اینترنت ماهواره‌ای قابل شناسایی است

در این گزارش آمده پرتورهای کیهانی و طوفان‌های خورشیدی یکی از اصلی‌ترین عواملی هستند که روی عملکرد ماهواره‌ها تاثیر می‌گذارند. بر اساس یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد هر طوفان خورشیدی ۱۰ تا ۱۰۰ ماهواره را از دسترس خارج می‌کند. غلظت جو نیز ممکن است باعث شود پس از جدا شدن ماهواره از ماهواره‌بر موتور آن قادر به قرار دادن ماهواره در مداد نباشد. وجود زباله‌های فضایی در مدار پایین نیز خطر برخورد با ماهواره‌ها را به همراه دارد.

همچنین ماهواره‌ها باید در میدان دید فرستنده زمینی باشند تا اتصال برقرار شود. به این منظور کاربران برای اتصال به اینترنت ماهواره‌ای باید از ترمینال‌های ویژه خانگی، تجاری و قابل حمل استفاده کنند، به نحوی که آنتن ترمینال در فضای باز و در ارتفاع مناسب قرار بگیرد تا ماهواره در میدان دید آن باشد.

میزان تاخیر (Latency) نیز در مقایسه با فناوری‌های پیشرفته اینترنت زمینی مانند فیبر نوری بیشتر است. در حالی که تاخیر اینترنت فیبر نوری ممکن است تا یک میلی‌ثانیه نیز پایین بیاید، میزان تاخیر اینترنت ماهواره‌ای به ۲۰ میلی‌ثانیه می‌رسد. البته این میزان تاخیر بسیار پایین‌تر از تاخیر معمول در اینترنت ایران است.

یکی از مشکلات دیگر این فناوری، محدودیت پهنای باند در دسترس است. به دلیل محدودیت پهنای باند در دسترس هر ماهواره، هر مقدار کاربران بیشتر شوند، سرعت دریافتی هر کاربر کاهش می‌یابد.

یکی دیگر از چالش‌هایی که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به آن اشاره شده و می‌تواند مورد توجه کاربران داخلی باشد، بحث‌های امنیتی استفاده از اینترنت ماهواره‌ای است. اینترنت ماهواره‌ای به دلیل استفاده از امواج رادیویی برای ارتباط با ترمینال به راحتی قابل شناسایی است. به همین علت در صورت ممنوعیت استفاده از آن، ریسک ردیابی برای کاربران وجود خواهد داشت.

فیلترشکن‌ها قابل ردیابی هستند اما موقت

مرکز پژوهش‌ها با اشاره به تغییرات در معماری اتصال به اینرنت ماهواره‌ای پیش‌بینی کرده‌اند در آینده با امکان اتصال گوشی‌های موبایل، نیازی به استفاده از ترمینال استارلینک نخواهد بود و در این حال در صورتی که یک رایانه به یک سرویس VPN تبدیل شود حتی در زمان قطع اینترنت بین‌المللی کاربران می‌توانند به اینترنت متصل شوند.

در ادامه اما آمده است از آن جا که سرورهای VPN در حال کشور به سادگی با تحلیل ترافیک از سوی وزارت ارتباطات قابل شناسایی است، امکان نظارت و مسدودسازی ارائه‌دهندگان VPN وجود دارد. گزارش اما در ادامه تصریح کرده است این امکان موقت خواهد بود زیرا با فراگیر شدن فناوری‌های قابل اتصال به اینترنت، کنترل آنها بسیار نامحتمل و دشوار خواهد بود.

همچین پیش‌بینی‌های این گزارش نشان می‌دهد با گسترش اینرنت ماهواره‌ای ممکن است نیمی از جمعیت کشور به این فناوری دسترسی پیدا کنند.

اینترنت زمینی بهبود یابد

در این گزارش آمده است برای جلوگیری از سلطه اینترنت ماهواره‌ای، برای اینترنت زمینی مزیت رقابتی ایجاد شود. یکی از این موارد ارتقای کیفیت دسترسی به اینترنت زمینی از طریق هوشمندسازی دسترسی به خدمات و محتوا است. مرکز پیشنهاد کرده است تعرفه‌های اینترنت کاهش یابد و کنترل اینترنت با استفاده از هوش مصنوعی صورت بگیرد.

ارتقای کیفیت اینترنت از طریق حمایت از توسعه فیبر نوری و 5G نیز مورد توجه نویسندگان مرکز بوده است. همچنین به الزام اپراتورها به پوشش با کیفیت مناطق روستایی به عنوان عامل مزیت‌بخش به اینترنت زمینی اشاره شده است.

همچنین توصیه شده است ایران با ضوابط و ملاحظات عرضه خدمات اینترنتی مدار پایین را از طریق اپراتورهای داخلی تدوین کند و کنسرسیومی مشترک با چین و روسیه جهت راه‌اندازی منظومه‌های اینترنت ماهواره‌ای تشکیل دهد.

متن کامل گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در مورد اینترنت ماهواره‌ای