متا دیتا یا فراداده چیست و چه کاربردی دارد؟

به گزارش پیوست، چندی پیش خبر دستگیری یک مجرم تحت تعقیب در انگلیس از طریق عکس تکه پنیری که در صفحه شخصی‌اش به اشتراک گذاشته بود توجه بسیاری را به خود جلب کرد.

این خبر برخی از کاربران فضای مجازی را نسبت به امنیت اطلاعاتشان نگران کرد؛ اما در واقع بیش از خبر ماجرای دست‌گیری این مجرم، به نظر می‌رسد این «متادیتا» بود که یکبار دیگر درباره اهمیت خود به همه هشدار داد.

اما ماجرای پنهان در عکسی که باعث لو رفتن این مجرم شد، چه بود؟

عکسی که این مجرم ۳۹ ساله به اشتراک‌ گذاشته بود، به نحوی بود که بخشی از انگشتانش در آن دیده می‌شد و پلیس نیز با بررسی اثر انگشت موجود در این تصویر به هویت اصلی صاحب عکس پی برده است.

نه فقط در این تصویر، بلکه در همه عکس‌ها و فایل‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شوند، اطلاعات بی‌شماری وجود دارد که از آنها به عنوان «متادیتا» یا «فراداده» یاد می‌شود.

به کدام داده‌ها «فراداده» می‌گوییم؟

متخصصین علوم داده، هر داده‌ای که توضیحاتی راجب داده یا دسته‌ای از داده‌ها بدهد، «فراداده» یا «متادیتا» می‌دانند.

شاید این تعریف با شرح مثالی ملموس‌تر شود؛ هر عکسی که گرفته می‌شود، به شرط این‌که جی‌پی‌اس دستگاه در حین گرفتن آن روشن بوده باشد، به راحتی به هر دارنده آن عکس می‌گوید که در کجا گرفته شده، کافی‌ست از طریق ذخیره عکس در سیستم ویندوزی خود با یک کلیک راست، به properties، سپس detail و از آن‌جا به GPS برویم، با رشته ارقامی برای مثال به شکل 00:00:00:0 مواجه خواهیم شد که با جست‌وجوی این ارقام در موتور جست‌وجوی گوگل می‌توانیم به موقعیت مکانی عکس گرفته‌شده دست پیدا کنیم؛ علاوه‌بر این، از طریق سایر بخش‌های properties می‌توان به اطلاعات دیگری نظیر: مدل گوشی گیرنده عکس، زمان و… هم رسید. اطلاعات به‌دست‌آمده از این طریق از یک عکس در واقع همان «فراداده» ما خواهند بود.

بر این اساس، «متادیتاها»  به همراه هر فایلی وجود دارند و قابل استخراج هستند مگر سازنده فایل آنها را حذف کند یا تغییر دهد.

«فراداده»ها امروزه از هر نظر نامحدود هستند؛ می‌توان آنها را تا حد غیرقابل تصوری از منابع مختلف استخراج کرد. استخراج «متادیتا»ها کارکردهای متنوعی دارند؛ تحلیل‌گران داده این‌ روزها بر اهمیت این نوع داده‌ها در سیستم‌های مدیریت اطلاعات تاکید می‌کنند.

«متادیتا»ها درسیستم‌های تحلیلی هم نقش قابل توجهی دارند؛ برای نمونه می‌توان به سایت‌های دانلود فیلم اشاره کرد، هر فیلمی که در آنها آپلود می‌شود با توجه به زمان تولید، ژانر، رده سنی و… در دسته‌بندی‌هایی قرار می‌گیرد که این موجب دسترسی راحت‌تر به آنها می‌شود. از قبیل موارد پیشرفته‌تر می‌توان به سیستم‌های تحلیلی برای سوددهی شرکت‌ها اشاره کرد که داده‌هایی از سود و زیان شرکت در چند ماه اخیر می‌تواند سوددهی چندماهه آینده شرکت را در قالب چند نمودار به عنوان Meta Data ارائه کند.

استخراج «فراداده» از دست‌گیری تا سوددهی اقتصادی

اما همان‌طور که از ماجرای دستگیری مجرم از روی عکس به اشتراک‌گذاشته‌شده پیداست، «فراداده»‌ها امروز تنها در امور رسانه‌ها، فعالیت‌های اقتصادی و علوم رایانه‌ای مورد توجه نیست؛ در کشورهای مختلف این نوع داده‌ها مورد توجه پلیس و به ویژه پلیس فضای مجازی نیز هست.

پلیس فتا «فراداده»ها را یکی از مهم‌ترین منابع اطلاعاتی در هنگام جستجوی وب و یکی از منابع خام و دست‌نخورده‌  اطلاعات آزاد به شمار می‌‌آورد.

این نهاد می‌گوید که به طور کلی هر فایل تولیدی در رایانه نوعی از «متادیتا» را در خود دارد و از سوی دیگر با استفاده از نرم‌افزارهای مخصوص قابل حذف یا تغییر است.

بر همین اساس، برای بررسی انواع «فراداده» که تحت استانداردهایی مثل XMP ،EXIF  و IPTC ذخیره شده‌اند باید از نرم‌افزار مناسب استفاده کرد، به عنوان نمونه نرم‌افزاری مثل XnView یکی از ابزارهای رایگان و کامل در این زمینه است.

نباید فراموش کرد که برای مشاهده «متادیتا»ها باید اطلاعات لازم را از فایل استخراج کرد، که برای این کار ابزارهای بسیاری (از جمله متن‌باز، رایگان و تجاری) در دسترس هستند؛ برخی از آنها فقط از یک نوع فرم فایل پشتیبانی می‌کنند، و برخی دیگر از انواع مختلف فایل‌ها. exiv2،ExifTool  و … برخی از ابزارهای مطرح «متادیتا»ی تصویر هستند.

استخراج «فراداده»ها برای متخصصان هوش مصنوعی هم مورد توجه بوده‌اند؛ نرم‌افزارهایی که از طریق صدای یا عکس چهره فرد، اطلاعاتی مثل سن، جنسیت و … را ارائه می‌کنند از این نمونه هستند.

با این همه، هر چند که وجود «متادیتا»ها امروز بسیار کاربردی هستند اما گاهی ممکن است باعث درز اطلاعاتی از کاربر در فضای مجازی شود که اصلا برای او خوشایند نیست، با این حال فاش شدن «متادیتا»ها در فضای مجازی تا حدی ناگزیر است و این کاربر است که باید در انتشار عکس‌ها و فایل‌های خود با دقت بیشتری عمل کند و به قولی هر عکس را حاوی هزاران کلمه بداند؛ خصوصا اگر یک مجرم است!